به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، حجت الاسلام محمد مهدی عباسی آغوی، استاد سطح عالی حوزه و دانشگاه و مشاور و روانش شناس خانواده، در نشست «تولید و اشتغال بانوان حوزوی بایدها و نبایدها» که در مدرسه علمیه حضرت خدیجه(س) مشهد برگزار شد به بررسی فعالیت هایی که طلاب می توانند انجام دهند، اشاره و مزایای اشتغال بانوان را مطرح کرد.
وی ابراز کرد: موضوع بحث؛ مساله تولید و اشتغال بانوان حوزوی است، به خصوص مساله اشتغال که تنها مساله اقتصادی نیست؛ بلکه اشتغال با هویت روانی و آینده افراد سرو کار دارد. به چند سوال مهم باید پاسخ دهیم که بانوان حوزوی در تولید علم و دانش چه نقشی می توانند داشته باشند؟ اگر بانوان اشتغال بیرون از خانه دارند، راه جمعش با مسائل خانواده چیست و چه راهکارهایی وجود دارد؟ این ها سوالاتی است که باید به آن ها پاسخ دهیم. قبل از اینکه وارد مباحث شویم، باید دیدگاه کلی درباره مساله اشتغال بانوان داشته باشیم.
این مشاور و روانشناس خانواده افزود: بانوان حوزوی با توجه به حوزوی بودن، دارای شغلی خاصی هستند، اما به عنوان این که جزو زنان جامعه اسلامی هستند، همان حکمی که درباره اشتغال زنان در جامعه اسلامی وجود دارد، درباره آن ها هم تا حد زیادی وجود دارد.
استاد سطح عالی حوزه و دانشگاه گفت: در دین مبین اسلام، این که بگوییم مساله اشتغال زنان حکم اولیه مشخص دارد، این چنین نیست، آن چه هست با احکام ثانویه مشخص می شود.
وی ابراز کرد: بخواهیم مثال بزنیم، مانند مساله ازدواج است که برای برخی افراد واجب است و برای برخی افراد در شرایطی ممکن است حرام باشد و برای بعضی مستحب و برای بعضی مکروه و مباح باشد.
مساله اشتغال بانوان برای هر فردی، در هر شرایطی حکم خاصی دارد
این مشاور و روانشناس خانواده افزود: مساله اشتغال بانوان هم بر اساس آن احکام ثانویه و عناوین دیگری که پیدا می کند، ممکن است برای هر کسی در هر شرایطی حکم خاص خود را پیدا کند. در دین اسلام منعی از اشتغال زنان نشده است.
وی ادامه داد: ولی به اندازه ای که برای مرد یک وظیفه شناخته شده و تشویق و ترغیب شده است، نسبت به اشتغال زنان ترغیبی نشده است. اما خداوند حق مالکیت را برای زنان محترم شمرده است و چنان که در آیه 32 سوره نسا خداوند متعال می فرماید :«وَ لاتَتَمَنَّوْا ما فَضَّلَ اللّهُ بِهِ بَعْضَکُمْ عَلى بَعْض لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ وَ سْیَلُوا اللّهَ مِنْ فَضْلِهِ اِنَّ اللّهَ کانَ بِکُلِّ شَیْء عَلیماً؛ (برترى هایى را که خداوند براى بعضى از شما بر بعضى دیگر قرار داده آرزو نکنید! [این تفاوت هاى طبیعى و حقوقى، براى حفظ نظام زندگى شما است. ولى با این حال] مردان نصیبى از آنچه به دست مى آورند دارند، و زنان نیز نصیبى؛ [و نباید حقوق هیچ یک پایمال گردد] و از فضل [و رحمت و برکت] خدا، [براى رفع تنگناها] طلب کنید! وخداوند به هر چیز داناست(.؛ بنابراین هم مردان نصیبی از کسب و کار خود دارند و هم زنان از کسب و کار خودشان نصیب و حق مالکیت و تصرف دارند و هیچ کدام نمی تواند حق دیگری را محدود کند.
این کارشناس صدا و سیما گفت: بانوانی در زمینه علم و دانش کار می کنند که ما تشویقی ویژه به علم آموزی و آموختن علم به دیگران داریم؛ امام صادق(ع) می فرمایند:« من تعلم لله و علّم لله و علم لله دعی فی ملکوت السموات عظیما؛ هر که براى خدا علم بیاموزد و براى خدا [به آن] عمل کند و براى خدا به دیگران آموزش دهد، در ملکوت آسمانها از او به بزرگى یاد شود و گفته شود: براى خدا آموخت، براى خدا عمل کرد و براى خدا آموزش داد!.».
استاد سطح عالی حوزه و دانشگاه گفت: آسمانی که خود عظیم است و موجوداتی که خود عظیم هستند، از این انسان به عظمت یاد می کنند؛ چرا که برای خدا در عرصه علم کار کرده است.
وی ابراز کرد: علم و عمل و تعلیم وظیفه ما طلبه هاست. منتهی این خیلی مهم است که لله باشد و انگیزه الهی داشته باشد که آن عظمت بیاید و الا شغلی مانند سایر کارها می شود. این مهم، زمانی عظمت پیدا می کند که لله باشد.
حجت الاسلام عباسی آغوی افزود: این روایت هم مطلق است و نفرموده است فقط مردان، هر کسی برای خدا تفاوتی نمی کند. به خصوص اینکه در بعضی از روایات، مطرح شده است که « طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمة». یعنی هم مرد و هم زن مسلمان واجب است که علم را بیامورند و در عرصه علمی فعالیت کنند. قطعا تعلیم علم هم جز همین عرصه علم است.
بانوان برجسته اسلام در عرصه علم فعالیت می کردند
عباسی آغوی گفت: وقتی به بانوانی برجسته اسلام نگاه می کنیم، می بینیم که در عرصه علم فعالیت می کردند، ایران اسلامی متبرک به قدوم فرزندان موسی کاظم(ع) است، شما فکر نکنید که این اتفاقی است.
استاد سطح عالی حوزه و دانشگاه حوزه با اشاره به این که حوزه منشا علم و عمل و تبلیغ دین است، افزود: باید با روح ولی خدا تناسب داشته باشد و حوزه ها در برخی نکات برجسته می شوند.
این مشاور و روان شناس خانواده بیان کرد: مشهد مقدس به خاطر قدوم عالم آل محمد(ص)، حوزه قوی و برجسته دارد، اگر می بینیم حوزه نجف، در برهه ای از تاریخ برجسته بوده است، به خاطر وجود حضرت علی(ع) است که باب علم پیامبر اکرم(ص) است.
کارشناس صدا و سیما ابراز کرد: جالب است بدانید که کاظمین نیز به خاطر وجود امام کاظم(ع) در زمان های خودش حوزه قوی داشته است. حوزه قم که امروز افتخار جهان اسلام است، علتش این است که فاطمه معصومه ای(س) در آن جا مدفون است که پاسخ سوالات دیگران را در سن کودکی بیان می کردند.
علم و ترویج آن، زن و مرد نمی شناسد
عباسی آغوی گفت: علم و ترویج علم مساله ای است که زن و مرد نمی شناسد. حضرت فاطمه زهرا(س) در خانه پاسخ زنانی که سوال می کردند را بارها بیان می فرمودند و هر زمان احساس می کردند که نشستن در خانه کافی نیست، از تبلیغ چهره به چهره در خانه مهاجرین انصار گرفته تا سخنرانی در مسجد و خطبه فدکیه تمام این ها اشتغالات فاطمه زهرا(س) در عرصه علم بوده است.
استاد سطح عالی حوزه و دانشگاه افزود: تا می رسیم به زینب کبری(س) که در کوفه درس قرآن و دین برای زنانی که از محضر ایشان استفاده می کردند، داشتند.
این مشاور و روان شناس خانواده بیان کرد: کسی که در عرصه علم می آید، تنها نباید به این نگاه کند که من شغلی داشته باشم، این معنای شغل تغییر می کند، چون شغل یعنی چی؟ یعنی من کار خارج از خانه با حقوق معینی داشته باشم. ما به طلبگی اینگونه نگاهی نداریم و طلبگی را به عنوان یک وظیفه می شناسیم. منتهی این انجام وظیفه باید اقتضائاتی در آن رعایت شود.
عباسی آغوی گفت: قبل از این که وارد مساله اشتغال بانوان شوم، نکاتی را عرض کنم که ما در وظیفه طلبگی خود چگونه می توانیم راه خود را انتخاب کنیم، چون مساله انتخاب شغل، یک مساله کلیدی است که باید نگاه کنیم، ما طلبه ها در چه زمینه ای توانایی انجام وظیفه را داریم.
استاد سطح عالی حوزه و دانشگاه افزود: قبل از بیان پیامدها و راهکاری اشتغال، این را عرض کنم که ما راه هایی که به عنوان یک طلبه پیش رو داریم، در دو عرصه مهم است و بعضی عرصه ها، عرصه های کاربردی تر و عملی تر است، گرچه جنبه علمی هم دارد، اما جنبه های عملیاتی آن بیشتر است.
طلبه ها دائم التحصیل هستند و هیچ گاه فارغ التحصیل نمی شوند
این مشاور و روان شناس خانواده بیان کرد: در عرصه علمی، مساله تحصیل است که تقریبا می توانیم بگوییم که ما طلبه ها هیچ گاه فارغ التحصیل نمی شویم، ما دائم التحصیل هستیم. حتی اگر تحصیل کلاسیک ما تمام شود، کسب علم تمام نمی شود. ممکن است در زمینه های علوم حوزوی یا دانشگاهی باشد و ممکن است کسی بخواهد در عرصه اجتهاد قدم بگذارد یا علوم تخصصی دیگر . اینها عرصه های مختلف است که یک راه پیش رو این است که آن تحصیل را داشته باشیم.
کارشناس صدا و سیما ابراز کرد: اما اگر فرد بخواهد در کنار تحصیل در زمینه دیگر فعالیت کند، یک عرصه علمی، عرصه تدریس است و یک عرصه دیگر، عرصه تحقیق و پژوهش است. تدریس می تواند در حوزه یا در دانشگاه باشد. تحقیق و پژوهش برای مخاطبین عام یا خاص، فرهیختگان یا عموم مردم است. اینها راه های علمی است که ما طلبه های می توانیم برای خود انتخاب کنیم. لازم است که انتخاب کنیم، چون اگر انسان هدفمند پیش نرود، نیروهای او به هدر خواهد رفت.
وی افزود: باید هر طلبه ای به خصوص در این سطح برای خود مشخص کند که در چه زمینه هایی می خواهد کار کند که ملاک ها را عرض می کنیم.
حجت الاسلام عباسی آغوی افزود: در عرصه های عملیاتی تر که جنبه های کاربردی آن بیشتر است، بخشی از کارهایی که در این زمینه است، کارهای اجرایی است. ترجیحا کارهای اجرایی باید در راستای طلبگی باشد. شاید مناسب شان طلبه نباشد که کاری انجام دهد که غیر طلبه هم می تواند انجام دهد. مگر به ضروت که بخواهد این کار را انجام دهد.
کارشناس صدا و سیما ابراز کرد: برخی از فعالیت های غیر اجرایی، در زمینه امور کاربردی است، برخی از آن ها، هنری است که منظور ما هنر دینی است.
بانوان طلبه در عرصه هنرهای دینی فعال و برجسته هستند
این مشاور و روان شناس خانواده ادامه داد: عرصه هنر که عرصه گسترده ای است و الحمدلله بانوان گرامی در این عرصه خیلی فعال و برجسته هستند. طلاب در بحث هنر رسانه، ادبیات و هنرهای تجسمی با رویکرد دینی می تواند فعالیت کند.
وی گفت: شکل دیگر از کارهای اجرایی، کار فرهنگی است. این کارهای فرهنگی دامنه گسترده ای دارد، از همان مساله تبلیغ گرفته که به شکل های مختلف اجرای منبر و حلقه معرفت و تبلیغ چهره به چهره و انواع مختلف است. همچنین مشاوره و پاسخگویی و عرصه های مختلف فرهنگی که ما می توانیم این را ترویج کنیم. اینها مجموعه ای از اشتغالاتی است که طلاب عزیز چه مرد و چه زن می توانند داشته باشند.
حجت الاسلام عباسی آغوی افزود: ما باید برای خودمان هدف تعیین کنیم و سه هدف باید داشته باشیم، بسیاری از طلابی که به ما مراجعه می کنند، می بینیم که گاهی افت تحصیل داشتند و سردرگرمی در انتخاب راه دارند یا مسائل مختلفی که برای او اتفاق افتاده است، از جمله این که انگیره تحصیل او کاهش پیدا کرده است که یک بخش عمده آن به این مساله هدف بر می گردد. اینکه هدف به صورت مشخص برای خود تعیین نکرده است.
کارشناس صدا و سیما ابراز کرد: ما سه نوع هدف را باید برای خود تعیین کنیم، اول هدف نهایی است. این هدف نهایی یک مساله بیشتر نیست و هدف نهایی، آن چیزی است که تمام فعالیت های ما برای رسیدن به آن است و او خودش برای چیز دیگری نیست.
این مشاور و روان شناس خانواده ادامه داد: و آن چه چیزی است که اگر در تمام زندگی آن را به دست آوریم، احساس موفقیت می کنیم و اگر به دست نیاوریم، اگر همه چیز داشته باشم، احساس خسران می کنیم. حالا ممکن است بگوییم کمال و فلاح است که هر کسی یک تعبیری دارد.
وی گفت: بعد از آن، هدف میانی است. هدف های میانی ممکن است متعدد باشند و آن شما را به هدف نهایی می رساند. چون علایق، استعداد، شخصیت شما و نیاز جامعه هدفتان متفاوت با کس دیگر است؛ بنابراین این هدف های میانی را از همین راه های پیش روی که در جلوی حوزویان است و از آن ها صحبت کردیم، انتخاب کنید. شاید یک کسی بگوید من می خواهم استادی در حوزه باشم، یکی می گوید من می خواهم یک نویسنده و نظریه پرداز در عرصه فلان علم شوم. یک کسی ممکن است بگوید من می خواهم مبلغی در سطح کشور بشوم.
عرصه فعالیت و شغل، متناسب با شخصیت انتخاب کنید
کارشناس صدا و سیما با اشاره به این که شغل متناسب با شخصیت باشد،افزود: کسی که شخصیت درون گرا دارد و از تنهایی با خود لذت می برد، ممکن است در عرصه تبلیغ منبر نتواند موفق شود، شاید بتواند در عرصه پژوهش موفق باشد.
این مشاور و روان شناس خانواده ادامه داد: عرصه ای که فعالیت می کنیم باید با شخصیت و نیاز جامعه هدف من متناسب باشد.
وی گفت: بر اساس این موارد، فرد اهداف میانی خود را انتخاب می کند و به اینجا ختم نمی شود و باید اهداف عملیاتی خود را در مرحله سوم انتخاب کند. اهدافی که به هر کدام از اهداف میانی ما را می رساند.
حجت الاسلام عباسی آغوی افزود: مثلا اگر بخواهم استاد سطح عالی حوزه علمیه بشوم، باید تا فلان سال دروس مقدمات حوزه را تدریس کنم. باید این دوره ها را تا این سال بگذرانم. باید این مهارت را کسب کنم و این فعالیت را انجام دهم؛ بنابراین فرد برای اهداف عملیاتی خود، نیز باید زمان مشخص کند و جالب است که اگر اینجا اهداف خود را مشخص کردیم، ذات اقدس الهی هم به قدری به شما کمک خواهد کرد که نا خود آگاه به بسیاری از اهداف خود خواهید رسید.
کارشناس صدا و سیما ابراز کرد: بنابراین هدفمند کار کردن، اینکه من می خواهم بخوانم برای کجا، اینکه علم خودم را بالا ببرم خوب است و اثر دارد، اما می خواهم از کجا از این استفاده کنم؟ ابعاد معنوی هم مهم است و طبیعتا باید در تمام اینها انگیزه الهی وجود داشته باشم؛ چرا که مساله علم، مساله مقدسی که با انگیزه الهی گره می خورد.
این مشاور و روان شناس خانواده ادامه داد: هر کدام از راه هایی که عرض کردم و اشتغالاتی که برای ما فراهم می کند، تولیدات خاص خود را دارد، برخی از اینها منجر به تولید علم می شود و بعضی منجر به تولید روش می شود.
وی گفت: مثلا اگر در بحث نظریه پردازی پیش برویم و در عرصه تدریس چه بسا علم جدید تولید کنیم. اگر در عرصه تبلیغ فعالیت کنیم، ممکن است روش های جدید برای تبلیغ دین ابداع کنیم؛ از این رو هر کدام تولیدات خاص خودش را دارد که در عرصه تولید خود را نشان می دهد.
تفاوت انگیزه های اشتغال خانم ها
حجت الاسلام عباسی آغوی با اشاره به این که انگیزهای اشتغال در خانم ها ممکن است متفاوت باشد، افزود: به این انگیزه ها دقت کنید، به تعبر دیگر من با چه هدفی یا با چه پیش زمینه ای سراغ اشتغال خارج از خانه می روم، اگر چه در همین عرصه های طلبگی خودمان باشد. گاهی به خاطر نیازهای مالی و مشکلات اقتصادی شغل بیرون از خانه دارم. خوب گاهی خانواده نیاز پیدا می کند که خانم به اقتصاد خانواده کمک کند.
کارشناس صدا و سیما ابراز کرد: گاهی انگیزه پیشرفت است، ممکن است نیاز مالی هم نباشد، اما حس تکامل جویی و انگیزه پیشرفت است. احساس می کند این پشرفت تنها در عرصه فردی و خانوادگی کافی نیست و باید در عرصه اجتماع نیز فرد خود را نشان دهد.
این مشاور و روان شناس خانواده ادامه داد: گاهی انگیزه، مساله استقلال مالی است. ممکن است همسر و خانواده او از نظر مالی مشکلی نداشته باشند ولی او دوست دارد مستقلا از نظر مالی برای خودش، عرصه ای را انتخاب کند و استقلال مالی داشته باشد که ممکن است این خود آسیب هایی را ایجاد کند.
وی گفت: گاهی اوقات فرد می خواهد اوقات فراغت خود را پر کند، وقت بیکاری زیادی دارد و احساس می کند باید با یک اشتغالی این وقت را پر کند.
این استاد سطح عالی حوزه و دانشگاه ابراز کرد: گاهی از اوقات انگیزه ای که در برخی از خانم ها وجود دارد این است که فعالیت هایی خانه و فرزند داری و تربیت فرزند را کار حساب نمی کنند و ناچیز می دانند یا می خواهد از این مسئولیت فرار کنند. برخی اوقات نیز انگیزه رقابت وجود دارد، چه اینکه می خواهند با مرد خود رقابت کنند و چه با زنان دیگری که آن ها را شاغل می بینند، مساله رقابت پیش می آید. این هم همیشه نمی تواند مثبت باشد و گاهی بسیاری از اوقات آسیب های زیادی به وجود می آورد.
حجت الاسلام عباسی آغوی افزود: بعضی از اندیشه های فمینیستی ممکن است احیانا در برخی از خانم ها وجود داشته باشد، برخی نیز در اشتغال خودشان، انگیزه خدمت رسانی دارند، می بیننند فعالیتی است که غیر از آن ها کسی به این خوبی نمی تواند انجام دهد.
کارشناس صدا و سیما ابراز کرد: گاهی وقت ها همینطور است، برخی مشاغل جدا از مشاغل حوزوی که اختصاص به خانم ها دارد، لازم است و واجب کفایی می شود که برخی خانم ها بعضی مشاغل را در حوزه به عهده بگیرند. مانند همین مساله تبلیغ و تدریس هایی که شما بزرگواران دارید.
مزایای اشتغال خانم ها
این مشاور و روان شناس خانواده ادامه داد: اشتغال خانم ها اعم از حوزوی و غیر حوزوی، یکسری مزایا و یکسری آسیب ها و معایبی دارد که به آن ها اشاره می کنیم و در انتها این نکته را بررسی می کنیم که اگر ضرورتی بر اشتغال باشد، چگونه بر اسیب های آن غلبه کنیم و شغل مناسب ما چیست و چگونه بین شرایط خانوادگی و شرایط اجتماعی جمع کنیم.
حجت الاسلام عباسی آغوی به مزایا اشتغال بانوان اشاره کرد و افزود: اولا ایفای نقش اجتماعی منجر به کسب مهارت های اجتماعی می شود. یعنی خانمی که در اجتماع با شرایط خودش حضور پیدا می کند، قطعا مهارت های اجتماعی او ارتقا پیدا می کند و اصطلاحا هوش هیجانی او افزایش پیدا می کند، که روان شناس ها می گویند 80 درصد موفقیت، به ای کیو بستگی دارد و فقط 20 درصد به آی کیو بستی دارد.
این مشاور و روان شناس خانواده ادامه داد: اعتماد به نفس و تجریه در این خانم ها معمولا افزایش پیدا می کند. به رفاه خانواده نیز کمک می شود.
وی با اشاره به این که فرار از احساس تنهایی، یکی دیگر از مزایای اشتغال خانم هاست، گفت: تنهایی ممکن است غیر از احساس تنهایی باشد، گاهی ممکن است دور خانمی شلوغ باشد و تنها نباشد، اما احساس تنهایی کند. گاهی خانم ها برای فرار از این احساس تنهایی، سراغ مساله اشتغال می روند.
مدیریت بهتر اقتصادی، دیگر مزیت اشتغال بانوان است
حجت الاسلام عباسی آغوی مدیریت بهتر اقتصادی را دیگر مزیت اشتغال بانوان دانست و افزود: وقتی خانمی خودش اهل درآمد و تلاش برای کسب روزی است، قطعا متفاوت با خانمی است که برای او لقمه آماده فراهم می شود؛ بنابراین مدیریت اقتصادی در خانم های شاغل بهتر است.
این مشاور و روان شناس خانواده ادامه داد: معمولا در برخی از این خانم ها، احساس نشاط بهتر است و حس خمودگی، اگر با شرایط، آن شغل انتخاب شده باشد، کمتر دیده می شود.
وی افزود: تحقیقات نشان می دهد، فرزندان خانم هایی که اشتغال دارند، بچه های مستقل تری هستند و استقلال خوبی را به دست می آورند، همچنین تعهد کاری به تعهد خانوادگی کمک می کند.
کارشناس صدا و سیما گفت: خانم هایی که به کاری مشغولند و به آن کار تعهد دارند، این تعهد اگر درست و معتدل پیش رود، به تعهد خانواده کمک می کند، این ها برخی از مزایای اشتغال بانوان است که قطعا در بانوان حوزوی این مساله است.
در بخش دیگر، آسیب ها و پیامدهای اشتغال بانوان ذکر می شود و راه جمع این دو بیان می شود./629/ص