به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل کتاب «عدالت و کارایی در تطبیق با نظام اقتصادی اسلام» اثر دکتر حسین عیوضلو است که عمر علمی خویش را صرف پژوهش در علم اقتصاد اسلامی نموده و از او آثار دیگری نیز چون بانکداری اخلاقی با رویکردی اسلامی، فلسفه اقتصاد اسلامی، تحلیل فقهی- اقتصادی اوراق قرضه در بازارهای پول و سرمایه ایران، منتشر گشته است. کتاب عدالت و کارایی که ساختاری پژوهشی دارد بر اساس شناسایی و معرفی قواعد و روابط اصلی نظام اسلامی توزیع ثروت و درآمد، به مثابه رکن اساسی نظام اقتصاد اسلامی و تطبیق قواعد و معیارهای عدالت و کارایی با آن پی ریزی شده است. مولف در فصل اول این کتاب 336 صفحه ای مفهوم عدالت را از دیدگاه متفکران غیر اسلامی و اسلامی بررسی و تحلیل می‌کند.
در ابتدای این فصل مولف ابتدا نظر دانشمندانی چون افلاطون، ارسطو و آگوستین را بیان که نظر آگوستین درباره عدالت این است که گرچه این مفهوم ستودنی است اما تحقق آن فقط در شهر خدا ممکن است.[1]
در ادامه مولف به دوران رنسانس نگاهی انداخته و جریان های متفاوت این دوران درباره عدالت را بررسی می‌کند که از جمله این جریان‌ها و دیدگاه‌ها می‌توان فردگرایی، اجتماعی نگر و جهان شمول، سوسیالیستی و آنارشیستی را نام برد. سپس مفهوم عدالت از نظر متفکران مسلمان چون فارابی، ابن مسکویه، خواجه نصیرالدین طوسی و ابن خلدون بیان شده که نظر ابن خلدون چنین است" کامل‌ترین عدل پس از اجرای سیاست شرعی می‌تواند تحقق یابد و این امر فقط در آغاز حکومت شرعی و در زمان کوتاهی از تمدن اسلامی میسر شد که عمران هنوز تکامل پیدا نکرده و ثروت و رفاه فزونی نیافته بود".[2]
مولف تنها به متفکران گذشته بسنده ننموده و دیدگاه متفکران معاصر چون شهید مطهری و سید قطب بیان می‌شود؛ که نظر سید قطب چنین است" طبیعت عدالت اجتماعی در اسلام درک شدنی نیست، مگر اینکه شناختی اجمالی از جهان بینی اسلامی درباره‌ی خداشناسی، وجود، زندگانی و انسان داشته باشیم و عدالت اجتماعی فرعی از این جهان بینی است که همه تعالیم اسلام به آن بازگشت دارند".[3]
در این قسمت از اثر حاضر در نهایت و با جمع بندی مولف عدالت را معنا نموده و می‌گوید" موضوع عدالت هنگامی مطرح است که ادعاهای مختلفی در مورد یک خواسته یا مطلوب وجود دارد و احکام عادلانه در عین حفظ هویت هر یک از افراد بین خواسته‌های فردی و مصالح جامعه یا خواسته‌های دیگر افراد هماهنگی و توازن ایجاد می‌کند".[4]
موضوع فصل دوم، از کتاب فوق که در هفت فصل تنظیم گشته؛ نظریه‌ی عدالت اقتصادی در چارچوب شریعت اسلام است. این نظریه به اندازهای که اکنون در ادبیات مطرح است متاسفانه در اندیشه‌های اسلامی تجزیه و تحلیل نشده است. مولف با ارائه مباحثی چون: مفهوم اقتصاد از دیدگاه اسلام، نقش و جایگاه اموال و ثروت‌ها از دیدگاه اسلامی، مسئله عدالت اقتصادی، عدل طبیعی سعی در تبیین این نظریه دارد.
یکی دیگر از فصول کتاب حاضر فصل چهارم است که مولف در آن رابطه‌ی عدالت و کارایی در اقتصاد متعارف و سپس اقتصاد اسلامی بررسی می‌کند. ابتدای این فصل به موضوع ناسازگاری معیارهای عدالت و کارایی پرداخته و در ان چنین بیان می‌کند" در ادبیات اقتصاد رفاه این امر به تقابل کارایی و برابری مشهور است و گفته می‌شود انتخاب هریک از این دو نقطه ما را از انتخاب نقطه‌ی دیگر بازمی‌دارد و لذا توصیه می‌شود در عمل ترکیبی از آن دو را می‌توان انتخاب کرد."[5]
آقای دکتر عیوضلو سپس به بررسی چارچوب نهادی نظریه‌های اقتصاد رفاه، تاثیر قواعد اخلاقی، انگیزه‌های افراد در ایجاد کارایی و مواردی از این قبیل می‌پردازد. این فصل از کتاب نیز با نتیجه‌گیری مولف به پایان می‌رسد که مولف در آن چنین بیان می‌کند" قواعد عدالت اقتصادی از نگاه شریعت اسلام هم ابزار محور و بستر ساز رشد پایدار اقتصادی و هم فرایند محور است؛ به این معنا که از دیدگاه اسلامی تفاوت استعدادها و شایستگی‌ها مدنظر قرار گرفته و این قاعده جاری است که محصول کار و تلاش هر کس به خودش تعلق دارد و افراد برای فعالیت اقتصادی مشروع از آزادی برابر برخوردارند".[6]
بررسی تطبیقی سازگاری معیارهای عدالت اقتصادی با نظام اقتصاد اسلامی موضوع فصل پنجم از این کتاب است که انتشارات دانشگاه امام صادق(علیه السلام) چاپ اول آن را درتیراژ 1000نسخه برعهده داشته است. در این فصل ابتدا نظام اقتصادی تعریف و سپس معیار عدالت در نظام اقتصاد اسلامی بررسی و عمده ترین جنبه های عدالت اقتصادی در چارچوب شریعت نظام عادلانه توزیع و ثروت معرفی و آن نیز بررسی و توضیح داده شده است. در ادامه مصادیق انفال، مصادیق مالکیت خصوصی، رابطه‌ی کار و مالکیت نیز در اسلام توضیح داده شده است.
موضوع فصل آخر کتاب آقای عیوضلو شرایط سازگاری و الگوهای رفتاری است که در ابتدای آن نویسنده نوشته است" استفاده و بهره برداری از منابع طبیعی در یک جامعه اسلامی بر اساس این شرط مهم است که اموال لازم است در موضع قوام اقتصادی بهره برداری شود؛ به عبارت دیگر، بهره برداری مشروع از اموال بر اساس این شرط است که موجبات قوام اقتصادی جامعه را فراهم سازد".[7]
شرایط کارایی و عدالت، حداکثر سازی رفاه برای فرد از راه تخصیص درآمد، جمع‌بندی بررسی‌های خرد اقتصادی و دیدگاه کلان اقتصادی مباحثی است که خواننده در این فصل کتاب با آن روبرو می‌شود.
فصل آخر این اثر که با قیمت 8400 تومان روانه بازار شده در نهایت با ارائه نتایج نویسنده به پایان می‌رسد که سخن پایانی وی این چنین است" دولت اسلامی می‌تواند با انتقال آگاهانه درآمد از مرفهان به فقیران و به ویژه نیروی کار با افزایش سرمایه‌ی انسانی در این دسته از عوامل اقتصادی بهره وری نیروی کار و سرمایه را نیز ارتقا دهد و رشد بیشتری را در اقتصاد انتظار بکشد.[8]
پی‌نوشت
[1] عدالت و کارایی در تطبیق با نظام اسلامی، دکتر حسین عیوضلو،ص37
[2] همان، ص60
[3] همان، ص60
[4] همان، ص64
[5] همان، ص150
[6] همان، ص186
[7] همان، ص267
[8] همان، ص308
323/601/ع