به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حضرت آیت‌الله حسین نوری‌همدانی در جلسه چهل‌ونهم درس خارج فقه خود که در تاریخ 22 دی 95 برگزار شد، به ادامه بررسی وقف بر فرق اسلامی پرداخت و نظر برخی از علما را نیز ذکر کرد.
وی با اشاره در اختلاف نظر در مورد وقف برای کافر ذمی، ابراز داشت: علامه در جای دیگر می فرماید اگر بر مسلمانان وقف کند جایز است مگر مسلمانانی که منکر ضروری دین هستند مثل مجبره و مشبه و مجسمه و یا مثل زیدیه که خود چند فرقه هستند مانند جارودیه و بتریه و امثال ذلک.
این استاد درس خارج حوزه علمیه این کلام علامه را دارای تناقض دانست و خاطر نشان کرد: ما عرض می کنیم چه فرقی بین اینها و کفار ذمی هست که ایشان می فرماید وقف بر کفار ذمی صحیح است اما بر اینها صحیح نیست؟ پس کلام ایشان دارای تناقض می باشد.
آیت‌الله نوری‌همدانی در ادامه در مورد وقف شیعه اثنی‌عشری برای «مومنین» گفت: ابن ادریس می گوید چون واقف خودش مذهب خاصی دارد اگر بر مومنین وقف کند مومنین منصرف بر مذهب خود واقف می شود بنابراین اگر لفظ عام بود باید به مذهب واقف مراجعه شود.
مشروح تقریرات این درس در ادامه آمده است؛
وقف بر فِرَق
بحثمان با توفیق پروردگار متعال در وقف بر فِرَق اعم از اسلامی و غیر اسلامی بود، یکی از مسائل بحث وقف مسلمان بر کافر است و از طرفی می دانیم که وقف نوعی خدمت و حمایت و کمک می باشد و خلاصه یک عمل خوب و قربی است و جنبه مثبت دارد لذا باید ببینیم آیا وقف مسلمان بر کافر صحیح است یانه.
علامه حلی در تذکره در مسئله 69 که قبلا خواندیم اختیار می کند که وقف بر کفار ذمی صحیح است، کلام علامه این است:«اختلف علماؤنا فی صحة وقف المسلم على الذمی فقال بعضهم یجوز مطلقا وهو الأقوى لقوله تعالی:"لا ینهیکم الله عن الذین لم یقاتلوکم فی الدین ولم یخرجوکم من دیارکم ان تبروهم وتقسطوا إلیهم"[1] ...الی آخر کلامه»[2] .
علامه در جای دیگر می فرماید اگر بر مسلمانان وقف کند جایز است مگر مسلمانانی که منکر ضروری دین هستند مثل مجبره و مشبه و مجسمه و یا مثل زیدیه که خود چند فرقه هستند مانند جارودیه و بتریه و امثال ذلک، خب ما عرض می کنیم چه فرقی بین اینها و کفار ذمی هست که ایشان می فرماید وقف بر کفار ذمی صحیح است اما بر اینها صحیح نیست؟ پس کلام ایشان دارای تناقض می باشد.
برای مطالعه در مورد فِرَق آدرس هائی را خدمتتان عرض کردیم؛ اول سفینة البحار:«باب الباء بعده التاء، البتریّة، بضمّ الموحّدة: قسم من الزیدیة یقولون انّ أبا بکر و عمر إمامان و إن أخطأت الأمّة فی البیعة لهما مع وجود علیّ علیه السّلام،لکنّه خطأ لم ینته الى درجة الفسق، و توقّفوا فی عثمان،و هم کالسلیمانیّة الاّ انّهم کفّروا عثمان و طلحة و عایشة»[3] .
دوم بحار الانوار:«باب المرجئة والزیدیة والبتریة والواقفیة وسایر فرق أهل الضلال وما یناسب ذلک»[4] .
خب واما مسئله دیگر اینکه اگر واقف که خودش شیعه اثنا عشری است بر مومنین وقف کرده باشد آیا قرینه بر این است وقفش فقط به شیعیان اثنا عشری اختصاص دارد یا نه؟ ابن ادریس می گوید چون واقف خودش مذهب خاصی دارد اگر بر مومنین وقف کند مومنین منصرف بر مذهب خود واقف می شود بنابراین اگر لفظ عام بود باید به مذهب واقف مراجعه شود، اما صاحب جواهر می فرماید نخیر ما الفاظ را باید بر معانی واقعی خودشان حمل کنیم لفظ مومنین برای مومنین وضع شده و این اعم از شیعه اثنا عشری و زیدیه و بقیه فِرَق شیعیان نیز می باشد، در واقع بحث در قرینه است ما دو جور قرینه داریم؛ قرینه صارفه و قرینه معینه، درجایی که لفظ مشترک لفظی است مثل کلمه عین که هم به چشمه و هم به ذهب و فضه گفته می شود اگر گفته شود "جئنی بعین جاریة" معلوم می شود چشمه را می گوید زیرا جاریه قرینه معلومه است و اگر بگوید "جئنی بعین براق" معلوم می شود ذهب و فضه مراد است زیرا براق قرینه معینه می باشد، اما گاهی قرینه صارفه است مثل "رأیت اسداً یرمی" که یرمی قرینه صارفه است و از آن می فهمیم که مراد رجل شجاع می باشد و اما در مانحن فیه آیا اینکه خود واقف دارای مذهب خاصی است قرینه می شود بر اینکه مرادش از وقف فقط افرادی که با او هم مذهب هستند می باشد یا نه؟ صاحب جواهر می گوید خیر اینطور نیست و ما لفظ را بر معنای عام خودش حمل می کنیم اما ابن ادریس می گوید بله همینطور است یعنی مراد افرادی هستند که با واقف هم مذهب هستند، خلاصه بحث در این است که اگر واقف اهل یک ملتی باشد این قرینه صارفه می شود که لفظی را که معنای عامی دارد حمل بر هم مذهب خودش کنیم یا نه؟ که صاحب جواهر می گوید خیر قرینه نیست و لفظ بر معنای عام خودش حمل می شود اما بیشتر فقهاء می فرمایند قرینه صارفه می شود و اما به عقیده ما در این مورد لفظ نمی تواند قرینه صارفه باشد بله اگر خود واقف تصریح می کرد حرفی نبود اما الفاظ باید بر معانی خودشان حمل شوند مگر اینکه قرینه صارفه متیقنی بدست بیاید.
بقیه بحث بماند برای جلسه بعد إن شاء الله تعالی... .
پی‌نوشت
[1] ممتحنه/سوره60، آیه8.
[2] تذکرة الفقهاء، علامه حلی، ج2، ص429، ط قدیم.
[3] سفینة البحار، محدث قمی، ج1، ص221.
[4] بحار الانوار، علامه مجلسی، ج69، ص178، ط دار الإحیاء التراث.
326/907/ع