به گزارش سرویس مکتب دفاع یپایگاه اطلاع رسانی وسائل، کتاب «مبانی فقهی عملیات استشهادی (از دیدگاه شیعه و اهل سنت)» که چاپ اول آن در سال 1385 توسط انتشارات زمزم هدایت در قم به چاپ رسید. این کتاب 256 صفحه و از 167 منبع مرتبط بهره برده است.
این کتاب از دو بخش اصلی تشکیل شده است. بخش نخست با عنوان «کلیات» شامل 5 فصل می باشد.
فصل اول با عنوان «تعاریف» که در این فصل لغاتی مثل فقه، جهاد، استشهاد، تترس، انتحار و شهید تعریف شده اند. معنی فقه از دیدگاه صاحب «معالم» عبارت است از: علم به احکام شرعی فرعی از روی منابع و ادله تفصیلی آن. معنی جهاد از دیدگاه صاحب جواهر: بذل جان و مال و توان در راه اعتلای اسلام و برپاداشتن شعائر دین. استشهاد یعنی کشته شدن در راه خدا. عملیات شهادت طلبانه به اقدامی اطلاق می شود که شخصی با قصد قربت و با علم به شهادت و با هدف ضربه زدن به دشمن به انجام آن مبادرت می ورزد و در این راه کشته می شود. تترُّس یعنی اینکه یکی از دو گروهی که در حال محاربه و جنگ هستند بین خود و دشمن تعدادی از مردم را که دشمن از کشتن آنها خودداری می کند و یا در کشتن آنها تردید دارد، قرار دهند تا بدین وسیله خودشان را از خطر حفظ کنند و یا مانع تهاجم دشمن شوند. انتحار در اصطلاح شرع عبارت است از اینکه کسی به خاطر حرص دنیوی و طلب مال و یا در حال عصبانیت یا ضجر و یا بی تابی به قصد خودکشی خود را بکشد. یعنی هرنوع خودکشی که به غیر انگیزه دینی و بدون اجازه نصوص شرعی انجام شود.
فصل دوم «ارزش شهید و شهادت طلبی» می باشد. ابتدا ارزش شهید در قرآن و روایات بررسی شده است همچنین ارزش شهید و شهادت طلبی از دیدگاه امام خمینی (ره) نیز مطرح شده است امام خمینی می فرمایند: «ما امروز به انتظار شهادت نشسته ایم تا فردا فرزندانمان در مقابل کفر جهانی با سرافرازی بایستند.»
فصل سوم با عنوان «شهادت طلبان صدر اسلام و عصر حاضر» می باشد. برخی از شهادت طلبان صدر اسلام همانند: امام علی (ع)، عمرو بین جموح، خیثمه و سعد، حنطله، عمیر، حضرت قاسم (ع)،عمیر بن حمام، می باشند. برخی از شهادت طلبان عصر حاضر مانند: احمد جعفر قصیر، علی منیف اشمر، مرم صالح الریاشی: او مبارز فلسطینی و اولین زن شهادت طلب عزالدین قسام شاخه نظامی جنبش مقاوت فلسطین (حماس) است، محمد حسین فهمیده، شهید ضیاء الطویل، شهید هبه ضراغمه، و... می باشند. عملیات استشهادی در بازار تجاری قدس غربی و نمونه های دیگر نمونه ای از عملیات استشهادی محسوب می شود. درباره هریک از این شهدا نویسنده به طور مختصر توضیح داده است.
فصل چهارم «دفاع و ادله وجوب آن» می باشد. مؤلف در این فصل می نویسد: جهاد دفاعی دو خصوصیت دارد:
1ـ از لحاظ جغرافیایی در درون درالاسلام و در شرایط حضور مهاجمان در جامعه اسلامی شکل می گیرد
2ـ مهاجمان قصد سلطه بر مسلمانان و مسخ هویت آنان را دارند.
مؤلف ابتدا اهمیت و فلسفه دفاع را از منظر آیات و روایات بیان می کند. اهیمت و فلسفه دفاع عبارت است از:
1ـ جلوگیری از فساد جامعه انسانی و نابودی شعایر دینی
2ـ تقویت جوهره انسانیت و آبدیده کردن روح انسان در مقابل حوادث و مشکلات
3ـ بروز و ظهور عنصر شجاعت و مقاومت در انسان مؤمن و رفع رخوت ها و سستی ها.
4ـ رفع موانع از مسیر تکامل و رشد جامعه انسانی و اسلامی و قطع طمع دشمنان در حمله و تجاوز به کشورهای مقاوم و آماده دفاع. ادله فقهی وجوب دفاع، عقلی و فطری بودن دفاع، آیات قرآن، روایات، اجماع فقهاء اسلام می باشد. ملاک و هدف از جهاد دفاعی، اسلام، مسلمین و سرزمین آنهاست و هروقت و هرکجا این ملاک و هدف مورد تهاجم و تجاوز دشمن قرار بگیرد جهاد دفاعی واجب است و از تمام روش های دفاعی هم با توجه به اقتضای زمان و مکان و شرایط می توان استفاده نمود ولو اینکه آن روش دفاعی عملیات استشهادی باشد.
فصل پنجم «ماهیت، ویژگی ها، آثار و شرایط عملیات استشهادی» می باشد. ماهیت این گونه عملیات بدینگونه است که مجاهد و مبارز مسلمان با قصد قربت و با علم به شهادت و با هدف ضربه زدن به دشمن به انجام آن مبادرت می ورزد و در این راه نیز شهید می شود. این عملیات در شرایطی انجام می شود که تنها راه ممکن برای دفع تجاوز و اشغالگری است و شاید تنها راهکار نظامی است که برای مردم سرزمین های اشغالی باقی مانده است. به علت نامعلوم بودن محل و زمان این نوع عملیات، ترس و وحشت زیادی در دل دشمن ایجاد می کند به طوری که علی رغم به کارگیری تجهیزات بسیار سنگین نظامی و اقدامات امنیتی شدید، از گزند آن مصون و محفوظ نیستند. متجاوزین اصولا برای مسلمانان ارزشی قائل نیستند بنابراین وقتی چند مسلمان را به شهادت می رسانند فکر می کنند کار مهمی انجام نداده اند ولی وقتی یکی از متجاوزین به قتل می رسد به شدت متأثر می شوند در نتیجه درد و غم بسیار سنگین و عذاب دهنده ای بر نیروهای اشغالگر سنگینی می کند که از درون آنان را بسیار آسیب پذیر و دچار ترس کرده است.تکنیک عملیات استشهادی بسیار ساده و دکمه آن در قلب هر مسلمانی است و آن «ایمان به شهادت» است. زمینه عملیات استشهادی را خود دشمنان متجاوز فراهم می کنند. اینها تنها مواردی از ویژگی های عملیات استشهادی است. از جمله برخی از آثار عملیات استشهادی عبارت است از: عملیات استشهادی روحیه عشق به جهاد و شهادت طلبی را در امت اسلامی برمی انگیزد. روحیه ای که دشمنان به شدت از آن می ترسند و به شدت در تلاش هستند که چنین روحیه ای در مسلمانان ظهور نکند. عملیات استشهادی سبب می شود که اشغالگران بدون تأمل و محاسبات لازم دست به جنایت علیه ملل مسلمان نزنند زیرا می دانند مجاهدین مسلمان در مقابل هر جنایتی که آنها مرتکب شوند اقدام به عملیات شهادت طلبانه می کنند. امکان جلوگیری از عملیات استشهادی برای دشمن خیلی دشوار است زیرا این نوع عملیات به فشار یک دکمه انجام می شود و دشمن چیزی متوجه نمی شود مگر بعد از انفجار و تلفات مالی و جانی. این نوع عملیات بیشترین تلفات جانی و ایجاد رعب و وحشت را در میان متجاوزین به سرزمین مسلمانان دارد. شرایط عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای شیعه عبارت است از:
1ـ دفاع از مسلمین و اسلام متوقف بر آن باشد.
2ـ با اجازه حاکم شرع انجام شود.
3ـ افراد بی گناه کشته نشوند.
شرایط عملیات استشهادی از دیدگاه فقهای اهل سنت عبارت است از:
1ـ انجام این عملیات به خاطر اعلاء کلمه حق و کلمه الله باشد و به خواسته های شخصی و هواهای نفسانی در آن دخالتی نداشته باشد.
2ـ مجری عملیات باید قطع و یا ظن غاالب به این داشتهب اشد که انجام عملیات موجب کشته شدن یا زخمی شدن و یا شکست دشمن شود.
3ـ این عملیات باید علیه کفاری انجام شود که اعلان جنگ با مسلمین کرده اندو با مسلمین در حال جنگ هستند نه همه کفار.
4ـ این عملیات در سرزمین کفاری که در حال جنگ با مسلمین هستند انجام شود و یا در سرزمین و کشورهای اسلامی که به اشغال کفار در آمده و کفار مالک آن شده و حاکمیت بر آن پیدا کرده اند و مسلمانان هم به مقاومت با آنها پرداخته و می خواهند آنها را از سرزمینشان بیرون کنند.
بخش دوم با عنوان «مبانی فقهی عملیات استشهادی» شامل سه فصل می باشد.
فصل اول با عنوان «ادله فقهی عملیات استشهادی» که این ادله شامل دلیل نقلی (قرآن، روایات، سیره انبیاء و اولیاء خدا)، دلیل عقلی (اهمیت و ارجحیت دفاع بر حفظ نفس) است. آیه 60 سوره انفال که می فرماید: «در برابر دشمنان آنچه توانایی دارید از نیرو آماده سازید و همچنین اسب های ورزیده تا به وسیله آن دشمن خدا و دشمن خویش را بترسانید.» آیه 41 سوره توبه می فرماید: «و با اموال و جان های خود در راه خدا جهاد نمایید، این به نفع شماست اگر بدانید.» اهمیت و ارجحیت دفاع بر حفظ نفس که از مرجحات باب تزاحم است دلیل بر جواز انجام عملیات استشهادی است.
فصل دوم «مباحث فقهی قابل استناد برای جواز عملیات استشهادی» می باشد. فقها در مباحث گوناگون فقهی با استناد به دلایل معتبر فتواهایی داده اند که از آنها می توان برای جواز عملیات استشهادی استفاده کرد. در این فصل نمونه هایی ازاین مباحث و فتاوی مربوط به آنها را از منابع شیعه و اهل سنت نقل کرده و بعد کیفیت استناد به آنها رابر جواز عملیات استشهادی بیان کرده است. مبحث اول وجوب جهاد دفاعی در هر شرایطی است. از جمله کسانی که این نظر را تأیید کرده اند علامه حلی و شهید اول می باشند. مبحث بعدی لزوم استقامت تا پیروزی است که محقق حلی و محقق اردبیلی دراین مبحث می فرمایند: حتی در صورتی که شخص احتمال قوی بدهد که در جنگ کشته خواهد شد باز هم فرار جایز نیست. آنها در این فتوا که استقامت را جایز دانسته اند به آیه مبارکه «اِذا لَقیتُم فِئهً فاثبتوا» استدلال کرده اند. پس مسلمانان باید در مقابل متجاوزان و اشغالگران مقاومت و استقامت کنند، و یکی ازراه های استقامت و مقابله با دشمن انجام عملیلا استشهادی است. مبحث بعدی حفظ اسرار نظامی تاسرحد مرگ می باشد علامه حلی در این زمینه می فرماید: چنین شخصی اگر ظن غالب پیدا کند اسیر می شود بهتر است مبارزه کند تا کشته شود و خدرا برای اسارت تسلیم دشمن نکند تا کفار برای به کارگیری او شکنجه و عذابش ندهند. مجاهدین مسلمان هم در صورت نیاز و در شرایط خاصی برای ضربه زدن به دشمن مجازند که عملیات استشهادی انجام دهند. مبحث بعدی جواز حمله به قلب لشکر دشمن می باشد ابن عربی در این زمینه می گوید: این کار جایز است زیرا در آن چهار وجه وجود دارد:
1ـ شهادت طلبی
2ـ ضربه زدن به دشمن و کشته و زخمی کردن آنها
3ـ جرئت دادن به مسلمانان
4ـ تضعیف روحیه دشمنان.
مبحث بعدی جواز انتخاب مرگی که گریزی از آن نیست می باشد: کسانی که عملیات استشهادی انجام می دهند در حقیقت دفاع می کنند دفاعی که تنها راه باقی مانده برای آنهاست به طوری که اگر از انجام این کار دست بردارند باید مثل گذشتگان خود مرگ ذلت باری را به دست دشمن پذیرا باشند و یا باید تسلیم خواسته دشمن متجاوز شوند تا آنان را از سرزمینشان بیرون کنند. در مورد تترُّس (جواز قتل انسان های بی گناهی که دشمن در جنگ سپر قرار می دهد)، اقوال فقهای شیعه و اهل سنت در این زمینه بررسی شده است. از مجموع مواردی که بیان شد می توان جواز عملیات استشهادی را به دست آورد.
فصل سوم «فتوای فقهای معاصر اسلام درباره ی عملیات استشهادی» می باشد. در این فصل مؤلف فتوای فقهای شیعه مانند: سید محمد حسین فضل الله، امام خمینی (ره)، آیت الله نوری همدانی، آیت الله فاضل لنکرانی، آیت الله منتظری، آیت الله محمدعلی گرامی، آیت الله صادقی تهرانی، آیت الله عبد النبی نمازی، آیت الله جوادی آملی را آورده است. برخی از فتوا های فقهای اهل سنت در مورد عملیات استشهادی مانند: شیع تاج الدین الهلالی، شیخ عبدالله بن منیع، شیخ یحیی اسماعیل، شیخ همام سعید، شیخ محمد خطیب و... . همچنین مؤلف به فتوای جمعیت علمای فلسطین نیز اشاره کرده است. از مجموع نظراتی که علماء اهل سنت درباره عملیات استشهادی داده اند نتایج کلی ذیل به دست آمد:
1ـ عملیات استشهادی برترین نوع جهاد در راه خداست و مجری آن شهید محسوب می شود.
2ـ این نوع عملیات در صورتی جایز است که ترس و وحشت در دل دشمن انداخته و موجب خسارت مالی و جانی او شود.
3ـ مجاهدین مسلمان در انجام عملیات نیت کشتن دشمن را داشته باشند نه نیت کشتن خود را.
4ـ ادله جهاد (کتاب، سنت و اجماع) شامل این نوع عملیات می شود.
فقهای اهل سنت با دید بازتری به عملیات استشهادی مینگرند و بعضی از قیود و شرایطی که فقها شیعه برای جواز انجام این نوع عملیات بیان کرده اند مطرح ننموده اند.
در خاتمه این کتاب مؤلف شبهات وارده بر عملیات استشهادی را پاسخ داده است که از جمله این شبهات میتوان به :
1ـ عملیات استشهادی انتحار است.
2ـ در عملیات استشهادی انسان های بی گناه کشته می شوند.
3ـ مشارکت زنان در عملیات استشهادی، اشاره کرد.
اطلاعات کتاب شناختی این اثر:
این اثر دارای 256 صفحه که چاپ اول آن در سال 1385 روانه بازار شد.
مرکز پخش: قم، خیابان شهید فاطمی (دور شهر)، نبش فاطمی 3 ، پلاک 81
120/601/د