به گزارش سرویس فرهنگی پایگاه اطلاع رسانی وسائل؛ کتاب «عاشورا و شبکه های ماهواره ای» به قلم محمد رضایی آدریانی، در سال 1393 ، توسط انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما منتشر گردیده است.
«شبهه» به معنای درهم¬ آمیختن حق و باطل، ابزاری فرهنگی است که در راستای جنگ نرم دشمنان حق و حقیقت صورت می¬گیرد. وقتی که شبهه رخ می¬دهد، اولین مواجهه با آن بین بی¬اعتنایی و تلاش برای پاسخ¬گوئی به هر قیمتی خواهد بود. این در حالی است که در نگاه دینی، شبهه به معنی وجود یک خلل در ایمان دین¬داران است که باعث می¬شود فرصت برای دشمنان را فراهم سازد .پس در مواجهه با شبهه، به¬جای نگاه به شبهه و دشمنان شبهه¬ساز، در اولین گام باید به بسترهای تحقق آن توجه کرد، تا در مقام پاسخ¬دهی، تلاش¬ها فقط معطوف به ابطال سخن شبهه¬سازان نباشد، بلکه شبهه را از تهدید تبدیل به یک فرصت رشد بینش و کنش دینی تبدیل سازد. در بستر هجوم دشمن، فضا را برای روزامدسازی ارزش¬های جبهه¬ی حق فراهم سازد .مبتنی¬بر این دیدگاه، شبهات عاشورایی و محرم مورد بازخوانی قرار می¬گیرد و تلاش می¬شود تا چند نکته دانسته شود:
1. باتوجه به ارزش راهبردی عاشورا برای مکتب تشیع و فرهنگ و سبک زندگی شیعی، عاشورا یکی از مهم¬ترین مصادیق هجوم¬های پیاپی و گسترده¬ی دشمنان به تشیع است و شبهات گسترده¬ی وهابیت به فرهنگ عاشورایی ناشی از قوت¬ها و ارزش¬های فرهنگی عاشوراست.
2. در مواجهه با شبهه و شبهات عاشورایی، تلاش برای پاسخ¬گویی، اولین وظیفه¬ای است که در فرصت¬های مکتوب و مجازی و رسانه¬ای گوناگون در حال انجام است. «مدیریت تحلیل و رویکردشناسی» هم، تاکنون آثار متعددی در این زمینه تولید کرده ولی به¬نظر می¬رسد هنوز حلقه¬ی مفقوده¬ای وجود دارد و تجربیات پیشین، بیانگر ناکافی بودن این تلاش¬هاست، پس باید اقدام جدیدی صورت بگیرد. اینک در ادامه¬ی تجربیات پیشین و باتوجه به نیاز رسانه به «نگاه جامع به شبهه» باید بازخوانی راهبردهای کلان در مواجهه با شبهات مورد مطالعه قرار گیرد.
نگارنده کتاب می نویسد: متأسفانه امروزه در جمع بین شبهات فراوان و پاسخ¬دهی¬های گسترده و متنوع، شاهد کم¬اثر بودن حضور رسانه¬ی ملی با تمامی تنوع شبکه¬ها و گروه¬های برنامه¬سازی¬اش هستیم. شاید این امر ناشی از غفلت از «نگاه از بیرون به مسئله¬ی شبهه» می¬باشد. یعنی وقتی شبهه به¬صورت مستقیم در بستر گزاره¬های دینی مورد مطالعه قرار گیرد، امری جزئی و مصداقی مشخص و با دامنه¬ی پاسخ¬پذیری محدود می‌‌باشد. بنابراین ضمن این¬که قدرت مانور رسانه¬ای بر آن محدود خواهد بود، امکان محدودیت در پاسخ دادن به آن هم می¬تواند بر موانع بیفزاید. در این اثر برای یافتن مشکلات باقی¬مانده در زمینه¬ی نوع مواجهه¬ی کلان رسانه با شبهات، این تجربه¬ی جدید را در قالب دو فصل تلاش بر بستر شبهات محرم ارائه می¬کنیم و از زاویه¬ی سه‌گانه¬ی زیر به شبهات عاشورایی می¬پردازیم:
1. گونه¬شناسی: یعنی بازشناسی انواع و اقسام شبهه¬های موجود و تلاش برای دسته¬بندی آنان براساس نگرش¬های علمی.
2. کارکردشناسی: به¬معنی غرض¬شناسی و غایت¬شناسی از نشر شبهه و مانور بر آن در شبهات ماهواره¬ای و کشف فراز و نشیب مطرح شدن یک شبهه¬ی متناسب با تحولات جغرافیایی در دو جبهه¬ی حق و باطل.
3. روش¬شناسی مواجهه: در این مرحله که بر بستر گونه¬شناسی و کارکردشناسی صورت می¬گیرد، تلاش می¬شود تا روش¬های کلی مواجهه با شبهه، مورد شناسایی قرار گیرد. ما روش‌شناسی را در بستر شبهات عاشورایی انجام می¬دهیم تا برنامه¬ریزان و برنامه¬سازان، راهبردهای مواجهه¬ی کلی با شبهه را مدنظر قرار دهند.
فصل دوم این اثر، تجربه¬ای جدید برای شبهه¬شناسی است. در این بخش بر بستر سه¬گانه¬ی بالا، راهبرد مواجهه¬ی کلی و کلان با شبهات عاشورایی مورد شناسائی و معرفی قرار می¬گیرد و درنهایت تلاش می-شود اصول کلی پاسخ¬گویی معرفی شود .این اثر می¬تواند در بستر تحولات منطقه¬ای و بالاگرفتن منازعات فرقه¬ای، ضمن فعال¬سازی رسانه¬ی ملی در عرصه¬ی شبهات و پرهیز دادن آن از مصادیق جزئی، مبتنی¬بر راهبردهای دین¬پژوهی فطری، تهدیدها را تبدیل به فرصت معرفی دوباره و تعمیق معارف دینی -برای مسلمان و غیرمسلمان- کند .باشد که این اثر بتواند نگرشی جدید در فضای مدیریت و برنامه‌سازی معارفی را در رسانه¬ی ملی ایجاد نماید.
فصل اول: کلیات و مبانی
نگارنده در قسمتی از این فصل می نویسد: فرهنگ مهم¬ترین عامل حفظ هویت و پویایی یک ملت است. به اذعان جامعه شناسان و اندیشمندان حوزه¬ی مطالعات فرهنگی، فرهنگ دینی بیشترین نقش را در رشد یا انحطاط ملت¬ها و جوامع دارد. در میان ادیان و مذاهب دنیا، فرهنگی¬ترین مذهب، مذهب تشیع است. در این مذهب شاهد آداب، رسوم و شعائری هستیم ، که در ظرف زمانی معین، تمامی اقشار جامعه را همراه خود می¬سازد. نقطه¬ی اوج این فرهنگ¬ها، فرهنگ عاشورا و محرم است. فرهنگی که در کنار فرهنگ انتظار و مهدویت، رمز هویت تشیع می¬باشد. عاشورا عامل تعریف و نگهداری هویت شیعی، و مهدویت چشم¬انداز آن است. این دو فرهنگ و خصوصا عاشورا، از چنان ظرفیت حرکت‌آفرینی برخوردار است که هر صنف و شغل و طبقه¬ای از طبقات جامعه را به اندازه¬ی ظرفیتش با خود درگیر می¬سازد. بازتاب این امر، تقویت هرساله¬ی فرهنگ دینی در جامعه و تزریق نشاطی دوباره به روحیه¬ی دینی دین¬داران و حتی گروه¬های دارای گرایش¬های دینی غیرشیعی و یا سکولار است. بدیهی است چنین فرهنگی که مبتنی¬بر مظلومیت بینی، معنویت¬جویی، عدالت¬خواهی، و آینده¬نگری نجات باورانه است، ظرفیت بالایی برای ایجاد هم¬گرایی دینی در جوامع شیعه و اسلامی و علاقمندان به آن ایجاد می¬کند .
البته در زمانه¬ای که فرهنگ سلطه، در پی طرد دین¬داری و یا دین‌داری¬های ظلم¬ستیز است، بدیهی است که هجوم¬ها به این فرهنگ غنی، مهم¬ترین راهبرد جنگ نرم دشمنان می¬باشد. آنان در این جنگ، از هر آنچه که بتوانند بر علیه این فرهنگ دینی استفاده خواهند کرد، و چه سلاحی برنده¬تر از راهبرد جنگ دین بر علیه دین و یا جنگ مذهب بر علیه مذهب .در این راهبرد با فعال¬سازی تمامی مذاهب سنتی و نوساخته، تلاش می¬شود امواج پیاپی شبهه¬سازی، تخریب، تحریف، کوچک¬سازی و ... بر علیه فرهنگ عاشورا و مبانی و ارزش¬هایش صورت بگیرد تا مرحله¬ای که این فرهنگ اگر نابودپذیر نباشد لااقل به-سوی تحریف و انحراف و میان¬تهی شدن سوق داده شود.
برای فهم روش مواجهه با شبهات وهابیت ابتدا می بایست در یک نگاه اجمالی قرائت آنها از عاشورا مورد بازخوانی قرار گیرد. بدیهی است که پیش نیاز انجام این قرائت در نظر گرفتن تمامی نگرش های متفاوت شیعیه و غیر شیعه در این زمینه است. تا در مقام مطالعه جزء به جزء این روایت زاویه های انحراف و تحریف شناخته گردد. اهمیت این نکته در این است که عاشورا خود یک واقعیت تاریخی است که دارای پیش فرض ها و نتایج کلامی می باشد. یعنی در مطالعه عاشورا و یا تاریخ دینیدر مواردی که به زندگانی معصوم و انسان کامل می پردازد هماره باید به موارد زیر توجه داشت:
1. اول این که تلاش شود تا واقعیت تاریخی فراتر از نگرش های فرقه ای کشف شود.
2. دوم این که نگرش و بینش اعتقادی قهرمان و ضد قهرمان تاریخی ، فارغ از تحلیل ها و تفسیرهای پسینی و معاصر کشف شود.
3. سوم این که تحلیل و تفسیر بزرگان معصوم پسینی (در شیعه) و یا غیر معصوم اما مرجع (در غیر شیعه مثل امامان فقه و حدیث و کلام عامه) که بعد از رویدادتاریخی بوده اند ؛ مورد مطالعه قرار گیرند.
فصل دوم: روش پاسخ‌گویی به شبهات و مغالطات عاشورایی در شبکه‌های ماهواره‌ای
مطالبی که در این فصل مورد بررسی و نقد قرار گرفته اند عبارتند از:
1. درآمد
2. نمونه ای از شبهات عاشورایی وهابیت، روش آنالیز و کشف مغالطات به کار رفته، و جست و جو از روش پاسخ گویی بینارشته ای
نگارنده در قسمت درآمد از این فصل می نویسد: در فصل اول در مقام بازشناسی چیستی و چرایی شبهات وهابیت اهداف آن بیان شد ازجمله:
1. تلاش برای مصادره¬ی ارزش¬ها و پیشینه¬ی عاشورا به نفع خود.
2. تلاش برای تقلیل جایگاه تاریخی عاشورا.
3. تلاش برا فرافکنی جنایات عاشورا.
4. تلاش برای وارونه سازی واقعیت¬ها.
5. تلاش برای تخریب و یا نابودی فرهنگ عاشورایی. مبتنی بر این اهداف بود که ضمن ارائه¬ی پیش آگاهی¬های لازم از مبانی کلامی-تاریخی وهابیت، گونه¬شناسی شبهات آنان هم ارائه شد، تا معلوم گردد که وهابیت تمام ارزش¬ها و ظرفیت¬های عاشورائی را مورد هجوم خود قرار داده-اند. آن¬گاه در مقام کشف مغالطه¬های عاشورایی باتوجه به چندوجهی بودن بنیان¬های معرفتی عاشورای شیعی، دانستیم که در مقام ابطال شبهه¬ها، می¬بایست به روش کشف رمز و کشف مغالطه¬ی ترکیبی متوسل شد.
اینک در مقام عمل برای جست¬وجو از روش¬های مواجهه با شبهات ماهواره¬ای وهابیت، و تلاش برای کشف مغالطات و دست¬یابی به مجموعه پاسخ¬های کارآمد و معرفی ایده¬های برنامه¬سازی، نمونه¬ای از مهم¬ترین شبهات عاشورایی وهابیت را مورد واکاوی قرار می¬دهیم. این شبهات در دسته¬بندی زیر ارائه می¬شوند:
1. شبهات کلامی
2. شبهات تاریخی
3. شبهات فقهی
4. شبهات فرهنگی
این رویکردها هرکدام یک زاویه از زوایای عاشورا معرفی می¬کند، تا از یک سو گستردگی فرهنگ عاشورائی را نشان دهد و دامنه¬ی آن را در تمامی دانش¬های اسامی به نمایش بگذارد و به موازات آن نشان دهد که چگونه تمامی حوزه¬های فرهنگ عاشورا مورد هجوم شبهات قرار گرفته است. از آن¬جا که هر گرایش علمی روش¬ها و ساختارهای علمی متناسب با خود دارد، بدیهی است که در کنار برخی نکات و روش¬های مشترک، معرفی توجه¬دهی به روش¬ها اختصاصی و تخصصی در هر گرایش علمی مدنظر این اثر می¬باشد. بدین جهت در هر گرایش از گرایش¬های چهارگانه به¬جای پاسخ¬دهی به تمامی شبهات، تنها برخی از مهم¬ترین شبهات مورد آنالیز قرار می¬گیرد تا اصول کلی مواجهه در آن گرایش معرفی گردد.
شبهات کلامی اولین مرحله و مبنائی¬ترین شبهات وهابیت در موضوع فرهنگ عاشورایی هستند. چرا که دانش کلام در نقش اولین پیش¬فرض معرفتی در هندسه دانش¬های دینی قرار دارد. اگر بتوان این بنیان را تخریب نمود به¬راحتی می¬توان به اهداف زیر یک¬جا دست یافت:
1. تمامی مسائل تاریخی خوبه¬خود توجیه می¬شود.
2. موضوعات فقهی تغییر حکم می¬دهد.
3. مسائل فرهنگی سالبۀ به انتفاء موضوع می¬شوند .بدین جهت است که در میان شبهات عاشورائی تمرکز بر این گونه از شبهات به صورت مستقل و یا در ضمن بیشتر شبهات تاریخی و فرهنگی به چشم می¬خورد. می¬توان ادعا کرد که بیشتر شبهات تاریخی و فرهنگی همیشه بر بستر یک و یا چند شبهه و یا مبنای کلامی مطرح می¬شوند. بدین جهت دانستن روش¬شناسی مواجهه با این¬گونه شبهات باعث تضمین بالاترین سلامت برای فرهنگ عاشورائی می¬باشد. ناظر به این واقعیت¬هاست که در مقام توجه¬دهی به زوایای روش¬شناسی مواجهه، به¬جای یک شبهه، سه شبهه از شبهات کلامی و یا کلامی-تاریخی مورد معرفی و نقد اجمالی قرار می¬گیرد.
وهابیت به¬دنبال ارائه¬ی تحمیل قرائتی ساده و موجز و یک¬سویه از تاریخ صدر اسلام است، تا براساس این روایت بتواند تاریخ¬پژوهی تحلیلی و انتقادی نسبت¬به صدر اسلام را در جهان اسلام به تعطیلی بکشاند. زیرا در غیر این¬صورت، تمام مبانی اندیشه¬ای و فرهنگی و اجتماعی¬ای که وهابیت برمبنای آن طراحی و ایجاد شده، فروخواهد ریخت. بنیان وهابیت بر «تطهیر تاریخ صدر اسلام، از تمام نفاق¬ها و دشمنی¬ها» و معرفی «اسلام اموی» به مثابه¬ی تنها اسلام بازمانده¬ی از دوران صدر اسلام است. زیرا بنیان اسلام وهابی چیزی جز اسلام قشری، متحجرانه، سکولار در سیاست و با کارکردهای حداقلی در تمدن¬سازی، ضدعلم و فرهنگ، مبتنی¬بر تعصبات جاهلی و ...
در این بستر است که عاشورا به مثابه¬ی تهدیدی جدی بر علیه بنیان¬های فرهنگی و سیاسی و فکری وهابیت عمل می¬کند. بدین جهت آنان در جنگ ماهواره¬ای و رسانه¬ای خود مأموریت تحریف و تخریب و یا تحریف و مصادره¬ی عاشورا را به اجرا می¬گذارند. آنان در ادامه¬ی راهبردهای کلامی که کارکردش تهی¬سازی امام و عاشورا از ارزش¬های قدسی است، در شبهات تاریخی سعی می¬کنند که هرچه از عاشورا، نقش ضداموی داشته و کارکرد حماسی دارد را از آن پاک¬سازی نمایند.
فهرستی از گزاره¬های تاریخی آنان درباره¬ی عاشورا چنین است:
1. عاشورا قیام هدفمند نبود، یک حادثه¬ی تاریخی بود.
2. مسئله¬ی عاشورا ،مسئله¬ی امام با کوفه است؛ نه مسئله¬ی امام با امویان و یزید.
3. در عاشورا جنایات جنگی رخ نداده و تمامی ادعاها دروغ¬های شیعه است.
4. در عاشورا اگر هم جنایتی رخ داده توسط شیعیان کوفی و بدون دستور از مقامات بالاتر بوده است.
5. در فرایند قیام اگر جنایت و یا بحرانی رخ داده، حداقل نیمی از تقصیرات متوجه سوء مدیریت امام در مواجهه با بحران است؛ مثل تصمیم غلط امام برای بردن اهل¬بیت، یا ضعف عملکرد امام در مسئله¬ی آن.
6. امام از جهت اثباتی، با نفی خلافت یزید طالب خلافت شورائی بوده است.
7. اهل¬بیت امام پس از عاشورا مورد احترام بوده و با عزت و احترام به شام برده شدند.
و ... بدیهی است اگر مجموعه برداشت¬های کلامی وهابیت که نتیجه¬اش اثبات انسان عادی بودن امام حسین است، را با روایت تاریخی آنان از حادثه کنار هم بگذاریم، عاشورا نه¬تنها یک حماسه نخواهد بود، بلکه همان¬گونه که در مجموعه برنامه¬سازی¬های وهابی¬ها در دهه¬ی محرم شاهد هستیم، عاشورا آکنده از تناقضات است.
در زمینه‌ی شبهات فقهی عاشورایی وهابیت، شاهد دوگونه از شبهه¬پراکنی از سوی آنان می¬باشیم. بخش اول احکام فقهی است که مرتبط به رویدادهای تاریخی است. مبنای این شبهات تلاش برای جلوگیری از هر رفتاری است که منجربه تشنیع و تنقیص صحابه و تابعین مرتبط به عاشورا بشود. در این راهبرد وهابی¬ها هرگونه سبّ و لعن را حرام می¬دانند و حتی با وجود جواز لعن و بلکه حکم به وجوب لعن آن از سوی برخی از علمای عامه، لعن او را جایز نمی¬دانند.
در مرحله¬ی دوم، وهابیت پس از جعل احکامی که از جانیان عاشورا دفاع می¬کند، به تخریب فرهنگ عاشورا از رهیافت فقه و شریعت می¬پردازد و برای تحقق این هدف در این مرحله از همان قانون کلی خود، بدعت و حرام دانستن هر امر جدیدی را استفاده می¬کنند و با زدن یک برچسب جدید و بدون سابقه بودن مصادیق فرهنگی عاشورایی در سنت و سیرت پیامبر و صحابه، آن را مصداق بدعت دانسته و پس از آن به‌راحتی حکم حرمت تکلیفی و وضعی را بر تمامی شعائر حسینی بار می‌کنند تا تمامی اشکال عزاداری حرام گردد.
در مقام مواجهه با این¬گونه شبهات و در مقام جمع بین جواب¬های حلی و نقضی برای انواع و اقسام مخاطب¬های رسانه¬ی ملی.
نگارنده در رابطه با شبهه های فرهنگی می گوید: در شبهه‌های فرهنگی، از یک¬سو وهابیت تمامی شعائر و فرهنگ¬های عاشورایی را به بهانه¬ی بدعت بودن حرام می¬داند و از سوی دیگر باتوجه دستاوردهای فرهنگی و اجتماعی فراوان آن برای شیعه و غیرشیعه با کینه و بغض شدید نسبت¬به آن می¬نگرد و ناظر به قوت¬های فرهنگ عاشورایی در حفظ و بقای مکتب شیعه، موجی از شبهه¬پراکنی گسترده را بر ضد آن به¬راه می¬اندازد. در این جریان¬سازی آنان ادعاهای گوناگونی را مطرح می¬کنند:
1. گاه مدعی بی¬فایده بودن انجام شعائر حسینی برای امام و شهدای کربلا می¬شوند.
2. گاه این فرهنگ¬ها را بی¬معنا و بدون فلسفه می¬دانند؛ زیرا انتقام کربلا گرفته شده است.
3. گاه از منظر فرقه¬شناسی آن را عامل تفرقه و رواج نفرت معرفی می¬کنند.
4. گاه در لباس کارشناس¬های علمی جامعه¬شناسی و روان¬شناسی، مدعی آسیب¬های اجتماعی و شخصیتی شعائر فرهنگی عاشورایی می‌شوند.
5. گاه این شعائر و فرهنگ¬ها را باعث هدر دادن سرمایه¬های اقتصادی فراوانی می¬دانند.
6. در نهایت در یک وارونگی فرهنگی مدعی فرهنگ جشن و شادی برای عاشورا و محرم می¬شوند.
نگارنده سپس به¬عنوان نمونه مخاطب را با مغالطه¬پردازی¬های یک شبهه آشنا می کند:
شبهه¬ی مورد بررسی: عزاداری ضمن این¬که بدعت است، فایده¬ای برای امام حسین که در بهشت است ندارد .در جمع بین شبهات وهابیت نسبت¬به فرهنگ عاشورایی و بین مغالطات مورد استفاده قرار گرفته، دانسته می¬شود که وهابیت در یک طراحی فرهنگی تلاش می¬کند تا معنای اصطلاحی موضوع¬های مرتبط با فرهنگ دینی را دچار تحریف و وارونگی سازد. کلماتی مانند: انسان و روح و مرگ، شهادت و شهادت طلبی، توسل، بدعت و ... . تا براساس آن اثبات کند که نظام¬واره¬ی اعتقادی و فرهنگی شیعه باطل است و اصولا تقسیم¬بندی انسان به معصوم (انسان کامل) و غیرمعصوم درست نیست. هم¬چنین اثبات کند که با مرگ، همه¬چیز آدمی نابود می¬شود و روح او هم هیچ ارتباط زمینی نخواهد داشت. پس مرگ نقطه¬ی پایان و به معنی نابودی است و برای مرده -هرکس که باشد- عزاداری هیچ منطقی ندارد. وقتی عزاداری برای مرده اثر نداشت، برای زنده هم ناظر به فضای منفی‌ای که دارد، دارای تأثیرهای بدی است. پس باید تمامی این فرهنگ¬های بی¬فایده ماورائی و مضر دنیوی تعطیل شوند.
در برابر این دیدگاه، منطق فرهنگی شیعی-عاشورایی وجود دارد کهک مبانی آن بر انسان¬شناسی شیعه استوار است و با عقل و علم تأیید می¬شود. مهم¬ترین گزاره¬ی این دانش شیعی، بر وجود حیات برزخی، خاص برای معصومان و بازتاب¬های دنیوی توسل به آنان می¬باشد. از جهت اسنادی هم، ریشه¬ی این فرهنگ¬ها به منابع دینی -در کنار ادله¬ی عقلی- است .پس برای دفع شبهات فرهنگی وهابیت، باید با در نظر گرفتن تنوع مخاطب، مجموعه¬ای از پاسخ¬های نقضی و حلی را ارائه داد. مانند:
1. توجه ویژه بر روایات عاشورایی در فرهنگ حدیثی عامه و کشف اصول فرهنگی از آنها.
2. توجه به اصول فرهنگ¬سازی پیامبر در مدینةالنبی.
3. بازخوانی فرهنگ دینی در آیات قرآنی.
4. مبانی انسان¬شناسی فرهنگ شیعه در مقایسه با مبانی انسان¬شناسی وهابیت و عرضه¬ی هر دو دسته به قرآن و علم.
5. مطالعه ی بازتاب¬های یک سده¬ی اخیر فرهنگ عاشورایی و ضد فرهنگ¬گرائی وهابیت در برابر استعمار.
6. تضادهای فرهنگی جوامع سلفی معاصر در نفی فرهنگ دینی و جذب فرهنگ غیر دین.
ایده¬های برنامه¬سازی در مقام پاسخ¬دهی
امروزه وهابیت، مبتنی¬بر منابع اقتصادی فراوان دارای سایت های اینترنتی و شبکه¬های ماهواره¬ای و رسانه¬های فراوانی می¬باشد. امری که باعث شده تا شبهات و مغالطات عاشورایی آنان از جهت کمیت فراوان و گسترده به چشم آید. ولی در پشت همه این شبهات، نگرش سطحی و متحجرانه از دین اسلام وجود دارد که اگر با معارف عقلانی و فطری و نقلی مواجهه شود، از جهت کیفی، زمینه¬ای برای عرض اندام ندارد. بدین جهت امروزه در مواجهه با وهابیت تلاش برای فرهنگ¬سازی دین¬داری عالمانه و تلاش برای حاکم¬سازی دین‌پژوهی فطری و تشویق کردن به کثرت مطالعه، خصوصا در زمینه¬ی مطالعات تطبیقی، می¬تواند بیشتر دین‌داران را تبدیل به سربازان جنگ نرم بنماید. پیش¬فرض تحقق این چشم¬انداز این است که مدیران و برنامه¬ریزان و برنامه¬سازان سازمان در مقام افسران جنگ نرم، به رسالت خود در زمینه¬ی طراحی نظام هوشمند و مستمر مواجهه با شبهات توجهی ویژه نمایند.
لازم به ذکر است کتاب «عاشورا و شبکه های ماهواره ای» به قلم محمد رضایی آدریانی، در سال 1393، توسط انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما منتشر گردیده است./924/ص