به گزارش سرویس فرهنگی پایگاه اطلاع رسانی وسائل؛ کتاب «چهارشنبه سوری» به قلم ابراهیم فتحی-هادی صادقی، در سال 1387، توسط انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما منتشر گردیده است. در سال‌های اخیر «چهارشنبهسوری» ـ با همه رویدادهای حاشیه‌ای آن ـ به موضوعی جنجال‌برانگیز و با تبعات مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی تبدیل شده و توجه بسیاری از پژوهشگران و کارشناسان را به خود جلب کرده است. دراین میان وجود دیدگاه‌های متفاوت وگاه متعارض در مورد اصل چهارشنبهسوری و چگونگی پرداختن نهادها و سازمان‌های مختلف دولتی و غیردولتی به این موضوع و همچنین نبود تحلیل‌های دقیق و علمی درباره زمینه‌ها وعوامل احیای دوباره مراسم چهارشنبهسوری در کشور، مانع اتخاذ سیاستی جامع و همه‌جانبه در زمینه این پدیده اجتماعی شده است.
با توجه به نکات یادشده، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما به سفارش شورای فرهنگ عمومی و با حمایت استانداری قم از اواخر سال 1386 انجام پژوهشی گسترده را درباره زمینه‌های شکل‌گیری و پی‌آمدهای چهارشنبهسوری با دو گرایش پژوهش نظری و میدانی در دستور کار خود قرار داد، کتاب مذکور حاصل این تحقیق گسترده و عمیق می باشد.
توصیف کتاب:
موضوعات و مباحثی که در این کتاب به آنها پرداخته شده عبارتند از:
فصل اول: کلیات
فصل دوم: مبانی نظری
فصل سوم: روش تحقیق
فصل چهارم: خلاصه یافته‌ها
فصل پنجم: جشن چهارشنبه
در بخش مطالعات نظری این پژوهش، با بهره‌گیری از منابع مختلف تاریخی و مردم‌شناسی، تاریخچه چهارشنبهسوری، آئین‌های رایج چهارشنبهسوری در مناطق مختلف ایران، و دیدگاه‌های جامعه‌شناختی در زمینه این مراسم ارائه شده است. در بخش مطالعات میدانی این پژوهش نیز که در چهارشنبهسوری سال های گذشته در شهر قم انجام شده، در این مطالعات با بهره‌گیری از ابزارهای مختلفی چون پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده و اعمال، دیدگاه‌های جوانان مناطق مختلف این شهر در مورد این مراسم و چگونگی برگزاری آن جمع‌آوری و تحلیل شده است.
فصل اول: کلیات
مباحث این فصل از کتاب عبارتند از:
1. طرح مسئله
2. پرسش اصلی
3. اهداف تحقیق
4. سؤالات تحقیق
5. فایده تحقیق
نگارنده در بخشی از این فصل می نویسد: آداب و رسوم، مراسم و جشن‌های ملی هر جامعه یا ملتی کارکرد انسجام‌بخشی و ایجاد یکپارچگی را بر عهده دارند. از آنجا که ویژگی این نوع عناصر فرهنگی، به جا آوردن آنها توسط عدة زیادی از افراد یک جامعه است و نیز از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌گردد لذا می‌توان انتظار داشت که مراسم و جشن‌ها موجب حفظ هویت‌های فرهنگی، میراث تاریخی و در نهایت پایداری اجتماعی باشند. مراسم و جشن‌های ملی همچون سمبل‌های فرهنگی هستند که پیرامون آنها تفاسیر بین‌الأذهانی نسبتاً مشترکی وجود دارد و وجود این اشتراک، موجب شکل‌گیری هویت فرهنگی مشترک نیز خواهد شد. مراسم چهارشنبهسوری یکی از جشن‌های ملی ایرانیان است که در طول قرون متمادی در کشورمان و برخی کشورهای همسایه وجودداشته است. بررسی اشکال اولیه اجرای این مراسم نشان می‌دهد که هم‌اکنون عناصر فرهنگی مختلفی که در برگزاری آن حاکم است، تعدیل و تخفیف یافته و به عنصری خاص محدود شده است. تعدیل و تخفیف در عناصر فرهنگی مراسم چهارشنبهسوری لزوماً مایه نگرانی نیست، چرا که سایر مراسم اجتماعی نظیر ازدواج، تدفین، تولد و غیره نیز چنین وضعیتی یافته است. از منظر آسیب‌شناسی اجتماعی، تخفیف و تعدیل مراسم چهارشنبهسوری و محدود شدن آن به آتش‌بازی و ترقه و نارنجک؛ صدماتی به امنیت و آرامش و نظم عمومی وارد ساخته است.
فصل دوم: مبانی نظری
این فصل از کتاب دارای شش بحث اساسی می باشد که به ترتیب عبارتند از:
1. ریشه‌های تاریخی چهارشنبهسوری
2. شکل‌های برگزاری چهارشنبهسوری در گذشته
3. چهارشنبهسوری از نظر علما و مراجع دینی
4. دیدگاه‌های جامعه شناختی درباره تبیین مسئله
5. نوجوانی
6. چهارشنبهسوری از نظر علما و مراجع دینی
در بخشی از این فصل که اختصاص به نظر علما دارد آمده است: مراجع عظام تقلید در پاسخ این پرسش که «ریشه‌ها وبنیاد‌های شکل گیری مراسم چهارشنبهسوری آخرسال چیست؟ آیا ریشه اسلامی دارد؟ خرید و فروش ملزومات چهارشنبهسوری (از قبیل ترقه وفشفشه و...) چه حکمی دارد؟» چنین فرموده‌اند:
1. حضرت آیتالله العظمی سید علی حسینی خامنه‌ای حفظه الله: علاوه بر آنکه هیچ مبنای شرعی ندارد مستلزم ضرر و فساد زیادی است که مناسب است از آنها اجتناب شود. اگر خلاف قوانین و مقررات باشد، جایز نیست.
2. آیتالله العظمی ناصر مکارم شیرازی: ریشه اسلامی ندارد شادی و تفریح در صورتی که آمیخته با حرام، مردم آزاری و رفتارهای خطر آفرین نباشد مانعی ندارد. شایسته مسلمان نیست.
3. بقیه مراجع نیز با توجه به شکل کنونی آن که همراه مردم‌آزاری، ضرررسانی و خطرآفرینی است، چنین اعمالی را مشروع ندانسته‌اند.
نویسنده در ادامه می نویسد: برخی روشنفکران و جامعه شناسان وروانشناسان اجرای مراسم چهارشنبه سوری را به عنوان فرهنگ گذشته ونیاکان مطرح می‌کنند. تقلید از فرهنگ گذشته ونیاکان بدون تعقل وتتبع امر پسندیده و علمی نیست قرآن در این باره می‌فرماید«بل قالوا انا وجدنا آبائنا علی امة وانا علی آثارهم مهتدون وکذالک ما ارسلنا من قبلک فی قریة من نذیرالا قال مترفوها انا وجدنا آبائنا علی امة وانا علی آثارهم مقتدون» بلکه گفتند ما پدران خودمان را بریک طریقه یافته ایم وما هم همان طریقه پدران خود را پی می‌گیریم ومی‌رویم. وبدین گونه در هیچ شهری پیش از شما هشدار دهنده‌ای نفرستادیم مگر آنکه خوشگذرانان آنان گفتند ما پدران خود را بریک طریقه یافته‌ایم وما هم همان طریقه پدران خود را رهسپاریم. بدیهی است که مراسم چهارشنبهسوری در وضع فعلی‌اش مورد تأیید هیچ فرد آگاه و دلسوزی قرار نمی‌گیرد. نه‌تنها از نظر شرعی، که از دید عقلی و عرفی نیز نمی‌توان آسیب رساندن به جان و مال و امنیت اجتماعی را تجویز کرد .البته باید این نکته را نیز گوشزد کرد که برخی آیین‌های رایج در چهارشنبهسوری که در گذشته به شکلی معقول و مفید برگزار می‌شده، امروزه نیز می‌تواند به صورتی عقلانی برگزار گردد و مضمونی ارزشمند پیدا کند. اگر بتوان شکلی از مراسم جشن طراحی کرد، که ضمن پرهیز از خرافات و آسیب‌های جانی، مالی و اجتماعی فعلی، محلی برای شادی معقول و تخلیه هیجانات جوانی در محدوده مجاز شرعی باشد، نه‌تنها مورد مخالفت علمای اسلام قرار نمی‌گیرد، که می‌تواند تأیید آنان را نیز با خود داشته باشد، البته مشروط به آن که محتوای مراسم:
1. غیرشرعی نباشد؛
2. زیان‌بار نباشد؛
3. همراه مردم آزادی نباشد؛
4. شادی معقول باشد،
5. مدیریت شود و امکان مهار و هدایت هیجانات جوانی در آن وجود داشته باشد.
در این صورت می‌توان امیدوار بود که این مراسم، تبدیل به محلی برای افزایش وحدت و همدلی مردم با نظام می‌شود و به جای اینکه تهدیدی امنیتی به حساب آید (چنان که در برخی سال‌های اخیر چنین شده بود) فرصتی نیروآفرین و نشاط‌آور برای جامعه باشد.
فصل سوم: روش تحقیق
نگارنده درباره روش پژوهش و تحقیق این اثر می نویسد: در این تحقیق از روش‌های کمی و کیفی استفاده شده است. پیمایش به عنوان روشی در مطالعات کمی؛ و مشاهده و مصاحبه عمیق به عنوان روش‌هایی در مطالعات کیفی بکار برده شده اند. لذا ابزارهای جمع آوری اطلاعات نیز پرسشنامه؛ مشاهده نامه و مصاحبه‌نامه بوده است.
فصل چهارم: خلاصه یافته‌ها
این فصل از کتاب چهار بخش را در بر گرفته است که عبارتند از:
1. پیمایش
2. مصاحبه‌ها
3. مشاهدات
4. تحلیل یافته‌ها
نگارنده در بخش تحلیل یافته ها می نویسد: یافته‌های این پژوهش بیانگر آن است که در شهر قم- علی‌رغم بافت مذهبی آن- مراسم چهارشنبهسوری توسط جوانان اجراء شده است و هرساله در روزهای منتهی به چهارشنبه پایانی سال و در اشکال مختلفی، این مراسم اجراء می‌شود. همچنان که نتایج روش‌های مختلف به کار گرفته‌شده در این تحقیق نشان می‌دهد، تمایل و گرایش بیشتر مطالعه‌شوندگان به چهارشنبهسوری بنیادین و یا مثبت بوده است. طبیعی است که در این شرایط باید تلاش کرد تا از ابعاد نگران‌کننده و آسیب‌شناختی مسئله کاسته شود و حتی‌الامکان بتوان برخی کارکردهای از یاد رفته آن را زنده کرد. در سال‌های گذشته تلاش شده است تا در حد ممکن با مراسم چهارشنبهسوری و نیز تب و تاب جوانان شهرهای مختلف، برخوردهای فرهنگی صورت گیرد. نتیجه آن شده است که به تدریج از شدت و وسعت حرکات و اعمال خطرناک و آسیب‌رسان کاسته می‌شود. یافته‌های این تحقیق حکایت از آن دارد که در مقایسه با سال‌های گذشته ـ به باور پاسخگویان ـ از میزان سروصدای ناشی از نارنجک و ترقه کاسته شده است.
از نظر ترکیب مشارکت‌کنندگان در مراسم، یافته‌ها نشان می‌دهد که بیشتر آنان نوجوانان و جوانان شهر هستند. البته باید توجه داشت که در بیشتر کشورهای دنیا نیز معمولا از این‌گونه شادی‌های جمعی و عمومی جوانان استقبال می‌کنند. هیجان‌طلبی، شور و نشاط ویژگی‌های خاص دوره نوجوانی و جوانی است که این امر گرایش به این‌گونه مراسم را بیشتر می‌نماید. نکته دیگر آنکه با توجه به جمعی بودن اجرای مراسم، بیشتر مشارکت‌کندگان ترجیح می‌دهند تا با دوستانشان به اجرای مراسم بپردازند. لذا نخست عامل سن و سپس دوستان در تحلیل مشارکت‌کنندگان مهم است.
آنچه موجب نگرانی است آنکه شکل عمده اجرای مراسم چهارشنبهسوری، فشفشه، ترقه و نارنجک بوده است. جالب آنکه در برخی نقاط شهر قم جوانان برای به جا آوردن عنصر آتش در مراسم، لاستیک اتومبیل آتش زده‌اند. یافته‌های هر سه روش (پیمایش، مصاحبه و مشاهده) بیانگر آن است که از دلایل عمده استقبال جوانان از این مراسم، تخلیه هیجانات، رهایی از یکنواختی و روزمرگی و نیاز به شادی‌های جمعی و عمومی است. در واقع چهارشنبهسوری و مسابقات فوتبال بهانه‌ای هستند تا هیجانات مثبت مجال بروز داشته باشند. روشن است که اگر فرصت‌های بروز هیجانات در طول سال توزیع شود، به یکباره در چهارشنبهسوری سر بر نخواهد آورد.
یافته‌ها حکایت از آن دارند که نهادهای جامعه‌پذیری عمدتاً با موضوع چهارشنبهسوری برخوردی سلبی داشته‌اند. به عبارت دیگر نهاد خانواده، رسانه، آموزش و پرورش و روحانی محل عمدتا از خطرات مراسم برای جوانان صحبت کرده‌اند. نتیجه آن شده است که طبق یافته‌ها؛ آگاهی و اطلاعات جوانان از سیر تاریخی و مردم شناختی مراسم بسیار ناچیز است. نکته دیگر آنکه شبکه‌های ماهواره‌ای فارسی‌زبان با مراسم چهارشنبهسوری برخوردی سلبی نداشته و درباره گذشته این مراسم و اشکال اجرای آن در قدیم صحبت‌هایی داشته‌اند. این امر می‌تواند زمینه جذب جوانان علاقه مند به مراسم را به شبکه‌های ماهواره‌ای بیشر نماید .یکی از موضوعاتی که توسط بیشتر شهروندان طرح شده است و احتمالاً ناشی از تجربه خطرات در سال‌های گذشته است، در نظر گرفتن مکانی مشخص برای مراسم است. پیشنهاد بیشتر پاسخگویان؛ پارک‌های بزرگ یا پارک‌های محلات بوده است. فقدان مکان مشخص برای اجرای این مراسم موجب آسیب به شهروندان و اموال عمومی گشته است.
از نکات دیگری که در این تحقیق حائز اهمیت است نحوه مواجهه نیروی انتظامی با مراسم یا شرکت‌کنندگان است. طبق اطلاعات مشاهده‌نامه‌ها، نیروی انتظامی تا ساعت معینی برخورد معتدلی با مشارکت‌کنندگان داشته است ولی از آن ساعت به بعد (ساعت 22) برخورد فیزیکی آغاز شده است .یکی دیگر از سازوکارهای به کار گرفته‌شده نیروی انتظامی برای متفرق کردن مشارکت‌کنندگان، قطع روشنائی معابر و به‌ویژه پارک‌ها بوده است. با توجه به آنکه در این شب برخی خانواده‌ها طبق سنت گذشته به دید و بازدید اقوام می‌روند و شهروندان عادی نیز در حال عبور و مرور هستند، تاریکی صرفاً امکان صدمه به آنان و رفتارهای خطرناک را بیشتر می‌نماید. نتایج نشان می‌دهد که بیشتر مطالعه‌شوندگان خواستار برخورد توأم با احترام نیروی انتظامی با مشارکت‌کنندگانی هستند که به شکل غیرخطرناک به اجرای مراسم می‌پردازند.
در سال‌های گذشته برخی از تریبون‌ها تلاش کرده‌اند تا کلیت مراسم چهارشنبهسوری را توطئه دشمنان جلوه دهند. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که چنین موضعی در بین مطالعه‌شوندگان ضعیف است. برای مثال تنها آنان با این نظر موافق‌اند که چهارشنبهسوری نوعی مخالفت با نظام و یا تنها 16درصد آن را نتیجه خط‌دهی دشمن و عوامل خارجی می‌دانند .بررسی نقش نهادهای جامعه‌پذیری بیانگر آن است که دو متغیر نگرش و رفتارهای دوستان در زمینه چهارشنبهسوری و نیز تماشای شبکه‌های فارسی‌زبان ماهواره‌ای بر گرایش افراد به چهارشنبهسوری تأثیرگذار بوده است. این وضعیت نشان می‌دهد که مشارکت‌کنندگان در مراسم که عمدتاً نوجوانان و جوانان هستند تحت تأثیر نهادهای غیررسمی - نه نهادهای رسمی (مدرسه، صداوسیما)- قرار دارند. همچنین خانواده و روحانی محل نیز به عنوان دو نهاد غیررسمی بر جوانان تأثیری نداشته است. یکی از دلایل فقدان تأثیر، می‌تواند برخورد سلبی این نهادها با چهارشنبهسوری باشد.
فصل پنجم: جشن چهارشنبه
نگارنده در این فصل از کتابش مباحث مختلفی را مطرح و مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده است که به ترتیب عبارتند از:
1. ریشه تاریخی چهارشنبهسوری
2. فلسفه چهارشنبهسوری
3. خرافات و مسائل بی‌پایه چهارشنبهسوری
4. مراسم عقلانی چهارشنبهسوری
5. نقش دولت‌ها و نهادهای عمومی در مراسم جشن
6. سیاست‌ها و راه‌کارها
نگارنده در بخش سیاست ها و راه کارها، پیشنهادات و راه کارهایی را ارائه می دهد که عبارتند از:
الف) روشن است که اصلاح اشکال آسیب‌زا و خطرساز مراسم چهارشنبهسوری نیازمند نگاه سیستمی و اقدامات یکپارچه (Integrated) همه نهادهای اجتماعی‌کننده رسمی و غیررسمی است. به همین منظور صرفاً نمی‌توان بر یک نهاد تکیه کرد و انتظار داشت که تلاش‌های همان نهاد به اصلاح این رفتارها بینجامد، شورای عالی انقلاب فرهنگی مناسب‌ترین جایگاه را برای ایجاد هماهنگی میان دستگاه‌های فرهنگی دارد و ضروری است که برنامه‌ای جامع در این خصوص تهیه کند و وظیفه هر دستگاهی را در آن تعیین نماید، بدون هماهنگی دستگاه‌های مختلف، نمی‌توان در هدایت جشن چهارشنبهسوری توفیق یافت.
ب) همان‌طور که یافته‌های این پژوهش نشان داد بیشتر نهادهای اجتماعی‌کننده رسمی و غیررسمی برخوردی سلبی با این مراسم داشته‌اند. احساس می‌شود که نوعی شک و تردید درباره مجاز یا غیرمجاز بودن، شرعی یا غیرشرعی بودن، هنجارمند یا غیرهنجارمند این مراسم وجود دارد.1 نکته آن است که احیای برخی از عناصر فرهنگی نهفته در این مراسم می‌تواند کارکردهای اجتماعی مطلوبی داشته باشد. طبیعی است که سیاست شک و تردید موجب می‌گردد تا رسانه‌های رقیب و غیررسمی بیگانه از خلاء به وجودآمده استفاده کرده و شرایط را به نفع خود سر و سامان دهند و این‌گونه وانمود کنند که نظام جمهوری اسلامی با سنت‌های ایرانی سر ناسازگاری دارد و آنانند که دلسوز آداب و رسوم اصیل ایرانی‌اند! نتیجه آن شود که هر ایرانی که دغدغه سنت‌های کهن دارد به سوی آن رسانه‌ها گرایش یابد و به تدریج فرصت آن فراهم شود که رسانه‌های مذکور در خصوص سایر مسائل نیز این گروه از شهروندان را تغذیه نمایند .وضعیت مطلوب برای اصلاح رفتارهای خطرناک در مراسم چهارشنبهسوری نزدیک شدن دیدگاه‌ها و مواضع نهادهای مختلف به یکدیگر است. و کنار نهادن سیاست، شک و بی‌عملی فرهنگی است. باید با انتقال از این جشن ملی، محتوایی مناسب برای آن تدارک دید.
ج) نهادهای اجتماعی‌کننده باید نقش فعال‌تری در خصوص این مراسم ایفا نمایند. آنها باید علاوه بر آنکه به نوجوانان و جوانان خطرات آتش‌بازی و انفجار را گوشزد می‌کنند از شکل‌های اجرای سنتی و قدیمی آن نهادهای اجتماعی کننده نباید این مراسم صرفا نکوهش کنند و جوانان را به حال خود واگذارند. هر چقدر نهادهایی نظیر خانواده حضور فعال‌تری در متن مراسم داشته باشند و به طور مستقیم و غیر مستقیم بر رفتار فرزندان خود نظارت نمایند آسیب‌های مراسم کمتر خواهد شد .در کنار طرح تبعات خطرناک آتش‌بازی، آگاهی جوانان را از چند و چون مراسم و کارکردهای آن و نیز فلسفه نهفته در پس آن ارتقاء دهند. در این میان نقش برخی نهادهای فرهنگ‌ساز نظیر صداوسیما، آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نیز شهرداری‌ها بیشتر است. روشن است که در غیاب فرهنگ‌سازی نهادهای رسمی و غیررسمی مؤثر، رسانه‌های بیگانه و نیز گروه دوستان فرد که تجربه‌ای در این زمینه ندارند وارد عرصه می‌شوند.
د) با پدیده‌ای فرهنگی همچون چهارشنبهسوری باید برخوردی فرهنگی داشت. برخورد غیرفرهنگی، آثار و تبعات غیرفرهنگی نیز در بر خواهد داشت. از این روز لازم است که حتی‌الامکان از برخوردهای فیزیکی و خشن ـ مگر به ضرورت ـ کاسته شود. نقش نیروی انتظامی در حال ورود نیروی انتظامی به مراسم چهارشنبهسوری باید بسیار سنجیده باشد. پیشنهاد می‌شود تا هر ساله از نظرات متخصین امر نظیر دین‌شناسان، تاریخ‌پژوهان، روان‌شناسان و جامعه‌شناسان استفاده گردد.
هـ ) در سال‌های گذشته تلاش شده است تا با ایجاد جذابیت در عرصه‌های دیگر (برای مثال پخش فیلم‌های سینمایی از تلویزیون) از گرایش جوانان به مراسم خطرساز کاسته شود. شاید اگر از ابتدا تلاش می‌شد تا نحوه اجرای آسیب‌زای مراسم اصلاح و شیوه‌های مطلوب و بی‌خطر (جانی ـ مالی ـ فرهنگی) آن احیاء یا شیوه‌هایی جدیدی ابداع شود، امروزه وضع به مراتب بهتر می‌بود .جای‌گزین‌های مناسب، امکان هدایت جشن‌ها را فراهم می‌کند. بدون داشتن جایگزینی مناسب نمی‌توان مردم را از اعمال فعلی باز داشت.
و) یک نکته مهم در برنامه‌ریزی برای این مراسم آن است که شکل‌هایی از جشن طراحی شود که در آن خود مردم بتوانند بازیگر صحنه باشند. البته در هر حال عده‌ای تماشاگر خواهند بود. اما مهم آن است که برای آن دسته از مردم که خواهان بازیگری در اجرای این جشن هستند راه باز باشد. ضرورت این کار از آنجا ناشی می‌شود که هیجانات جوانی در قالب تماشاگری به اندازه کافی تخلیه نمی‌شود و جوانان دوست دارند با انجام کارهای پرهیجان و مفرح، خود را نشان دهند. توجه به این ویژگی جوانی می‌تواند در هدایت بهتر سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ها مؤثر باشد .جوان نیازمند خودنمایی و تخلیه هیجان است. برای این کار باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی کرد که خود او بتواند بازیگر میدان باشد، نه صرفاً تماشاچی.
ی) لذا پیشنهاد می‌شود بازی‌های مفرح و قابل کنترلی طراحی شود که جوانان و نوجوانان بتوانند در آنها شرکت کنند و شور و هیجان خود را تخلیه نمایند. انجام مانورهای نظامی می‌تواند الگوی خوبی برای این کار باشد. این کار می‌تواند از سوی انجام مانورهای نظامی، بازی‌های دزد و پلیس، موتورسواری، آب‌پاشی بر یکدیگر، ترقه بازی، نورافشانی و انواع بازی‌های مهیج دیگر می‌تواند به تخلیه هیجانات جوانی و افزایش نشاط اجتماعی کمک کند .بسیج در قالب بازی‌های نظامی در محیط‌های حفاظت شده، با هدایت مربیان مجرب به اجرا گذاشته شود. با انجام این کار می‌توان محیطی برای انجام حرکات بدنی نشاط‌آور و پر هیجان، همراه سروصدای مهارشده‌ای از انفجارهای بی‌ضرر که از سوی خود مردم و با وسایل استاندارد صورت می‌گیرد، ایجاد کرد. همچنین ایجاد امکان انجام عملیات اکروباتیک پیاده یا با موتورسواری نیز می‌تواند برای جوانان و نوجوانان جذابیت زیادی داشته باشد.
ک) تبلیغات مناسب برای اطلاع‌رسانی برنامه‌های طراحی شده ضروری است. تبلیغات رسانه‌ها باید در دو جنبه سلبی و ایجابی توأم گردد تا بتواند اطمینان مخاطب را به دست آورد. جایگاه صدا و سیما در این خصوص بی‌بدیل و انکارناپذیر است. مطبوعات نقش دوم را در این زمینه ایفا می‌کنند. مدارس نیز جایگاه مناسبی برای فرهنگ‌سازی و ارائه فلسفه این جشن‌ها می‌توانند باشند. تبلیغات اثباتی در کنار تبلیغات سلبی می‌تواند در هدایت جشن چهارشنبه مؤثر باشد. میزگردهای کارشناسی در آگاهی دادن به نسل جوان مفید است. آگاه‌سازی نسبت به تاریخ و فلسفه این جشن‌ها باید در سرلوحه این برنامه‌ها باشد .حجم و کیفیت تبلیغات باید به گونه‌ای باشد که ضمن آگاهی‌بخشی نسبت به خطرات شکل‌های فعلی اجرای این مراسم، نسبت به آنها حساسیت بیش از حد نشان داده نشود تا خود به انگیزه‌ای برای مخالفت تبدیل نگردد. همچنین باید به نقش روحانیون در این زمینه توجه داشت که مبادا در شکل سلبی ظاهر گردد. البته تذکر به خطرات و خرافات لازم است، اما باید حجم بیشتری را به ارشاد و هدایت به سوی کارهای شایسته و عقلانی و مفید، در عین جذابیت اختصاص داد .سیاست سکوت، گو اینکه از سیاست مقابله بهتر است، اما بی‌تردید در برابر سیاست هدایت از طریق همراهی، ضعیف و ناکارآمد است. دستگاه‌های فرهنگی نظام، و در رأس همه آنها شورای انقلاب فرهنگی، به عنوان عالی‌ترین نهاد هدایت فرهنگی و هماهنگ کننده دستگاه‌های مختلف، وظیفه‌ای سنگین بر عهده دارد که تا کنون بر زمین مانده است. امیدواریم با ورود به موضوع بتواند هدایت این جشن ملی را برعهده گیرد و با همیاری همه دستگاه‌های فرهنگی محتوایی شاد و مشروع به آن ببخشد.
لازم به ذکر است، کتاب «چهارشنبه سوری» به قلم ابراهیم فتحی-هادی صادقی، در سال 1387، توسط انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صداوسیما منتشر گردیده است./600/ص