به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل کتاب«موضوع شناسی عنصر زمان در فقه معاملات» اولین گامی است که به تبیین نقش زمان با تمام ویژگی‌هایش در معاملات اسلامی می‌پردازد. زمان متغییری است مستقل که به صورت دائمی و بدون هیچ‌گونه وقفه‌ای به سوی جلو در حال گذر است و هرگز توقف و بازگشتی برای آن متصور نیست. این عنصر به دلیل همین ویژگی‌هایش نقش مهمی در اقتصاد اسلامی ایفا می‌کند.
فصل اول نوشته‌ی دکتر محمد تقی محبی مربوط به مفهوم شناسی زمان است. شروع مطلب با تعریفی از زمان آغاز گردیده و سپس ویژگی‌های زمان چون عدم امکان مبادله، عدم امکان قرض دادن، غیر قابل بازگشت بودن توضیح داده شده است. سپس این عنصر در قرآن کریم بررسی شده است. اهمیت این موضوع در قرآن چنان بوده که حتی مورد قسم خدای متعال واقع شده است. قسم‌هایی چون: قسم به سپیده صبح، طلوع فجر، قسم به اواخر روز وعصر.[1]
مباحث دیگری که در این فصل بدان اشاره شده است شامل زمان از دیدگاه فلسفی، آیا زمان واقعی وجود دارد؟، فرق زمان با وقت و اجل و مواردی از این قبیل بیان شده است.
فصل دوم کتاب ظرف زمان در فقه معاملات را بررسی و تبیین می‌کند. ابتدای فصل چنین گفته شده" هر یک از معاملات در بازه زمانی خاصی واقع می‌شود که تعیین و مشخص بودن این ظرف زمانی در برخی از عقود ضروری بوده، به طوری که عنصر زمان به عنوان یکی ز اجزای عقد به حساب می‌آید. بدیهی است که یکی از تفاوت‌های موجود بین عقود و نتایج حاصل از آن‌ها نیز به تفاوت ظرف زمانی آن عقود با یکدیگر باز می‌گردد، مانند تفاوت بیع نقد با بیع نسیه و بیع سلیم."[2]
دکتر محبی که هدفش از تالیف کتاب تحقق اهداف اقتصاد اسلامی بوده در ادامه عقد مطلق را مورد بحث قرار داده و اینکه این عقد چه زمانی را بیان می‌کند، را با توجه به روایات موثقه چنین گفته است" اطلاق عقد به معنی ظرف زمانی حال است که در اولین زمان پس از انعقاد عقد بیع، ضروری است تا ثمن و مثمن رد و بدل شود و سایر زمان‌های مورد نظر در انواع عقود بیع مانند بیع نسیه یا بیع سلیم، نیازمند ذکر قید زمان مربوط و شرط کردن آن در قرار داد معامله یا در مجلس عقد است."[3]
پس از اتمام این مبحث، نقش زمان در مقبوض به عقد فاسد بیان می‌گردد و نظرات فقهایی چون شهید اول و شهید ثانی بیان می‌شود.
فصل چهارم کتاب به موضوع زمان مبنای تفاوت قیمت می‌پردازد. شروع بحث با نظر شیخ انصاری (رحمه الله علیه) و علامه طباطبایی(رحمه الله علیه) آغاز شده و انواع بیع نسبت به مدت دار بودن یا نبودن آن، مدت دار بودن یا نبودن اجرت آن بیان می‌شود. در ادامه بحث به جواز و اجازه‌ی بیع نسیه می‌رسد. در این قسمت بیع نسیه را از جمله معاملاتی دانسته که قبل از ظهور اسلام نیز رایج بوده و شارع چون در مورد آن حدود و ثغوری را مشخص ننموده پس به نحوی مهر تایید به آن زده است.[4]
در ادامه سوالاتی از این قبیل زمان در بیع نسیه چه جایگاهی دارد؟ بازخرید کالا توسط فروشنده چه حکمی دارد؟ آیا خرید و فروش نقود و پول صحیح است یا خیر و این مساله چند شقه دارد؟ پاسخ کامل از دیدگاه فقها و علما داده شده است.
در فصل پنجم این تالیف 289 صفحه‌ای که برای دانشجویان و پژوهشگران رشته‌ی حقوق و الهیات که علاقمند به این موضوع باشند، مورد خوبی برای مطالعه است؛ به حکم شناسی زمان پرداخته شده است. مولف در این فصل پس از بیان مقدماتی چون موضوع فقهی، رابطه موضوع و حکم و انواع موضوع به بحث نهایی موضوع شناسی زمان در فقه معاملات رسیده و آن را با توجه به آیات قرآن کریم به صورت کامل شرح داده است. خواننده‌ی کتاب در این قسمت چنین می‌خواند" اولین گام در اظهار نظر فقها در مورد معاملات مدت دار، موضوع شناسی فقهی معاملاتی است که عنصر زمان به عنوان یکی از ارکان آن عقود به حساب می‌آید و این مهم در گرو شناخت نقش و جایگاه عنصر زمان در مسائل جدید حاصل می‌شود. بدیهی است پس از شناخت دقیق موضوع و نقش عنصر زمان در آن، راه برای استنباط حکم توسط فقیه بسیار هموار شده است."[5]
در نهایت این کتاب با جمع بندی ونتیجه گیری آقای دکتر محبی که در کارنامه‌ی علمی خود استادیاری دانشکده معارف اسلامی و اقتصاد و عضو گروه اقتصاد نظری این دانشکده و تحقیقاتی حول محور مسائل پولی و بانکداری دارد، به اتمام می‌رسد.
چاپ اول این کتاب را انتشارات دانشگاه امام صادق در سال 1394 و با قیمت 11500 تومان و جلد شومیزی و در 1000 نسخه روانه بازار کرده است.
[1]. موضوع شناسی عنصر زمان در فقه معاملات، ص 26
[2]. همان، ص56
[3]. همان،ص 59
[4]. همان، ص129
[5]. همان، ص217
323/601/ع