به گزارش سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل حجت الاسلام محسن ملکی ابرده در جلسه بیست وهفتم وبیست هشتم درس گفتار فقه بیمه که در تاریخ 8و9 1395برگزار شد در ادامه تبیین ادله شرعی مساله بیمه ی عمر به بیان معنای لغوی وشرائط هبه غیر معوضه پرداخت.
وی در ادامه ضمن اشاره به معنای لغوی هبه گفت: مصدر آن وهب است که بر اساس قواعد اعلال هبه شده است در لغت به معنای اعطای بلا عوض است.
استاد ملکی ابرده در ادامه ضمن اشاره به شرایط هبه افزود: در رابطه با ایجاب و قبول هبه صاحب حدائق می گوید مشهور این است که در هبه به معنای اعم شرط می شود آن چه در بقیه عقود شرط است که یکی از آنها ایجاب و قبول است اما آیا ایجاب و قبول حتما لفظی باشند یا معاطاتی ایشان نقل می کند که معاطات کافی است.
وی در ادامه با اشاره به نظر مرحوم امام هبه را عقد لازم دانست و سپس با استناد به روایتی گفت: دلالت این روایت بر یکی از موجبات لزوم که تلف بود هیچ شبهه ای در آن نیست.
تقریر این درس در ادامه آمده است:
تعریف هبه
هبه در لغت:مصدر آن وهب است که بر اساس قواعد اعلال هبه شده است در لغت به معنای اعطای بلا عوض است.
در اصطلاح:ان الهبة یعبر عنها بالنحلة و العطیة، قیل: و العطیة تطلق على مطلق الإعطاء المتبرع به، فیشمل الوقف و الصدقة و الهبة و الهدیة و السکنى، و من ثم أطلق بعض الفقهاء علیها اسم العطایا، و عنونها بکتاب، فیکون أعم من الهبة و النحلة فی معناها، و الهبة أعم من الصدقة- لاشتراط الصدقة بالقربة، کما تقدم ذکره- و من الهدیة لاشتراط الهدیة بالنقل إلى المهدی إلیه من المهدی إعظاما و توقیرا له، و لهذا أنه لا یطلق لفظ الهدیة على العقارات، فیقال: اهدى له دارا، و لا أرضا و یقال: وهب له ذلک.
شرایط هبه:
شرایط عامه: که هر عقدی دارد مالکیت ، ایجاب و قبول ، عقل
در رابطه با ایجاب و قبول هبه صاحب حدائق می گوید مشهور این است که در هبه به معنای اعم شرط می شود آن چه در بقیه عقود شرط است که یکی از آنها ایجاب و قبول است اما آیا ایجاب و قبول حتما لفظی باشند یا معاطاتی ایشان نقل می کند که معاطات کافی است.
ایجاب و قبول لازم است چه لفظی و چه معاطاتی و تمام عقود معاطات در او صحیح است الا ما اخرجه الدلیل مثل نکاح که دلیل خاص دارد که نمی شود.
و نعم ما قال در تذکره و نعم ما قال و ان اسند الی عامه فانه الحق الذی لا یعتریه :
از شروط هبه قبض است این قبض چه در مجلس عقد و چه با تاخیر شرطیت آن ثابت است نهایتا در منقولات صدقش محرز ولی در غیر منقول مثل زمین و باغ عبارت است از رفع ید واهب از غیر منقولات به طوری که موهوب له نسبت به عین موهوبه استیلاء پیدا کند و تاخیر در این قبض ولو به مقدار زیاد اشکالی ندارد جز این که نماء متخلل بعد از عقد و قبل از قبض برای واهب است.
عقد هبه
سوال: آیا هبه از عقود لازمه است یا غیر لازمه؟
جواب از این سوال دو امر را مقتضی است تا مبحث لزوم و عدم لزوم هبه منقح گردد امر اول نگاهی به کلمات فقهاست و امر دوم روایات باب هبه است.
امر اول: نگاهی به کلمات فقهاء
در اینجا کلام از حضرت امام در تحریر آورده می شود.
مسألة 8 إذا تمت الهبة بالقبض فان کانت لذی رحم أبا کان أو أما أو ولدا أو غیرهم‌لم یکن للواهب الرجوع فی هبته، و إن کانت لأجنبی کان له الرجوع فیها ما دامت العین باقیة، فان تلفت کلا أو بعضا بحیث یصدق معه عدم قیام العین بعینها عرفا فلا رجوع، و الأقوى أن الزوج.و الزوجة بحکم الأجنبی، و الأحوط عدم الرجوع فی هبتهما للآخر، و کذا لا رجوع إن عوّض المتهب عنها و لو کان یسیرا، من غیر فرق بین ما کان إعطاء العوض لأجل اشتراطه فی الهبة و بین غیره، بأن أطلق العقد لکن المتهب أثاب الواهب و أعطاه العوض، و کذا لا رجوع فیها لو قصد الواهب فیها القربة الى اللّه تعالى.
تطبیق این مساله تحریر از شروط هبه قبض است این قبض چه در مجلس عقد و چه با تاخیر شرطیت آن ثابت است نهایتا در منقولات صدقش محرز ولی در غیر منقول مثل زمین و باغ عبارت است از رفع ید واهب از غیر منقولات به طوری که موهوب له نسبت به عین موهوبه استیلاء پیدا کند و تاخیر در این قبض ولو به مقدار زیاد اشکالی ندارد جز این که نماء متخلل بعد از عقد و قبل از قبض برای واهب است.
در این چهار مورد هبه لازم می آید.
امر دوم: روایات
روایت اول:
عَلِیُّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ جَمِیلِ بْنِ دَرَّاجٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ حَمَّادِ بْنِ عُثْمَانَ عَنِ الْحَلَبِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: إِذَا کَانَتِ الْهِبَةُ قَائِمَةً بِعَیْنِهَا فَلَهُ أَنْ یَرْجِعَ وَ إِلَّا فَلَیْسَ لَهُ.
رجال در این سند علی بن ابراهیم است که ثقه است و ابراهیم بن هاشم ممدوح است و ابن ابی عمیر هم از مشایخ ثلاثه و هم از اصحاب اجماع است جمیل بن دراج از شخصیت های بزرگ شیعه است حماد بن عثمان ثقه است حلی که عبارت است از محمد بن علی بن ابی شعبه ثقه است.حال این روایت یا صحیحه است یا حسنه است چنان که صاحب حدائق گفته است.دلالت این روایت بر یکی از موجبات لزوم که تلف بود هیچ شبهه ای در آن نیست.
پی نوشت:
. الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج22، ص: 296
2. تحریر الوسیلة، ج2، ص: 58.
323/907/ع