به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه وسائل خانم علاسوند، عضو هیئت علمی مرکز مطالعات زنان، در نشست پژوهشی قرائت های مختلف از عدالت جنسیتی که در مدرسه علمیه حضرت خدیجه (سلام الله علیها) مشهد برگزار شد به بررسی مباحث مربوط به عدالت جنسیتی از دیدگاه اسلام و غرب پرداخت.
وی گفت: موضوع عدالت جنسیتی دارای ابعاد بی شماری است که در حال حاضر در فضای مرتبط با مسائل زنان در کشور مطرح است و دارای زوایایی است که نیاز به بحث و بررسی دارد. مبحث عدالت جنسیتی اول باید به عنوان یک مفهوم شناخته شود و برای این که ما به مفهوم عدالت جنسیتی برسیم، باید سابقه ای از تلاش های بین المللی در حوزه ی مسائل و حقوق زنان طرح کنیم، تا بتوانیم به مسأله ی اصلی که بحث عدالت جنسیتی است، برسیم.
این استاد حوزه و دانشگاه ابراز کرد: این که چه اتفاقی در دو قرن اخیر در این عرصه افتاده، به نوعی که کار به این جا رسیده است که ما راجع به عدالت جنسیتی بحث کنیم و افرادی طرفدار عدالت جنسیتی و گروهی مخالف آن باشند، به نظر عجیب است؛ چون شریف تر از واژه ی عدالت وجود ندارد. به نظرمان می رسید اگر جایی بحث عدالت جنسیتی مطرح شود، دیگر کسی نبابد راجع به آن حرف داشته باشد. نباید ابهامی داشته باشد، چون بحث عدالت است.
علاسوند گفت: کسانی که نقد به این بحث دارند، دیدگاهشان این است که عدالت، چیز بدی است و نباید دنبال عدالت بین دو جنس باشیم؟ آیا واژه عدالت جنسیتی، یعنی عدالت میان دو جنس زن و مرد؟
وی افزود: بحث مسائل زنان تقریباً از اواخر قرن نوزدهم به عنوان سوژه ی بخشی از مباحثات انسانی شناخته شد، یعنی تا قبل از آن با این که زن ها همواره نیمی از جامعه ی بشری را تشکیل می دادند، مسأله ی زنان به خصوص در غرب مسأله ی هیچ کس نبود، البته نه این که در شرق یا در کشورهای اسلامی هم خیلی وضع خوب بوده، ولی به هر حال حداقل در تاریخ صدر اسلام مسأله ی زن، مسأله ی اسلام بود. در کتاب های آسمانی یا در سطح ادیان ابراهیمی سابقه نداشته که این مقدار از آیات یا مفاهیم کتاب مقدس یک آئین در رابطه با مسأله ی زنان باشد.
این استاد حوزه و دانشگاه گفت: تا سال 1837 میلادی که جریان تحت عنوان فمینیسم برای دفاع از حقوق زنان رسماً کلید می خورد، واقعاً تا مدت ها مسأله ی زنان حتی مسأله ی جهان دانش هم نیست. به هر حال بحث های دفاع از حقوق زنان و جنبش های فمنیستی این فایده را برای غرب داشت که مسأله ی زنان، مسأله ی آن ها شد. بعدها در اوایل قرن بیستم یکی از جامعه شناسان به نام آن اوکلی (1976م) بحثی به نام کار خانگی زنان را پیش کشیده و موضوع علم جامعه شناسی می کند. بدین معنا که ماهیت کار خانگی زنان چیست؟ و آیا کار خانگی زنان ارزش افزوده ایجاد می کند یا خیر؟
تفکیک بین دو مفهوم جنس و جنسیت
عضو هیئت علمی مرکز مطالعات زنان ادامه داد: یکی از مسائلی که در غرب آن زمان، احساس کردند که به آن نیاز دارند(اگر چه که خیلی افراطی پیش بردند) تفکیک بین دو مفهوم سکس و جندر است که در ترجمه فارسی از سکس به جنس و از جندر به جنسیت تعبیر شده است. هدف از تفکیک بین دو مفهوم جنس و جنسیت این بود که بیان کنند تفاوت های بین زن و مرد، تنها ریشه ی طبیعی و بیولوژیک دارد و هیچ تفاوتی با منشأ روان شناختی در دو جنس زن و مرد وجود ندارد.
علاسوند افزود: بنابراین تنها خصلتی که در زن جنبه ی فیزیولوژیک دارد و یک قطعیت طبیعی است، نقش زن در بارداری است و تفاوت دیگری بین زن و مرد وجود ندارد. در واقع فمینیست ها هیچ تفاوت ذهنی، رفتاری، روان شناختی و ... را بین این دو جنس قبول نداشتند، چون بر این عقیده بودند که وقتی فهرست تفاوت های زن و مرد را در عرصه های مختلف بیان شود به سود زنان نیست؛ پس باید به سمتی رفت که تمامی تفاوت های زن و مرد غیر از نقش زن در بارداری بی اهمیت و مردود شناخته شود.
وی اظهار کرد: فمینیست ها تفاوت زن و مرد را تنها در جنس دانسته و تفاوت های جنسیتی را در نوع فرهنگ، آموزش و تربیت می دانند و بیان می کنند این که گفته می شود دختران خصلت های مادرانه و پسران خصلت های پسرانه دارند، ریشه در عوامل فرهنگی و تربیتی داشته و اگر زمانی بشر تصمیم بگیرد پسرها را طوری تربیت کند که خصلت مادرانه داشته باشند و بالعکس، این امکان وجود خواهد داشت؛ پس این خصلت های روان شناختی را به عناصر بیرون از ذات انسان بر می گردانند.
اجرای سه الگو آموزشی مرد محور، زن محور و دوجنسی در غرب
وی افزود: تفکیک بین جنس و جنسیت، نزدیک صد سال نظام تربیتی کشورهای آمریکایی و اروپایی را تغییر داد. آن ها، سه الگو در کشورهایشان، به خصوص در سطح امریکا پیاده کردند:
1. الگوهای آموزشی مرد محور (آندروسنژیک) به این معنا که تربیت افراد در این الگو کاملاً پسرانه و مردانه بود.
2. الگوهای آموزشی زن محور (ژنوسنتریک) به معنای تربیت کاملاً زنانه
3. الگوهای آموزشی دو جنسی (آندروژنیک) به این معنا که پسرها را به اندازه ی کافی دخترانه و دخترها را به اندازه ی کافی پسرانه تربیت کردند.
عضو هیئت علمی مرکز مطالعات زنان گفت: حال نتایج این الگوها چه شد، این موضوع بحث ما نیست. تنها می خواهم بگویم وقتی که آن ها بین مفهوم جنس و جنسیت تفکیک گذاشتند، در واقع خواستند بیان کنند که به تفاوت های بین زن و مرد نباید اهمیت داد و باید از آن عبور نمود. البته جهان دانش با این تفکر فمینیست ها مقابله کرد.
علاسوند افزود: در عین حال که جریان های دفاع از حقوق زنان در غرب خدمت کرد، و مسائل زنان را فرا روی علم آورد، علومی چون روان شناسی زنان، زیست شناسی زنان، جامعه شناسی زنان، الهیات زنان، فلسفه زنان، حقوق زنان و ...، این خوب است که دانشمندان درباره زنان به طور ویژه مطالعه کنند، اما این که به صورت افراطی جریان را دنبال کنیم، نتیجه این شد که به هوای این که بگویند کم ترین تفاوت بین مردان و زنان وجود دارد، بین جنس و جنسیت تفکیک کردند.
عملکرد مغز زنانه و مردانه با هم متفاوت است
وی ادامه داد: اگرچه دانشگاه هاروارد با فرض این که تنها تفاوت بین زن و مرد تفاوت در بارداری است، در این رابطه تحقیق کردند و متوجه شدند که بارداری یک فرآیند خیلی خاص است و این که زن بتواند باردار شود، یعنی از زمانی که نُه ساله است کم کم آماده ی پذیرای مهمان خاص ماهانه می شود، خود مهمان خاص ماهانه تمام زندگی او را تحت تأثیر خود قرار می دهد و تحقیقات این ها به جایی رسید که همین افراد مخالف در نتیجه ی تحقیقاتشان نوشتند مغز جنسی عمل می کند؛ یعنی نه تنها زن و مرد در اندام های جنسی تفاوت دارند؛ بلکه اصولاً مغز زنان و مردان کاملاً متفاوت عمل می کند. عملکرد مغز زنانه و مردانه با هم متفاوت است.
علاسوند ابراز کرد: اما از زمانی که فمینیست ها در تفاوت بین زنان و مردان مناقشه کردند تا زمانی که تفاوت های بین زنان و مردان را باور نمودند و معتقد شدند به این که مرد و زن موجوداتی با تفاوت های قابل ملاحظه هستند نه به معنای بالاتر بودن یا پایین تر بودن یا ارزشمندی و غیر ارزشمندی یکی از دو جنس، در این بازه از زمان اتفاق های حقوقی زیادی افتاد که واژه ی عدالت جنسیتی نیز متعلق به همان بازه ی زمانی است.
وی اظهار کرد: یکی از اتفاقاتی که در این بازه ی زمانی افتاد این بود که بسیاری از مفاهیم جا به جا شدند و در اوایل قرن بیستم حتی در کتاب های فلسفه و حقوق واژه های برابری، عدالت، انصاف و تعادل، با این که واژه هایی متفاوتند، معنای یکسانی برایشان تصور شد که همان برابری و نداشتن هیچ تفاوتی میان زن و مرد بود.
این استاد حوزه و دانشگاه ابراز کرد: عدالت شریف ترین معناست، ولی وقتی در مجامع بین المللی حرفی از عدالت گفته شود، از این کلمه معنای واقعی عدالت که دادن حق به حق دار است فهمیده نمی شود، بلکه توزیع برابر همه ی امکانات و همه ی موقعیت ها مد نظر ایشان می باشد. در نگاه اول این توزیع برابر خیلی خوب تلقی می شود اما زمانی که حقوق زن و مرد در همه ی موقعیت ها برابر شد، مسئولیت ها نیز به همان صورت تقسیم می شود و قوانینی چون لزوم اداره ی اقتصادی خانواده توسط مرد منسوخ خواهد شد. الان در فرانسه این جز قوانین منسوخ است که مردها باید خانواده هاشون را اداره کنند.
علاسوند اظهار کرد: البته بسیاری زن ها هستند که مردهایشان کار می کنند و خودشان خانه دار هستند. در دنیای غرب هم این گونه بسیار زیاد است، اما از نظر مساله فرهنگی آن ها معتقد هستند، هر کس که بیکار است انگل اجتماع است چون نظام مالیاتی است همه مالیات بدهند و همه کار کنند.
وی افزود: من یک خانم شاغلم و هیچ وقت هم علیه اشتغال زنان حرف نمی زنم. این که ادعا شود که هر چه مشکل در دنیاست، زیر سر اشتغال زنان است این حرف غلطی است؛ اما این که تحقیقات نشان می دهد بین اشتغال زنان و افزایش طلاق، بین اشتغال و کم شدن فرزند رابطه ی مستقیم است، این حرف در همه ی دنیا وجود دارد. وقتی شخصی می خواهد در همه ی جهات مستقل باشد طبیعی است که چیزهای دیگری این وسط قربانی خواهد شد.
اسلام اولین مکتبی بود که پرچم تساوی انسان ها را بلند کرد
این استاد حوزه و دانشگاه افزود: در مجامع بین المللی ما نمی توانیم از واژه ی برابری استفاده کنیم نه این که دین ما دین نابرابری است، اتفاقاً اسلام اولین مکتبی بود که پرچم تساوی انسان ها را بلند کرد که همه ی انسان ها از آدم و آدم از خاک است و هیچ کس بر دیگری برتری ندارد و برتری نژادی و قومی و طائفه ای و رنگ پوست و طبقه را انکار کرد؛ اما در عین حال ما به تفاوت های اصلی و بنیادی بین مرد و زن که مرد و زن و این دایره کامل مردانگی، زنانگی را در کنار هم نگه می دارد، به این معتقدیم.
عضو هیئت علمی مرکز مطالعات زنان گفت: بنابراین باورمان این است که باید در سایه ی دین به صورت عادلانه حقوق انسانی زنان و مردان تأمین شود؛ لذا برای این که این دیدگاه را توضیح دهیم، واژه ی عدالت جنسیتی را به کار بردیم. قرائت کسانی که از داخل، واژه عدالت جنسیتی را به کار بردن این بود که عدالت جنسیتی یعنی ما ضمن این که یک سری تفاوت ها بین مردان و زنان را می شناسیم و به آن احترام می گذاریم، معتقد به تأمین حقوق انسانی زنان و مردان هستیم. اما از دیدگاه غرب واژه ی عدالت جنسیتی یک استراتژی برای رسیدن به همان برابری است.
علاسوند افزود: الگویی که غرب در بحث عدالت جنسیتی ارائه می کنند، یک الگوی فیکس است و می گوید ما باید به برابری کامل برسیم. از طریق آمار، سهم بندی و هر موردی که هست. اگر به این سطح از برابری رسیدیم، به طور طبیعی رسیده ایم، اگر نرسیدیم به طور نمونه مجلس قانون گذاری باید 50 مرد و 50 درصد زن باشد. پست های کابینه ای دولت باید 50 درصد زن و 50 درصد مرد باشد. در دانشگاه هم باید 50 درصد زن و 50 درصد مرد باشد. الگو این است، یعنی آن الگو چه درباره زن ها و چه درباره مردها، خیلی سلب و خشن است،
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: یک وقت ما می گوییم عدالت جنسیتی، در واقع یک نظریه ای مطرح می کنیم، همان نظریه ای که مرد و زن در عرصه های متعددی با هم برابرند و با حفظ این برابری در یک عرصه های مشخص مربوط به جنسشان با هم متفاوتند که این تفاوت را می توان به چند صورت تفسیر کرد.
وی گفت: یک وقت گفته می شود متفاوتند، یعنی خصلت های مردانه بر زنانه برتری دارند، گاهی گفته می شود منظور از این تفاوت یعنی این که خصلت های زنانه بر مردانه برتری دارند و گاهی گفته می شود تفاوت به این معناست که زن و مرد دو جنس کاملاً متخاصم هستند.
عضو هیئت علمی مرکز مطالعات زنان ابراز کرد: دیدگاه اسلامی این است که این دو موجود در عرصه های متعدد با هم برابرند، در خیلی از مواقع وقتی عرصه های رقابتی یکسانی در کشور برگزار می شود می بینیم دختر بودن یا زنانگی مانع رسیدن به آن هدف و موقعیت نیست. زمانی درباره ی درس علوم و ریاضی می گفتند در این دروس فهم پسرها از دخترها بیش تر است، در حالی که الان عملاً این طور نیست چون از نظر میانگین و کیفیت نمرات، دختران و پسران هیچ تفاوت معنا داری در دو درس ریاضی و علوم در سطح مدارس ندارند.
وی بیان کرد: ممکن است که در اثر گذر زمان واقعیت هایی بر ما معلوم شود و عرصه های تفاوت و برابری واضح تر و آشکارتر شوند، مثلا اگر زمانی خانواده ها می خواستند تصمیم بگیرند کدام فرزندشان تحصیل کند و اگر می خواستند انتخاب کنند فرزند پسر را انتخاب می کردند الان در شرایط فعلی مردم واقعا متوجه شدند که در امر تحصیل بین دختران و پسران تفاوتی نیست.
علاسوند گفت: همچنین اگر در یک امر بهداشتی یا تغذیه ای خانواده ها مواظب بودند که تغذیه ی فرزندان پسرشان بهتر باشد، الان عملا این نیست، یعنی این که اکنون اکثر خانواده ها اعتقاد دارند دخترها باید از نظر مراقبت های تغذیه ای و بهداشتی به خاطر مادر شدن در آینده از اولویت برخوردار باشند، باعث شده است که سطح مراقبت های بهداشتی از دختران هم در سطح بسیار بهتری نسبت به گذشته باشد. با بلوغ فرهنگی، جوامع متوجه می شوند که بسیاری از تبعیض هایی که قائل شدند، تبعیض های ناروا بوده است.
حیا برای همه، چه زن و چه مرد نیکوست
این استاد حوزه و دانشگاه ابراز کرد: روایت تصریح می کند که «الحیا حسن»، نگفتند دختر با حیا باشد و پسر اگر بی حیا بود، اشکال ندارد. اصل دین این است که حیا برای همه نیکوست، البته «و لکن فی النساء احسن». چرا؟ بخاطر تبعات آن. یعنی تاوانی که یک دختر بر اثر بی حیایی می دهد، آن تاوان را پسر نمی دهد.
عضو هیئت علمی مرکز مطالعات زنان گفت: در تفکر اسلامی اگر زن شاغل نباشد، باید از طرف شوهر یا پدر پذیرایی شود. حتی در قوانین دولتی ملاحظه ی جنسیت زن شده است و اگر پدری فوت کند، بیمه بازنشستگی اش را مادامی که دختر ازدواج نکرده به او می دهند ولی پسر بعد از سن 18 سالگی امکان این دریافت را ندارد. منطق مراقبت از جنس دختر منطق غلطی نیست، بلکه حمایت است.
وی افزود: ولی کسانی که قرائتشان از عدالت جنسیتی برابری مطلق است این حمایت ها را غلط پنداشته و معتقدند هر چه از زن ها حمایت شود کارشان بیش تر تهدید می شود، با ممنوعیت کار شبانه، مرخصی زایمان و حمایت هایی از این قبیل برای زنان مخالفند چون در این صورت کارفرمایان به جای زنان، مردان را استخدام می کنند. دنیای غرب در بحث برابری به جایی رسید که حتی قوانین حمایتی برای زنان را تهدید برابری در کار می داند.
غرب الگوی روابط آزاد را برای ارضای غریزه جنسی ارائه می دهد
وی افزود: اگر زن بخواهد تمام وقت کار کند، باید قید بچه، ازدواج به موقع و ... را بزند و با عدم ازدواج، غرب الگوی روابط آزاد را برای ارضای غریزه جنسی ارائه می دهد. 30 سال پیش، ما در کشور تجرد زیستی نداشتیم، دختران مجرد سال بالا داشتیم، اما هیچ وقت از خانواده دور نشدند و جدا زندگی نکردند. اما اکنون ما دختران تجرد زیست داریم، یعنی دختران شاغلی که دیگر با خانواده زندگی نمی کنند. ممکن است شما بگویید چه اشکالی دارد، خود همین به تنهایی اشکال ندارد، اما زمانی که یک حلقه از یک زنجیره بزرگ اتفاقات باشد، مشکل دار می شود.
این استاد حوزه و دانشگاه در پایان به خلاصه ای از قرائت حقیقی اسلام از عدالت جنسیتی اشاره کرد و گفت: منظور ما از عدالت جنسیتی این است که زن و مرد در عرصه های متعددی برابرند و در تمام عرصه هایی که برابرند حق دارند که مطالبه کنند؛ اما در عرصه هایی نیز با هم متفاوتند و نمی شود با این تفاوت ها جنگید. اسلام درباره ی عدالت جنسیتی می گوید در تمام عرصه هایی که دختر و پسر باید برابر تلقی شوند، برابر تلقی بشوند و در عرصه هایی که تفاوت دارند چه برای دختران و چه پسران تفاوت ها را باید به رسمیت بشناسیم.
وی افزود: الان دیگر پسرهای ما پسری نمی کنند، مگر پسرهای ما مردانگی یاد دارند؟ آن چالاکی پسرانه و قدرت قوی که کسی بتواند به آن تکیه کند، نیست. وقتی زن در جای خودش نباشد، مرد نیز در جای خودش قرار نمی گیرد و بالعکس. اسم این را انقلاب جنسی می گذارند، یعنی جای مرد و زن عوض شده است. اسلام در عدالت جنسیتی می گوید که جاها را عوض نکنید./503/ص