به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه سی و یکم درس خارج فقه رسانه که در روز دوشنبه مورخه 20 دی سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، در ادامه تنبیهات بحث تظلم خواهی رسانه دینی و احقاق حق مردم گفت: زمانی که در رأس حکومت به رسانه حاکمیت گفته می شود که برای ورود و افشاگری در این مساله فعلاً مصلحتی وجود ندارد، قطعاً نظر کارشناسان امنیتی بر کارشناسان رسانه اولویت دارد و نباید در این مساله ورود کنند زیرا افشا و انتشار اسرار حکومت به مصلحت نیست و مورد سوء استفاده دشمن قرار خواهد گرفت.
وی در ادامه به نقشه ترور پیامبر اسلام اشاره کرد و گفت: نمونه تاریخی تزاحم بین افشای ظلم و مصالح نظام ماجرای تاریخی ترور پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در بازگشت از غزوه تبوک است که با وجود شناخت افراد توسط حذیفه، پیامبر اجازه افشا ندادند و مصلحت اقوای امتحان مردم را در اولویت دانستند.
استاد در پایان گفت: بعد از برطرف شدن ظلم توسط حاکمیت اسلامی باید تیتر و لوگوی بعدی رسانه، آگاهی بخشی و اطلاع رسانی نسبت به اقدامات صورت گرفته باشد تا مردم شاهد این مساله باشند و رسانه دینی را تشویق نمایند و حمد و سپاس الهی به جا آورند که آیات قرآن کریم نیز به این مهم اشاره کرده است.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از درس گذشته
به دلیل این که مساله تظلم خواهی واجب شرعی و تکلیف است باید از طریق مسلمانان انجام شود و نباید غیر مسلمانان در این مساله دخالت داشته باشند. روایات ما نیز که قبلاً بدان اشاره کردیم به شرط مسلمان بودن اشاره دارند.
نباید در این مساله از سازمان ملل کمک گرفت زیرا بیگانه است. مثلاً در قضیه فتنه 88 بر فرض صحت تقلب باید از افراد خودی استمداد شود که از طرف خداوند ولایت دارند. اگر این مساله احراز شد باید شخص خداپرست باشد زیرا یاری مظلوم تکلیف شرعی است و در این نوع تکلیف از کافر و غیر مسلمان کمک نمی گیریم. این مساله وظیفه مسلمین است و اگر آنان انجام ندهند، نوبت به کفار نمی رسد زیرا اهتمام به امور مسلمین ندارند و نباید در این واجب شرعی اجتماعی شریک شوند.
بحث ما محصور در مواردی است که حکومت اسلامی است و رسانه ای که می خواهد به حاکمیت کمک نماید تا در جامعه اسلامی ظلم رفع شود نباید از کافر کمک گرفت زیرا دخالت کافر در حکومت اسلامی محسوب می شود.
اگر در کشور غیر اسلامی زندگی می کنیم، از ابزارهای مختلف باید بهره بگیریم تا رفع ظلم صورت گیرد. در این حاکمیت غیر اسلامی از نهادهای قانونی که خود آنان قبول دارند و به رسمیت می شناسند، استفاده می کنیم.
در آیات کلمه «آمنوا» شامل مسلمان می شود و لزومی ندارد شیعه باشد. بسیاری از فقها «آمنوا» در آیه را شامل هر مسلمانی نمی دانند و می گویند باید ایمان به خدا و پیامبر و ائمه اثناعشری داشته باشد.
در تنبیهات گذشته گفتیم که در تظلم خواهی نباید مرتکب ظلم شویم و تهمت بزنیم اما آیا در تظلم خواهی فقط آن چه را که مربوط به ظلمی است که انجام داده مجاز به رسانه ای کردن هستیم یا گناهان و مفاسد دیگری که مرتکب شده و مربوط به این ظلم نیست را می توانیم برملا کنیم؟
این بحث در مباحث غیبتی که فقها بحث کرده اند آمده است و در مورد تظلم مظلوم از ظالم مورد بررسی قرار گرفته است و علمای متقدم و متأخر مطرح کرده اند.
از اطلاق آیه «لا یحب الله الجهر بالسوء من القول الا من ظلم» این نظریه را به دست می آوریم که بیان ظلم های دیگر شخص نیز جایز است. مرحوم شیخ و کاشف الغطاء قائل به این فتوا هستند و اطلاق را قبول دارند و از متاخرین مرحوم آیت الله خویی نیز همین نظر را بیان کرده اند. مرحوم امام (ره) در این مساله احتیاط کرده است و با توجه به روایات این مساله را قبول ندارند.
اکثر فقها می فرمایند غیبت شخص نه تنها در آن ظلم بلکه در مفاسد دیگر نیز اشکالی ندارد و قلمرو افشاگری توسعه می یابد.
در دین اسلام آن قدر که سفارش شده است جلوی ظلم را بگیرید، سفارش به جلوگیری از زنا نشده است زیرا ظلم به دیگری نیست و نافرمانی خدا و ظلم به خویش است.
این که افشای عیوب دیگر ظالم اجازه داده شده است، برای تهییج افکار عمومی بر علیه ظلم است که شورشی علیه او ایجاد شود ولی نباید سبب تهییج بر علیه حکومت شود و اصل حکومت حفظ شود.
غیر از گناه ظلم، کارهایی که شخص مخفی کرده است را می توان افشا کرد که در این مساله برخی فقها قید زده اند و شرط آن را یاری مظلوم دانسته اند که صدور جواز منوط به تظلم خواهی مظلوم باشد و در غیر این صورت جایز نمی دانند.
تنبیه نهم
یکی دیگر از مسائل مهم که در تنبیهات گذشته مورد سوال بود را بررسی می کنیم.
گاهی تظلم خواهی که در رسانه امر واجب است با حکم ثانوی تزاحم پیدا می کند مانند مصالحی که حکومت اسلامی تشخیص می دهد که اگر رسانه ای شود سبب تشویش اذهان و کشف اسرار مهم مملکتی می شود و چه بسا ممکن است که به ساختارشکنی مبدل گردد.
در این مساله مصلحت حفظ نظام و اسراری که شورای امنیت ملی درنظر می گیرد با واجب تظلم خواهی و یاری مظلوم تزاحم پیدا می کند. در این گونه موارد مصادیقی داریم که اگر ظلم و فساد را افشا کنیم سبب بی اعتمادی به تمام مسئولین می شود و آیا ارزش دارد که این مورد رسانه ای شود؟
وقتی در برابر تبلیغات رسانه های دشمن قرار گرفتیم ما نیز باید اطلاع رسانی درستی داشته باشیم تا بتوانیم تبلیغات دشمن را خنثی کنیم.
یکی از وظایف و پیام های رسانه برخورد با جنگ نرم دشمن است که باید در آینده به صورت کامل بررسی کنیم.
در این مساله به حکم شرع و عقل در قانون تزاحم باید اهم و مهم را رعایت کرد و نمی توان گفت می توانیم تظلم خواهی کنیم و یا تابع امر حکم حکومتی باشیم؛ یعنی در این مساله مختار نیستیم.
حتی در این مساله قسمت وجوب یاری مظلوم و تظلم خواهی را ترجیح دهیم زیرا در صورت ترجیح آن طرف، ترجیح مرجوح بر راجح پیش می آید و در این مساله باید اهم و مهم کرد که هم عقل و هم شرع آن را تایید می کند.
زمانی که در رأس حکومت به رسانه حاکمیت گفته می شود که برای ورود و افشاگری در این مساله فعلاً مصلحتی وجود ندارد، (که این نظر کارشناسان امنیتی است و شاید در توان کارشناس رسانه نباشد) نباید کارشناسان رسانه در این مساله ورود کنند زیرا به صلاح مملکت نیست که اسرار حکومت منتشر شود.
علت این است که دشمن می تواند از این ویژگی رسانه استفاده کند و دیدن این افشاگری منحصر در مسئولین نیست و ممکن است دشمنان نیز از این موضوع اطلاع یابند.
قرآن کریم در این زمینه در آیه 118 سوره مبارکه آل عمران می فرماید:
(یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا بِطانَةً مِنْ دُونِکُمْ لا یَأْلُونَکُمْ خَبالاً وَدُّوا ما عَنِتُّمْ قَدْ بَدَتِ الْبَغْضاءُ مِنْ أَفْواهِهِمْ وَ ما تُخْفی صُدُورُهُمْ أَکْبَرُ قَدْ بَیَّنَّا لَکُمُ الْآیاتِ إِنْ کُنْتُمْ تَعْقِلُون)
ای مومنین! مواظب باشید که برخی از مسائلی که مطلع می شوید اسرار است و نباید این مسائل را در جاهایی که دشمن و بیگانگان می شنوند بیان کنید. نباید محرم اسراری غیر از خودتان انتخاب کنید.
اگر این مسائل به دست دشمن بیفتد از هر گونه فساد و شری درمورد شما کوتاهی نمی کند و دوست دارند که شما در رنج و زحمت بیفتید. نشانه های دشمنی از افواه و رسانه های آنان کاملاً پیداست.
دشمنان مشکلات شما را در بوق و رسانه ای می کنند که نمونه آن همین مساله گورخواب هاست که در رسانه هایشان بزرگنمایی کردند.
باید این برنامه ها با بخش سیاست گذاری امنیتی نظام هماهنگ باشد. رسانه ملی نباید سلیقه ای عمل کند بلکه باید هماهنگ و با سیاست واحد عمل کنند.
در قضیه رحلت آیت الله هاشمی رفسنجانی (ره) رسانه های دشمن به دنبال سوء استفاده بودند که با بینش رسانه ملی و نهادهای انقلابی، بسیاری از این برنامه های دشمن خنثی شد.
حفظ اصل و کیان نظام بالاتر از این است که به ظلمی که در گوشه ای از نظام اتفاق افتاده است بپردازیم.
رسانه آزاد است که هر سخنی را بگوید اما هیچ عاقلی تجویز نمی کند که بر خلاف مصالح ملی و حکومتی سخن بگوید.
مرز این مصلحت بدین صورت نیست که تمام مسائل را امنیتی بدانند بلکه بسیاری از موارد نیز بیان می شود که از مشکلات نظام است و اگر خودنظام برای رفع این ظلم اقدام کند جلوی سوء استفاده دشمن گرفته خواهد شد.
این تنبیهاتی که بیان می کنیم روش استفاده از تظلم خواهی رسانه دینی را تبیین می کند و ما از یک طرف به افشاگری تجویز می کنیم و از طرفی مصالح نظام را نیز در نظر داریم.
غائله ترور پیامبر
جامعه ای که در رأس آن ولایت فقیه است اجازه می دهد ظلم با حفظ مصالح افشا شود تا مشکلات برطرف شود و تشخیص این با نهاد مربوطه ای است که مصالح ملی را در نظر دارد. در این مساله که تزاحم اهم و مهم است ورود فقهی ما برتری جانب راجح بر مرجوح است و در سیره پیامبر و ائمه علیهم السلام نیز این مساله وجود دارد که نمونه آن کتمان ترور رسول خدا صلی الله علیه و آله است که حتی با این که حذیفه آنان را شناخت پیامبر اجازه ندادند اسامی آنان افشا شود زیرا در تاریخ وانمود می شد که اصحاب پیامبر قصد کشتن ایشان را داشتند و در کتب شیعه نیز به صورت سرّ آمده است.
این مساله ظلم بزرگی بود که قصد ترور پیامبر را داشتند و حضرت خواستند که مکتوم بماند و این بخاطر مصالح آن زمان است. هرچند که بعضی اسناد مربوط به همان زمان است و در آینده احتمال سوء استفاده نیست.
بنابراین بوده که بعد از رسول خدا جامعه مورد امتحان واقع شود و این مصلحت اقواست نسبت به این که اشخاصی که می خواستند به پیامبر سوء قصد داشته باشند کشته شوند.
ممکن است شورای امنیت ملی مصالحی را تشخیص دهد که ما مصلحت ندانیم اما نظر آنان مهم است و ما به کتمان تکلیف داریم.
برخی از رسانه های دینی غیر انتفاعی و غیرملی است و این مساله ای که ما عرض کردیم مربوط به رسانه حاکمیتی است و باید در این مساله دقت شود. می توان کارکرد رسانه های دینی را تقسیم کرد و بسیاری از رسانه های دینی این کارکرد تظلم خواهی را ندارند. بر اساس موضوعات مختلف معارفی می توان رسانه های دینی را تقسیم بندی کرد و ممکن است فقط یک رسانه به امور فقهی بپردازد و حتی کلیپ های آن نیز در همین موضوع باشد. در این موارد دیگر به سراغ هدف تظلم خواهی نمی رویم و این مربوط به شبکه دینی حاکمیتی است که باید با ظرافت بیان شود.
مقام معظم رهبری در بیانات 19دی 95 فرمودند: یکی از عوامل اصلی که باید برای اقتدار نظام پیگیری شود، ایمان مردم است.
کسانی که ایمان ندارند و مسلمان نیستند اگر به ایران علاقه مند هستند نباید ایمان مردم را تضعیف کنند.
بنده اشاره ای به دولت یا جناح خاص نداشتم و تلقی اشتباهی از سخنان بنده نشود. شورای امنیت از قمست های مختلف تشکیل شده است و مجموعه آرائی که در آن است مصالح نظام را مشخص می کند و این نهاد مانند مجمع تشخیص مصلحت نظام است که از سلائق مختلف بهره برده است.
تنبیه دهم
بعد از پیگیری رسانه، مسئولین تبعیض و ظلم را برطرف می کنند. مثلاً شخصی که حقوق های نجومی را افشا کرد، توسط رسانه بعداً پیگیری شد و حکم ولی امر این بود که باید جلوی این نوع حقوق ها گرفته شود ولی قسمتی از بدنه حکومت با این امر موافق نیست. از این طرف قوه قضائیه موظف به پیگیری است و بعد از برطرف شدن این مشکل باید به مردم گزارش دهد که این رفع ظلم انجام شده است. یا در موارد دیگر اگر اختلاسی صورت می گیرد باید بعد از رفع ظلم در همان رسانه به مردم گزارش داده شود تا مردم مطلع گردند.
بر اساس منابع دینی و آیات می توان به این مطلب اشاره داشت:
(وَ إِذْ قالَ مُوسى لِقَوْمِهِ اذْکُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ أَنْجاکُمْ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَسُومُونَکُمْ سُوءَ الْعَذابِ وَ یُذَبِّحُونَ أَبْناءَکُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَکُمْ وَ فی ذلِکُمْ بَلاءٌ مِنْ رَبِّکُمْ عَظیمٌ) سوره مبارکه ابراهیم آیه 6
توجه داشته باشید که برای ما داستان نمی گوید و به دنبال بیان روش و حکمت است. حضرت موسی علیه السلام به قوم خویش گفت: یاد کنید (حتی برای نسل های بعدی) ظلمی که فرعون بر شما داشت و خدا شما را نجات داد. چه بلای عظیمی بر شما بود و برطرف شد.
رسانه ای که می آید پیگیری می کند باید اطلاع رسانی کند:
(فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمى وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ (17) فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لکِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَیْتَ إِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللَّهَ رَمى وَ لِیُبْلِیَ الْمُؤْمِنینَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللَّهَ سَمیعٌ عَلیمٌ ) سوره انفال آیه 17
می فرماید شما نکشتید و نزدید بلکه خداوند این کارها را انجام داد و شما لشکریان رسانه خدا هستید.
اگر این جواب را نیز نپذیرید می گوییم شما جانشین خدا هستید و او را یاری می کنید. به همین دلیل رسانه دینی باید برای خدا حرکت کند.
این که می گوید شکر خدا داشته باشید باید از مسئول نیز تشکر کنید: «من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق»
باید این مطلب را در تمامی نسلها یادآوری و رسانه ای کرد تا همگان مطلع شوند.
در آیه دیگر می فرماید: (فَإِذَا اسْتَوَیْتَ أَنْتَ وَ مَنْ مَعَکَ عَلَى الْفُلْکِ فَقُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذی نَجَّانا مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمینَ) سوره مومنون آیه28
باید برنامه بعدی همین باشد که عنوان کند و لوگوی برنامه نیز می تواند همین باشد که فلان مسئول متخلف دستگیر شد.
اگر تیتر خبر بعدی همین باشد چه میزان اعتماد مردم افزایش می یابد که این رسانه به دنبال تضعیف نیست بلکه می خواهد احقاق حقوق انجام دهد و از این رسانه و عوامل آن تشکر می کنند./926/902/ص
تقریر: محسن جوادی صدر