به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه اطلاع رسانی وسائل؛ «محیط زیست» از حوزه‌هایی است که برای مورد توجه قرار گرفتن و دیده شدن وابستگی بسیار زیادی به رسانه دارد. کافی است چند سوژه و موضوع محیط زیستی را در ذهن خود مرور کنید؛ ریزگردها، آلودگی هوا، مرگ ماهیان در رودخانه‌های آلوده، ماجراهای سوخت بی‌کیفیت، تخلیه زباله در جنگل‌ها، آتش‌سوزی جنگل ها و... همه این موضوعات به‌صورت گسترده در رسانه‌ها پرداخته شده و مرجع آگاهی اکثریت قریب به اتفاق شهروندان از این رخدادهای زیست محیطی رسانه‌ها بوده‌اند.
از سوی دیگر همه‌گیری و دربرگیری این حوزه آنقدر زیاد است که همواره ارزش خبری خود را برای رسانه‌ها حفظ کرده است. با توجه به تخصصی بودن حوزه محیط زیست، کار رسانه‌ای در این حوزه نیاز به مقدمات، زمینه‌ها و امکاناتی دارد که لازم است از سوی خبرنگاران و روزنامه نگاران و مدیران رسانه‌ها و هم از سوی مسئولان دولتی و سازمان های مردم نهاد فعال در این حوزه مورد توجه قرار گیرد.
در نشستی که دی ماه 1395 در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها با عنوان «بازنمایی مؤلفه‌های محیط زیستی در رسانه‌ها» برگزار شد، کارشناسان محیط زیست و رسانه به بررسی وضعیت این بازنمایی پرداختند.
زهره جوادیه – پژوهشگر حوزه رسانه- با بیان اینکه دفتر مطالعات محیط زیست، تحقیقی با عنوان نقش رسانه‌ها در محیط زیست بویژه در روزنامه‌ها انجام داده است، گفت: 32 روزنامه پرمخاطب با گرایش‌های فرهنگی، هنری، سیاسی و اقتصادی را که در بازه سه ماهه دوم سال بر مؤلفه‌های زیست محیطی توجه کرده بودند، مورد بررسی قرار دادیم.
در این بررسی به دنبال دو کارکرد مهم رسانه‌ها یعنی اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی بودیم که در مطالعات انجام شده روزنامه‌های اجتماعی، فرهنگی بیشتر از روزنامه‌های اقتصادی به مؤلفه محیط زیست توجه داشته‌اند. در نتایج تحقیق روزنامه‌های «همشهری»، «مردم سالاری» و «فرهیختگان» بیشترین پوشش خبری محیط زیست را داشته‌اند. روزنامه‌های «کیهان و «وطن امروز» در حد وسط بودند.
به گفته این پژوهشگر، بیشترین مؤلفه‌های محیط زیستی که روزنامه‌ها به آن توجه داشتند شامل «گرد و خاک» و «ریزگردهای معلق»، «زیست بوم جنگل‌ها و باغ‌ها»، «چالش‌های محیط‌بانان و حمایت از حقوق آنها»، «آب»، «رودخانه‌ها و منابع آبی زیرزمینی» و همچنین «زیست بوم دریایی و دریاچه‌ها» بوده است. اما متأسفانه بیشترین کارکرد روزنامه‌ها در خصوص اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی بود و توجه کمی به بخش آموزش و فرهنگ‌سازی شده بود.
در ادامه این نشست دکتر اسماعیل کهرم -مشاور سازمان حفاظت محیط زیست- ضمن مقایسه رسانه‌های ایرانی و خارج از کشور گفت: متأسفانه باید بگویم اطلاعات خبرنگاران رسانه‌های خارجی از حوزه محیط زیست ما نسبت به خبرنگاران داخلی بیشتر است و آنها آگاه‌تر هستند. به نظر من خبرنگاران بویژه خبرنگاران محیط زیست باید دوره‌های آموزشی در حوزه محیط زیست بگذرانند و با آمادگی بیشتری در این زمینه فعالیت کنند. خبرنگاران باید به اندازه کارشناسان حوزه کاری خود اطلاعات‌شان را بالا ببرند و بیشتر به سمت جزئیات خبر بروند. کمتر روزنامه‌ای را در ایران می‌بینیم که به صورت تخصصی در زمینه محیط زیست کار کند.
محمد حیدری- دبیرانجمن صنفی مدیران رسانه- کارشناس دیگر این نشست بود؛ وی با بیان اینکه وقتی به برنامه پنجم و ششم توسعه دولت نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که نه آموزش و پرورش، نه صدا و سیما و حتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وظایف خود را در موضوع محیط زیست رعایت نکرده‌اند، گفت: البته معاونت مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار بود یک بسته حمایتی در حوزه محیط زیست و حمایت از نشریات استانی و محلی ارائه کند اما تا به امروز هیچ روزنامه‌ای این بسته را دریافت نکرده است.
واقعیت این است توقعی که ما از رسانه داریم بسیار زیاد است. سال گذشته کل مطبوعات و پایگاه‌ها و سایت‌های رسمی ما که تقریباً 7 هزار است حدود 62 میلیارد تومان بودجه برای آنها تعریف شده بود که از این مقدار 52 میلیارد تومان محقق شده است. الان معاونت مطبوعاتی چه کار می‌تواند در این زمینه انجام دهد؟ در صورتی که 47 سازمان دیگری که در حوزه فرهنگ فعالیت می‌کنند از بودجه فرهنگی مصوب شده حدود 81 درصد دریافتی دارند.
وی در ادامه به مؤلفه‌های روزنامه‌نگاری زیست محیطی پرداخت و گفت: تمام حوزه‌های تخصصی نیاز به آموزش دارد. از حدود سال 1960 که روزنامه‌ها در تمام جهان به سمت تخصصی شدن رفتند متأسفانه در ایران هر چه جلوتر رفتیم آموزش بین خبرنگاران ما کمرنگ شد. شاید علت این امر افزایش روزنامه‌ها یا کم فروغ شدن آنها در اطلاع‌رسانی باشد اما هر چه هست اینکه 25 یا 30 سال قبل کسی به این راحتی نمی‌توانست وارد کار روزنامه نگاری شود. پیشکسوتان این عرصه یا به خاطر غم نان یا به خاطر خستگی از ادامه فعالیت خودداری کرده‌اند و حاضر به دادن آموزش به جوان ترها نیستند. حال آنکه بی‌تردید خبرنگاران حوزه محیط زیست باید در کنار دوره‌های تخصصی حوزه روزنامه‌نگاری یک دوره آموزشی تخصصی را نیز در این رابطه بگذرانند تا به همه اطلاعات اشراف پیدا کنند و بتوانند آنچه لازم است به زبان ساده به مخاطب انتقال دهند.
خبرنگار محیط زیست باید زیاد سفر کند، دقیق باشد، با منابع خبری خود به صورت مستمر در ارتباط باشد و سوژه‌هایی را طراحی کند که دست نخورده باشد نه تکراری. همچنین در تعامل با مسئولان دولتی استقلال کاری خود را حفظ کند و به آمار و ارقام آنها اکتفا نکند. هر چند در این حوزه دسترسی به آمار و اطلاعات سخت است. روزنامه نگار این حوزه باید پل ارتباطی مردم و حاکمان باشد و فضای مجازی را نیز به خوبی بشناسد اما متأسفانه دولت و هیچ نهادی از خبرنگاران در این زمینه حمایت نمی‌کند.
وی آخرین آفتی را که در این حوزه وجود دارد سیاسی نگاه کردن رسانه‌ها به موضوع محیط زیست خواند و گفت: دولت‌ها در زمینه محیط زیست در کشور ما یا کم کارند یا بی‌علاقه و نباید توقع داشت رسانه نقش آموزش را بازی کند. رسانه چشم بینای مردم است و وظیفه رسانه انعکاس خبر است. آموزش و اجرای قانون نیز وظیفه دولت هاست. اما آفتی که امروزه گریبان ما را گرفته این است که رسانه‌ها سیاسی و ارگان یک حزب شده‌اند. به‌عنوان مثال موضوع آلودگی هوا یک روز تیتر اول یک روزنامه‌ای می‌شود که می‌خواهد به دولت ضربه بزند اما روزهای بعد اصلاً به این قضیه توجه نمی‌کند چرا که پرداختن به آن کمکی به هدف سیاسی‌اش نمی‌کند.
احسان محمدی - مدیرمسئول سایت زیست بوم و مسئول روابط عمومی دانشکده محیط زیست- که به گفته خودش برای بیان واقعیت‌های تلخ این حوزه آمده بود، گفت: متأسفانه در این کشور کمترین و بی‌اهمیت‌ترین اخبار درباره برخی افراد به سرعت در همه جا منتشر می‌شود؛ اما واقعاً چه کسی می‌داند که در سال گذشته چند نفر از هموطنان ما به خاطربیماری‌های ناشی از آلودگی هوا و آب و خاک جانشان را از دست داده‌اند؟
آیا می‌دانید تعداد روزنامه‌های فوتبالی ما از برزیل و آلمان بیشتر است در حالی که ما 40 سال است هیچ مقامی در جهان به دست نیاورده‌ایم؟ اما تعداد روزنامه‌های محیط زیستی ما فقط یک روزنامه است که آن هم بزودی تعطیل می‌شود چرا که هیچ‌کس از آن حمایت نمی‌کند. ما در تلویزیون برنامه محیط زیستی یا نداریم یا در بدترین و کم مخاطب‌ترین ساعت ممکن پخش می‌شود پس چه توقعی باید داشت که مردم به محیط زیست حساس شوند؟
وی در ادامه گفت: در سایت «الکسا» که رتبه‌بندی سایت‌ها را نشان می‌دهد بیشترین بازدید ایرانیان از سایت‌های گوگل، ورزش 3، دیجی‌کالا و آپارات و دیوار و... بود که هیچ کدام از آنها به محیط زیست ربطی ندارند، گویا محیط زیست دغدغه هیچ کدام از ما نیست. کدام یک از سایت‌ها و خبرگزاری‌های ما یک بخش مستقیم به نام محیط زیست دارد؟ چرا اخبار محیط زیستی را تیتر یک نمی‌کنیم؟ چند روز که هوا آلوده می‌شود همه به آن می‌پردازند و بعد هم بلافاصله فراموش می‌شود؛ در حالی که تمام وجود و زندگی ما به آب و خاک و هوا که محیط زیست ما هستند وابسته است.
متأسفانه محیط زیست دغدغه ملی نیست. انگار سلامتی ما برای خودمان هم مهم نیست. وقتی بنزین پتروشیمی توزیع می‌شد میزان «بنزن» بین 40 تا هزار درصد از حد استاندارد بالاتر رفت و دانشگاه شهید بهشتی با سند اعلام کرد که میزان سرطان به خاطر همین موضوع در کشور افزایش یافت. چه کسی خبر دار شد که چه میزان از مردم به سرطان مبتلا شدند؟
102/120/د