به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه اطلاع رسانی وسائل، کتاب «درآمدی تحلیلی برجایگاه جنگ و صلح در قرآن و سیره ی نبوی (ص)» که چاپ دوم آن در سال 1389 توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) در تهران به چاپ رسید.این کتاب 224 صفحه و از203 منبع بهره برده است.
در فرهنگ اسلامی سه عنصر وجود دارند که شاید چنین به ذهن متبادر شود که با اصل صلح و همزیستی در روابط بین الملل تعارض دارند:
1ـ شرک ستیزی
2ـ قتال (جهاد)
3ـ سلطه ناپذیری.
نگارنده تعارضات احتمالی یا ظاهری میان این سه عنصر را با اصالت صلح وهم زیستی در روابط بین الملل بررسی کرده و در این میان، در خصوص عنصر جهاد در معنای متداول آن، یعنی پیکار و قتال، یعنی پیکار و قتال که مورد بدفهمی غربیان حتی مسلمانان قرار گرفته و ارزیابی نادرستی از جایگاه آندر فرهنگ اسلامی دارند، بحث جداگانه و مبسوطی ارائه کرده است.
این کتاب شامل سه بخش می باشد. بخش اول با عنوان «تعاریف و کلیات» مؤلف ابتدا مفاهیمی مانند جهاد (ابتدائی، دفاعی)، صلح (سِلم)، کافر، اهل کتاب، مشرک و کافر حربی را تعریف کرده اند. به طور مثال شیخ محمد حسن نجفی در جواهر الکلام در تعریف برای جهاد آورده است: «بذل مال و جان لازم در جنگ با مشرکین یا باغیان به وجه مخصوص یا بذل جان و مال و وسع در راه اعلاء کلمه اسلام و اقامه شعائر ایمان.» جهاد ابتدائی به معنای «آن قسم از جهاد با کافران یا باغیان است که در دفاع از تهاجم و حمله ایشان به مسلمانان نیست بلکه برای اعلاء کلمه الله و نشر دعوت اسلام است و ازسوی مسلمان آغاز می شود.» جهاد دفاعی به معنی: «جهاد دفاعی آن قسم از جهاد با کافران یا باغیان است که در دفاع از نهاجم و حمله ایشان به مسلمانان است اعم از اینکه اصل اسلام در خطر باشد یا گروهی از مسلمانان در خطر باشند.» هُدنه به معنای «توافق طرفین برای کنار گذاشتن جنگ و ترک قتال تا مدت معین بدون عوض یا با عوض.» منظور از اهل کتاب، سه طایفه یهودیان، مسیحیان، زرتشتیانو نیز پیروان ادیانی خواهد بود که در اوصل دین خود موافق یکی از سه دین باشند. مشرک نیز به معنی «گروهی از کافران که خود را منتسب به هیچ یک از پیامبران الهی یا کتب آسمانی نمی دانند و غیر خدا را در الوهیت و ربوبیت، شریک او می دانند.» کافر حربی به معنی «کافری است که در ذمه اسلام نیست؛ اعم از اینکه از اهل کتاب باشد یا از مشرکین و اعم از اینکه با مسلمنان در پیمان صلح (معاهد) یا امان (مستأمن) باشد یا نباشد.»
بخش دوم با عنوان «قتال» مؤلف ابتدا به بررسی قتال از دیدگاه اسلام پرداخته است. و بیان می دارد قرآن کریم از راه های مختلفی برای دعوت به قتال و بیان ارجمندی آن استفاده کرده و از زوایای مختلفی به آن اهتمام ورزیده است. شاید بتوان این رویکردها را در نُه مورد فهرست کرد. اکنون این نُه رویکرد را با ذکر آیات عمده مربوط به آن بیان می کنیم:
1ـ ترغیب به قتال به عنوان یک فریضه محبوب خداوند (سوره نساء آیه 76 و آیه 74، سوره آل عمران آیات 169 ـ 171)
2ـ امر به قتال به عنوان یک فریضه واجب (سوره انفال آیات 64 و 65، سوره بقره آیه 216)
3ـ وجوب بسیج مسلمانان در هر شرایطی در صورت صدور فرمام جهاد (سوره توبه آیه 41و آیات 38 و 39)
4ـ حتی محدودیت های شرعی و عرفی در صورتی که کافران آن را رعایت نکنند مانع از جهاد نخواهد بود. (سوره بقره آیات 191 و 192 و 194)
5 ـ لزوم آمادگی و هوشیاری نظامی (سوره انفال آیه 60 ، سوره توبه آیه 123، سوره آل عمران آیه 200)
6 ـ اطاعت کامل از فرماندهی جنگ و حفظ اسرار نظامی (سوره آل عمران آیه 152 و سوره انفال آیه 46)
7ـ حدّت و شدت در میدان جنگ (سوره مائده آیه 54، سوره انفال آیه 67)
8 ـ فرار از جنگ، به شدت مغضوب خدا است. (سوره انفال آیه 45 و آیه 15 و 16)
9 ـ وعده نصرت الهی (سوره حج آیه 38، سوره آل عمران آیه 139).
در ادامه مؤلف به تشریع جهاد (قتال) در اسلام پرداخته است. آنگاه جهاد دفاعی را از دیدگاه فقهای امامیه و اهل تسنن بیان کرده است برای این منظور به بررسی ادله قتال دفاعی پرداته است تا بررسی کند که آیا از نظر شارع قتال دفاعی جهاد به معنی شرعی محسوب می گردد یا خیر؟ در ادامه نویسنده به بررسی جهاد ابتدایی از دیدگاه فقهای امامیه و اهل تسنن پرداخته است و اینکه آیا جهاد ابتدائی درعصر غیبت واجب است یا خیر؟
مؤلف در قسمت (ضابطه مشروعیت جنگ و درگیری با کافران) به بررسی مهم ترین آیات در این زمینه یعنی آیات 190 ـ 194 سوره بقره می پردازد و بیان می دارد: اول. امر به قتال و پیکار زمانی است که از وسی کافران آغاز شده باشد. دوم. این درگیری و پیکار باید در راه خدا و یاری دین خدا باشد نا برای انگیزه های شخصیو انتقام جویی های فردی. سوم. تا زمانی که کافران ملتزم به حریم های شرعی و عرفی مورد امضای اسلام هستند، مسلمانان نیز باید این حریم ها را در خصوص ایشان رعایت کنند. اما اگر بخواهند با سوء استفاده از حرمت گذاری مسلمانان به این حریم ها، به آنان تجاوز و تعدّی کنند اسلام به آنها دستور مقابله داده است. چهارم. نباید در این پیکار و قتال، از حدی که آنان تجاوز و تعدی کرده اند فراتر رفت. پنجم. در آیه 191، در تعلیلی برای قتال با کافران فرمود: «والفتنه أشدّ من القتل» این تعبیرهمان است که در آیه 217 سوره بقره در مسئله جواز قتال با کافران در ماه حرام در صورت ابتدای قتال از سوی ایشان نیز فرمود: «والفتنه أکبر من القتل» همچنین در آیه 193 غایت زمانی قتال را زمانی دانسته است که فتنه ای نباشد و تمام دین از آن خدا باشد. مؤلف در زمینه عدم منافات وجوب آمادگی نظامی و دفاعی در جامعه اسلامی با اصلات صلح به روایاتی در این زمینه اشاره می نمایند. مانند در روایتی آمده است که اگر کسی فنی از فنون نظامی یا رزمی را یاد گرفت باید برآن استمرار و مداومت داشته باشد تا مهارت در آن زمینه را از دست ندهد. همچنین از آن جهت که جهاد فریضه ای واجب است، کسب آمادگی نظامی و دفاعی نیز از باب مقدمه واجب، واجب خواهد بود و فوایدی از جمله توانایی مقابله با دشمن، کاهش تلفات جنگی چه از نظر جانی و چه از نظر تجهیزات و امکانات وغیره دارد.
نویسنده در بخش سوم با عنوان «صلح و هم زیستی» ابتدا به اهمیت صلح و هم زیستی پرداخته است. سپس صلح و همزیستی را در قرآن، روایات و فقه اسلامی بررسی نموده است از جمله این آیات سوره محمد (ص) آیه 35، سوره نساء آیات 90 و 91 و 94 می باشد. نویسنده در این قسمت مؤیّداتی از قرآن، سنت و نیز فقه اسلامی را که دلات برنگرش صلح جویانه و عدم جنگ طلبی اسلام دارد را در نُه مورد بیان کرده است که عبارت است از:
1ـ جنگ در اسلام حالت واکنشی و عکس العملی دارد و اسلام هیچ گاه آغازگر جنگ نیست.
2ـ در جنگ نباید از حدی که دشمن تجاوز کرده است فراتر رفت و درصورت بازایستادن او از تجاوز، باید از جنگ دست کشید.
3ـ صلح در صورت پیشنهاد آن از سوی دشمن پذیرفته می شود ولی باید مراقب بود دشمن از آن سوء استفاده نکند.
4ـ اسلام به مسلمانان اجازه تعرّض یا قتال با کشورها یا گروه هایی که با مسلمانان از در صلح وارد می شوند و رفتار خصمانه ندارند، نداده است.
5ـ معاهدات و پیمانها در اسلام محترم است.
6 ـ لزوم دعوت به اسلام قبل از شروع جنگ.
7 ـ دستورات اسلام برای کاهش تلفات جانی جنگ.
8 ـ مدارا با اسیران .
9 ـ نیت مسلمانان از شرکت در جهاد، گرفتن اسیر و غنیمت و....، تنها زمانی باید کسب رضای خدا باشد.
در ادامه مؤلف به بررسی احکام همزیستی و ادله آن پرداخته است و همزیست با کافران حربی و همزیستی با اهل ذمّه را بررسی کرده است. مؤلف در مبحث (ترجیح و تقدم صلح بر جنگ از دیدگاه فقهای امامیه و اهل تسنن) می نویسد: اگر انکار کنیم اصل در نزد جمهور فقهای امامیه و اهل سنت برجنگ و قتال با کافران استوار است، کاری بس بیهوده انجام داده ایم. فتوای بین فقیهان در بیشتر فروع فقهی باب جهاد بیان گر همین مطلب است. ما در اینجا به برخی از أمارات و نشانه های این مطلب در گفته های ایشان اشاره می کنیم:
1ـ قتال و پیکار با هرکس که با اسلام مخالفت کند واجب است
2ـ اصل در جهاد در نزد فقیهان، جهاد ابتدائی است.
3ـ قتال و پیکار باید تا زمانی ادامه یابد که کفر و شرک از زمین برافتد و جز مسلمان با مسالم برجای نماند.
4ـ حکم به قتل مشرکان و کافران غیر اهل کتاب، مگر اینکه اسلام بیاورند و قتل کافران اهل کتاب، مگر اینکه اسلام بیاوند یا حاضر به پرداخت جزیه شوند.
5 ـ بنا بر قول مالکیه، جزیه از اهل کتابی که از مرکز حکومت اسلامی دور هستند و دسترسی به آنها دشوار است پذیرفته نمی شود بلکه یا باید به بلاد اسلامی کوچ کنند یاباید تن به قتال دهند.
6 ـ اگر اهل ذمه خرق ذمه کنند و به شرایط ذمه وفاددار نمانند با آنان به عنوان اهل جنگ برخورد می شود یعنی جان و مال آنان حرمت نخواهد داشت و زنان و کودکان آنان نیز به اسارت گرفته خواهد شد.
7 ـ جهاد با کافران در هرسال حداقل یک با واجب است.
8 ـ قتال با کافران در صورت قدرت و شوکت مسلمانان واجب فوری است.
9 ـ وجوب قتل کافران چه در حال فرار و چه در حال مقاومت و سرکوب کردن آنان با هرگونه وسایل جنگی
10 ـ اگر دعوت اسلام به کافران رسیده باشد و بدانند که اسلام به ایمان و شریعت اسلامی فرا می خواند و با این حال، ایمان نیاورده باشند با مسلمانان در حالت جنگ قرار دارند و می توان بدون و اطلاع قبلی به ایشان حمله برد.
11ـ از نظر ابوبکر کاشانی حتی اعطای امان به کافران تنها در صورتی جایز است که مسلمانان در شرایط ضعف باشند.
12 ـ طبق فتوای تمام فقیهان مذاهب اسلامی، انعقاد عقد هدنه تنها در صورت وجود مصلحت جایز است. آنگاه مؤلف با ذکر روایات و آیاتی همزیستی با کافران و مبارزه فرهنگی با آنان و همزیستی و ولایت کافران را مورد اهتمام قرار می دهد و بیان می دارد: تأکید نصوص دینی در حفظ عزت مؤمن است و مسلمانان باید از هرگونه عمل یا رفتاری که از آن بوی خواری و ذلت می آید چه در ساحت فردی و چه در ساحت اجتماعی بپرهیزند و در روابط خود با غیر مسلمانان، مشی عزت مندانه و نه متکبرانه و توأم با اخلاق اسلامی داشته باشند.
نتیجه ای که می شود از این کتاب گرفت این است که آیاتی که به قتل و قتال کافران در هرمکانی که مسلمانان بر آن دست یابند دلالت دارند؛ ناظر به محاربین و معارضین دولت اسلامی است نه مطلق کافران به جهت صفت کفر آنان. اگر سیر تشریع جهاد «قتال» را در اسلام مد نظر داشته باشیم و توجه داشته باشیم که بیشتر آیات مطلق قتال در سوره توبه متمرکز است که در سال نهم هجرت و متعاقب نقض پیمان و امان مکرر مشرکان جزیره العرب و نیز توطئه و تبانی یهود آن سامان علیه دولت مدینه نازل شده است در می یبیم آنچه در نصوص مقیّد جهاد (قتال) در خصوص مشروعیت و مشروطیت آن به شروع اعتدا و تجاوز از سوی کافران وجود دارد دقیقاً در خصوص فضای نزول آیات مطلق صدق می کند. آیه جزیه (آیه 29 سوره توبه) نیز که یکی از معاصران به عنوان مستند اصلی اصالت جنگ بدان استناد می کند از این مسئله مستثنا نخواهد بود. اصالت صلح و همزیستی در روابط با غیرمسلمانان، هرگز به معنای صحّه گذاشتن بر معتقدات باطل آنان و ترک دعوت آنان به سوی حق نیست. همچنین اصالت صلح هرگز به معنای غفلت مسلمانان از آموزش های نظامی و رزمی نیست.
اطلاعات کتاب شناختی این اثر:
این اثر دارای 224 صفحه که چاپ دوم آن در سال 1389 روانه شد.
مرکز پخش: تهران، بزرگراه شهید چمران، پل مدیریت، دانشگاه امام صادق (ع).
601/120/د