به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حضرت آیت‌الله حسین نوری‌همدانی در جلسه بیستم درس خارج فقه خود که در تاریخ 12 آبان 95 برگزار شد، ضمن بررسی قبض و اقباض در وقف، به نظر برخی علما اشاره کرد و روایات این باب را نیز مورد تحلیل قرار داد.
وی در این درس به بررسی شرط سوم وقف پرداخت و خاطر نشان کرد: تا چندی که قبض و اقباض صورت نگرفته وقف محقق نشده.
این استاد درس خارج حوزه علمیه قم ضمن اشاره به مساله شرط صحت یا شرط لزوم در قبض و اقباض افزود: اکثر فقهاء ما قائلند قبض و اقباض شرط صحت می باشد یعنی اگر صیغه خوانده شد و انشاء واقع شد تا وقتی قبض و اقباض صورت نگرفته کإن لم یکن است اما بعد از قبض و اقباض عقد صحت پیدا کرده است.
آیت‌الله نوری‌همدانی با ذکر نظر شیخ طوسی و علامه درباره این شرط خاطرنشان کرد: شیخ طوسی در خلاف و همچنین علامه در تذکره فرموده اند قبض و اقباض در وقف شرط صحت است عندنا ولی عامه اینطور قائل نیستند بلکه می‌گویند عقد وقف که انشاء شد وقف محقق شده است ولو اینکه قبض و اقباض صورت نگرفته باشد.
تقریر این درس در ادامه آمده است؛
قبض و اقباض
بحثمان درشرایط وقف بود، چهار شرط برای وقف حالا چه عقد باشد و چه ایقاع ذکر شده است؛ اول اینکه وقف باید دوام و ابدیت داشته باشد یعنی دارای زمان نباشد. شرط دوم تنجیز است یعنی عقد منجزاً صورت بگیرد و معلق نباشد. شرط سوم که امروز مورد بحث ما خواهد بود قبض و اقباض است یعنی تا چندی که قبض و اقباض صورت نگرفته وقف محقق نشده. شرط چهارم اخراجه عن نفسه می باشد یعنی وقتی از ملکش خارج کرد دیگر برای خودش هیچ سهمی قائل نباشد.
بحثمان فعلا در قبض و اقباض می باشد، بعضی از عقود هستند که شرط آنها قبض و اقباض است مثل نقدین که در معامله درهم و دینار تا قبض و اقباض صورت نگیرد عقد محقق نشده و تاثیر نکرده اما در بعضی عقود قبض و اقباض شرط نیست مثل بیع که با وقوعش نقل و انتقال که اثر بیع است حاصل شده ولو قبض و اقباض نشده باشد بنابراین ما دو جور عقد داریم بعضی از عقود هستند که قبض و اقباض در آنها شرط است اما در بعضی دیگر قبض و اقباض شرط نیست.
بحث دیگری که در اینجا مطرح شده این است که آیا قبض و اقباض شرط صحت است یا شرط لزوم می باشد؟ صحت یعنی ترتب اثر، وقتی عقد صحیح شد یعنی اثری که در نظر متبایعین بود مترتب شد اما لزوم یعنی اینکه عقد به حدی برسد که دیگر نتوانند آن را بهم بزنند، همچنین می دانیم عقود نیز دو جور هستند؛ عقودی که لازم اند و عقودی که جائز اند، مثلا وکالت و عاریه از عقود جائزه هستند و نکاح و بیع از عقود لازم هستند، بنابراین شناختن عقود خودش یک مطلب بسیار مهمی می باشد.
اکثر فقهاء ما قائلند قبض و اقباض شرط صحت می باشد یعنی اگر صیغه خوانده شد و انشاء واقع شد تا وقتی قبض و اقباض صورت نگرفته کإن لم یکن است اما بعد از قبض و اقباض عقد صحت پیدا کرده است.
شیخ طوسی در خلاف و همچنین علامه در تذکره فرموده اند قبض و اقباض در وقف شرط صحت است عندنا ولی عامه اینطور قائل نیستند بلکه می گویند عقد وقف که انشاء شد وقف محقق شده است ولو اینکه قبض و اقباض صورت نگرفته باشد.
خب و اما دلیل فقهاء ما بر اینکه قبض و اقباض شرط صحت در وقف می باشد روایاتی هستند که از اهل بیت علیهم السلام رسیده اند، در وسائل در باب 4 از ابواب وقوف و صدقات روایاتی در این رابطه نقل شده است، عنوان باب 4 این است:«باب أن شرط لزوم الوقف قبض الموقوف علیه أو ولیه فإذا مات الواقف قبل القبض بطل الوقف وإذا وقف على ولده الصغار کان قبضه کافیا».
خبر اول:﴿محمد بن یعقوب، عن محمد بن یحیى، عن أحمد بن محمد، عن علی بن الحکم، عن العلا بن رزین، عن محمد بن مسلم، عن أبی جعفر علیه السلام أنه قال فی الرجل یتصدق(مراد وقف است)على ولده وقد أدرکوا: إذا لم یقبضوا حتى یموت فهو میراث، فإن تصدق على من لم یدرک من ولده فهو جائز، لان والده هو الذی یلی أمره الحدیث. ورواه الشیخ باسناده عن أحمد بن محمد مثله﴾[1] .
سند حدیث: کلینی از طبقه 9 عن محمد بن یحیی ابو جعفر عطار قمی از طبقه 8 و از اساتید کلینی عن احمدبن محمد بن عیسی از رجال و فقهاء بزرگ طبقه 7 عن علی بن حکم ثقه و جلیل القدر از طبقه 6 عن علاء بن رزین ثقه و بسیار عالی مقام از طبقه 5 عن محمد بن مسلم ثقفی از طبقه 4 ، خبر سندا صحیح و بسیار کامل است.
خبر دوم:﴿وعن محمد بن یحیى، عن أحمد بن محمد، عن الحسن بن علی بن فضال، عن ابن بکیر، عن الحکم بن عتیبة قال: تصدق أبی علی بدار فقبضتها ثم ولد له بعد ذلک أولاد، فأراد أن یأخذها منى فیتصدق بها علیهم، فسألت أبا عبد الله علیه السلام عن ذلک وأخبرته بالقصة، فقال: لا تعطها إیاه، قلت: فإنه یخاصمنی قال: فخاصمه ولا ترفع صوتک علی صوته. ورواه الشیخ باسناده عن أحمد بن محمد مثله﴾[2] .
حسن بن علی بن فضال واقفی مذهب بوده اما در آخر عمرش برگشته خبر سنداً موثق می باشد.
بقیه بحث بماند برای روز شنبه إن شاء الله تعالی... .
پی‌نوشت
[1] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج13، ص297، ابواب وقوف و صدقات، باب4، حدیث 1، ط الإسلامیة.
[2] وسائل الشیعة، شیخ حر عاملی، ج13، ص298، ابواب وقوف و صدقات، باب4، حدیث 3، ط الإسلامیة.
326/907/ع