به گزارش سرویس حقوق پایگاه اطلاع رسانی وسائل، کتاب «بررسی ابعاد فقهی ـ حقوقی اُتانازیا (با رویکرد حقوق کیفری)» که چاپ اول آن در سال 1392 توسط انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) در تهران به چاپ رسید.این کتاب 260 صفحه و از 183 منبع مرتبط بهره برده است.
مقدمه
این کتاب به سؤالاتی از قبیل تمییز اُتانازیا با قتل و خودکشی و رابطه آنها با یکدیگر؛ نظر شریعت اسلام در این خصوص؛ انواع رویکرد فقه امامیه و فقه عامه در این موضوع؛ برخورد سایر کشورها با این پدیده می پردازد. در نهایت به بررسی این موضوع که در عصر حاضر و با در نظر گرفتن سایر عوامل چه رویکردی را می توان در این خصوص مورد نظر قرار داد، می پردازد. با توجه به اینکه اُتانازیا به اعتبار مرتکب، به فعال و غیر فعال یا منفعل و به اعتبار بیمار، به داوطلبانه و غیر داوطلبانه و حتی اجباری تقسیم می شود تعاریف ارائه شده اغلب ناظر به تأکید بر یکی از اقسام آن هستند. در مجموع می توان اُتانازیا را «رفتاری عمدی و ارادی (اعم از فعل یا ترک فعل)، نشأت گرفته از اهداف بشر دوستانه و با هدف خاتمه بخشیدن به درد و رنج بیماران خاص (لاعلاج) که توسط پزشک یا به دستور و زیر نظر او صورت می پذیرد و به مرگ بیمار و به آرامش رسیدن او منجر می شود» تعریف کرد.
بخش اول
فصل اول
این کتاب در دو بخش اصلی سامان یافته است. در بخش اول با عنوان «بررسی و شناخت اتانازیا» ابتدا در فصل اول این بخش به بررسی (مفهوم، سیر تحولات و تعریف) اُتانازیا پرداخته است. نویسنده پس از بررسی مفاهیمی همچون قتل، خودکشی و اُتانازیا به این نتیجه می رسد که قتل، خودکشی و اُتانازیا در موضوع و رفتار مرتکب با یکدیگر مشابه و در انگیزه و رضایت مقتول با هم افتراق دارند. در بررسی سیرتحولات اُتانازیا و شناخت دقیق رویکرد مردم و جوامع در خصوص اُتانازیا به تقسیم ادوار تاریخی به دوره قدیم و دوره معاصر پرداخته شد. ارتکاب اُتانازیا از سوی مردمان دوران قدیم، مؤید تمایل برخی از مردم باستان در خصوص اقدام به اُتانازیا می باشد که به عنوان نمونه می توان به اسکیموهای جوان که پدر و مادر خود را هنگامی که سخت پیر شده باشند با دست خود می کشتند، اشاره نمود. همچین در یونان باستان برخی از فیلسوفان همانند افلاطون و سقراط اُتانازیا را از لحاظ اخلاقی قابل قبول می دانستند که به عنوان نمونه از «سوگند نامه بقراطی» می توان نام برد. به منظور ارائه تعریفی جامع و مانع از اتانازیا نویسنده ناگزیر بود غالب تعاریف ارائه شده در خصوص اتانازیا را بیان و پس از نقد و بررسی آنها به ارائه تعریفی دقیق از آن بپردازد. در ضمن با عنایت به اینکه برخی از علوم مانند پزشکی نیز به ارائه تعاریف مختلفی در خصوص اُتانازیا پرداخته اند در این مبحث نخست تعاریفی که سایر علوم از اُتانازیا ارائه نموده اند را تحت عنوان تعاریف عمومی مطرح ساخته و در ادامه تعاریف حقوقی را بیان نموده است. اما کامل ترین تعریف اُتانازیا به این قرار است: «رفتار عمدی توأم با اهداف انسان دوستانه و تحت نظر قرار دادن کرامات انسانی که منتهی به خاتمه دادن حیات دیگری و به آرامش رساندن او شود.»
فصل دوم
در این بخش با عنوان «انواع اُتانازیا» به بررسی انواع اتانازیا از منظر مرتکب پرداخته است که دونوع فعال و انفعالی می باشد. اُتانازیای فعال را می توان فعل یا عمل عمدی با اهداف انسان دوستانه و تحت نظر قرار دادن کرامات انسانی که منتهی به خاتمه دادن حیات دیگری و به آرامش رساندن او می شود دانست. در مقابل اُتانازیای غیر فعال و انفعالی را می توان ترک فعل عمدی با اهداف انسان دوستانه و تحت نظر قرار دادن کرامات انسانی که منتهی به خاتمه دادن حیات دیگری و به آرامش رساندن او می شود دانست.
در قسمت بعد به بررسی اتانازیا از منظر قربانی پرداخته و آن را به اتانازیای داوطلبانه و اتانازیای غیر داوطلبانه و اجباری تقسیم کرده است.و هر یک را توضیح داده است. در تقسیم بندی های مختلف از اُتانازیا که بیشتر جنبه کاربردی دارد اتانازیا به چهار نوع اُتانازیا فعال داوطلبانه، اُتانازیا فعال غیرداوطلبانه، اتانازیا انفعالی (غیرفعال) داوطلبانه و اُتانازیا انفعالی(غیر فعال) غیر داوطلبانه تقسیم می گردد. اتانازیا فعال دواطلبانه عمل یا فعل عمدی منتهی به پایان یافتن زندگی بیمار که بر اساس تقاضای او و رضایت کاملاً آگاهانه وی صورت می پذیرد نامیده می شود. اتانازیای فعال غیرداوطلبانه عمل یا فعل عمدی منتهی به پایان یافتن زندگی بیمار بدون تقاضای او و رضایت آگاهانه وی صورت بگیرد. اُتانازیای انفعالی دواطلبانه، ترک فعل عامدانه که بر اساس تقاضای بیمار و رضایت کاملاً آگاهانه وی منتهی به مرگ وی می گردد می باشد.
بخش دوم
نویسنده در بخش دوم با عنوان «اتانازیا در شریعت اسلام و رویکرد کشورهای مختلف» ابتدا به بررسی (اتانازیا در شریعت اسلام) پرداخته است و این موضوع را هم در فقه امامیه و هم در فقه عامه بررسی کرده است. نویسنده پس از بررسی و تتبع در اثار فقهای امامیه و جمع بندی نظرات آنها 3 نظر عمده را در خصوص پذیرش یا عدم پذیرش اُتانازیا مطرح نموده است که به صورت زیر می باشد: 1ـ گروهی قائل به سقوط حق قصاص و دیه هستند که می توان از علامه حلی و امام خمینی (ره) نام برد. این گروه در استدلال نظر خویش بیان می دارند: نخست مقتول حق خویش را با اذن ساقط نموده است و دوم اذن به قتل ایجاد شبهه کرده است. 2ـ گروهی قائل به عدم سقوط حق و قصاص و بالتبع دیه هستند که می توان از محقق اردبیلی، محمد حسن نجفی و ابوالقاسم خویی نام برد. اینان در مقام نظر خویش چنین استدلال کرده اندکه نخست قتل با اذن و اجازه مباح نمی باشد مانند اذن دادن زن به زنا که موجب اباحه نمی گردد. دوم قصاص بدل از نفس نیست بلکه عقوبت است. سوم قصاص پس از قتل فعلیت پیدا می کندو قبل از قتل موضوعیتی ندارد. 3ـ گروهی که قائل به سقوط حق قصاص و سقوط یا عدم سقوط دیه هستند که می توان از شهید ثانی و محقق حلی نام برد.این گروه نیز در مقام بیان نظر خویش چنین استدلال می کنند: نخست مقتول حق خویش را با اذن ساقط نموده است. دوم اذن به قتل ایجاد شبهه کرده است. غالب فقهای معاصر نیز اقدام به اتانازیا را جایز نمی شمارند اگرچه برخی قائل به سقوط قصاص و دیه هستند. فقهای عامه نیز نظرات مختلفی بیان نموده اند به طور مثال در مذهب مالکی دو نظر در خصوص اتانازیا وجود دارد: گروهی اذن به قتل را موجبی برای باحه فعل کشتن نمی دانند و بیان می کنند اذن مقتول مجازات را ساقط نمی کند و مطابق نظر دیگر که در مذهب مالکی بیان گردیده است، اذن به قتل اگرچه موجب اباحه قتل نمی گردد لیکن هر دو مجازات قصاص و دیه را ساقط می کند. همچنین ابوحنیفه و گروهی دیگر همچون ابویوسف بر این عقیده هستند که اگرچه اذن به قتل باعث اباحه فعل کشتن نمی گردد و عمل جانی، قتل عمد محسوب می گردد لیکن از آنجایی که اذن به قتل از سوی منجیٌ علیه پیش از مرگ، ایجاد شبهه می نماید، لذا مجازات قصاص نفس از جانی رفع و دیه بر ذمه وی ثابت می گردد. همچنین نویسنده نظر مذهب شافعی و احمدبن حنبل را در این خصوص مطرح کرده است.
در قسمت بعد نویسنده به بررسی رویکرد کشورها در قبال اتانازیا پرداخته است و می نویسد حقوق موضوعه ایران در رابطه با اتانازیا موضع صریحی اتخاذ ننموده است. اگرچه برخی مواد منطوقاً به این موضوع نپرداخته اند لیکن مفهوماً مطالب مرتبطی را بیان نموده اند همانند ماده ماده 54 قانون مجازات اسلامی و ماده 268 قانون مجازات اسلامی که نویسنده به بررسی این دو ماده قانونی پرداخته است. قانون مجازات اسلامی مصوب 1361 در ماده 54 اشعار می داشت: «با عفو محنیٌ علیه قبل از مرگ، حق قصاص ساقط نمی گردد و اولیای دم می توانند پس از مرگ او قصاص را مطالبه نمایند. در نقطه مقابل چینی رویکری ماده 268 قانون مجازات اسلامی مصوب 1370 بیان می دارد: «چنانچه مجنیٌ علیه قبل از مرگ، جانی را از قصاص نفس عفو نماید، حق قصاص ساقط می شود و اولیای دم نمی توانند پس از مرگ او مطالبه قصاص نمایند.» در حقوق ایران در خصوص تعمیم ماده 268 قانون مجازات اسلامی به اتانازیا دو نظر وجود دارد. گروهی موافق و گروهی مخالف تعمیم آن هستند مخالفین در مقام استدلال بیان می کنند، استعمال و به کارگیری واژه «مجنیٌ علیه» و «جانی» در ماده 268 قانون مجازات اسلامی این ماده را محدود به حالتی می نماید که جنایتی به وقوع پیوسته باشد،به کار رفتن واژه «عفو» در ماده مذکور مؤید و تصدیق کننده این نظر است. اما موافقین تعمیم این ماده بیان می دارند: تسری اختیار اسقاط حق قصاص اولیای دم به مجنیٌ علیه قبل از مرگ مقید به شرطی نیست همچنین استفاده مقنن از کلمه مجنیٌ علیه را نمی توان به آن معنی دانست که عفو باید پس از مجنیٌ علیه واقع شدن قربانی رخ داده باشد و.... نویسنده در بررسی و مطالعه تطبیقی این موضوع در کشورهای دیگر می نویسد هلند اولین کشوری بود که در سال 2001 اتانازیا را قانونی اعلام کرد.و بلژیک به عنوان دومین کشور در سال 2002 قانونی را به تصویب رساند که به موجب آن اقدام به اتانازیا را جرم نداسته و از آن جرم زدایی کرد.در حال حاضر اتانازیا در استرالیا غیرقانونی محسوب می شود. این مسأله در کشورهای دیگری همچون آمریکا، ژاپن، سوئیس، لوکزامبورگ و برتانیا نیز بررسی شده است.
اطلاعات کتاب شناختی این اثر:
این اثر دارای 260 صفحه که چاپ اول آن در سال 1392 روانه بازار شد.
مرکز پخش: تهران، بزرگراه شهید چمران، پل مدیریت، انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
تهیه و تنظیم: منصوره عاشقی