به گزارش خبرنگار سرویس جامعه و تمدن اسلامی پایگاه اطلاع‌رسانی وسائل، کتاب «سرمایه اجتماعی در نهجالبلاغه، رویکرد مدیریتی» تألیف حامد فاضلی کبریا و با مقدمه دکتر مصطفی دلشاد تهرانی است که در 292 صفحه و توسط انتشارات دانشگاه امام صادق(ع) چاپ شده است.
سرمایه اجتماعی مفهوم نوظهور در ادبیات غربی می‌باشد که گروه‌ها، سازمان‌ها و دولت‌ها از مؤلفه‌های آن به عنوان ابزاری نیرومند در جلب اعتماد، ایجاد شبکه‌ها و پیوندهای قوی اجتماعی، دوام، بقا و ارتقا خود استفاده می‌کند.
اما مسأله مهم این است که مؤلفه‌های این ابزار نیز متناسب با تمدن و فرهنگ غربی استخراج شده است که کمتر مناسب فرهنگ سازمان‌های کشور اسلامی ایران می‌باشد.
این اثر می‌کوشد تا به کمک آموزه‌های نهجالبلاغه، ضمن مطالعه، نقد و اصلاح زوائد، به بازتعریف این مفهوم پرداخته و مؤلفه‌های بومی و دینی آن را از بطن آموزه‌های نهجالبلاغه استخراج نماید.
این نوشتار به دنبال یافتن جواب‌هایی برای سؤالات اصلی زیر می‌باشد:
الف. مفاهیم، تعاریف، مؤلفه‌های و مدل‌های رایج سرمایه اجتماعی چیست؟
(در گفتار دوم در قالب بازخوانی مفاهیم و تعاریف سرمایه اجتماعی و ارائه برخی مؤلفهها و مدل‌های رایج به این سؤال پاسخ داده می‌شود.)
ب. اهمیت و ضرورت سرمایه اجتماعی در آموزه‌های نهجالبلاغه چیست؟
(در گفتار سوم در قالب نقد برخی از مفاهیم رایج سرمایه اجتماعی از منظر درون دینی و ارائه مواردی از مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی در نهجالبلاغه و تبیین آن، اهمیت و ضرورت سرمایه اجتماعی در نهجالبلاغه ارائه می‌گردد.)
ج. الگوی پیشنهادی تحقیق در نهجالبلاغه، جهت استخراج مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی چیست؟
(در گفتار چهارم، به ارائه روش تحقیق مناسب جهت مطالعه نهجالبلاغه و جهت استخراج مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی پرداخته می‌شود.)
د. مؤلفهها و مدل پیشنهادی سرمایه اجتماعی در آموزه‌های نهجالبلاغه چیست؟
(در گفتار پنجم با استفاده از روش تحقیق ارائه شده در گفتار چهارم، به استخراج مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی پرداخته و براساس آن مدل جامع مفهومی ارائه و شرح داده می‌شود.)
در جمع‌بندی فصل اول، نویسنده به کلیات پژوهش می‌پردازد و در بیان اهمیت سرمایه اجتماعی می‌نویسد: سرمایه اجتماعی منبعی غنی در تعاملات اجتماعی و سازمانی است که سبب ایجاد شبکه‌های مشارکتی می‌گردد و در نهایت جامعه و سازمان را در دسترسی به هدف مشترک و انسجام کمک می‌کند؛ متأْسفانه در کشور ما با توجه به بافت دینی و شیعی آن، هنوز نگاه جامع و دور از تعابیر و مؤلفه‌های غربی و مبتنی بر نگاه درون دینی و بومی به آن نشده است.
نویسنده در فصل دوم ضمن معرفی مفهوم سرمایه (که سرمایه عبارت است از مجموعه منابع، در حالی که این منابع به منظور کسب منفعت و یا سرمایه‌گذاری منتقل شوند)، به ارائه تاریخچه جامع از سیر تطور مفهوم سرمایه اجتماعی، تعاریف این مفهوم، کارکردهای آن و تفاوت دیدگاه اندیشمندان مختلف غربی از جمله کلمن، پاتنام، فوکویاما، بوردیو و... نسبت به سرمایه اجتماعی می‌پردازد.
در جمع‌بندی این فصل چنین آمده است: نکته مهمی که در نگاه به سرمایه اجتماعی و عمده تحقیقات علوم انسانی در فرهنگ غربی قابل مشاهده است، عدم توجه به درون انسان‌ها، مسائل مرتبط با تحلیل‌های وجودی افراد، مسائل ماورای ماده و طبیعت، مدخلیت دین و شریعت در مسائل اجتماعی و ایجاد سرمایه اجتماعی درونی و اعتماد نهادی می‌باشد؛ لذا باید در استفاده از این تعاریف راهکارهای ارتقا سرمایه اجتماعی، این نکات را مدنظر قرار دهیم.
فصل سوم با عنوان «اهمیت و جایگاه سرمایه اجتماعی در آموزه‌های نهجالبلاغه» ضمن بیان این که دین (از دو منظر 1. نفس دین، به دلیل یک مکتب، ایدئولوژی جامع جوهره جهان‌شمول و 2. آموزه‌های دینی مانند عدالت، انصاف، صداقت و ...) اصلی‌ترین، پایدارترین، کارسازترین و کارآمدترین عامل تولید سرمایه اجتماعی است به شش نقد اساسی به سرمایه اجتماعی در نگاه غربی از جمله بستر خشک و قانونی، عدم ریشه درونی، کارکرد بیشتر در حوزه اقتصاد، حصر جغرافیایی، عدم ساز و کارهای روشن و مهمتر از همه تعریف کارکردهای آن در عوالم مادی و دنیوی آن اشاره شده است.
سپس به جایگاه سرمایه اجتماعی در اسلام و اهمیت آن از قبیل برخی آیات قرآن مانند 272 بقره، 163 انفال و ...برخی آموزه‌های صحیفه سجادیه می‌پردازد.
در ادامه، ضمن بیان 19 مؤلفه اساسی از سرمایه اجتماعی در نهجالبلاغه و بیان اهمیت و ضرورت آنها، تلاش شده تا مؤلفه‌های ارائه شده را از سه منظر کلیت مؤلفه(کمی یا کیفی بودن)، نوع مؤلفه در سطوح خرد و کلان و همچنین از منظر کارکرد و اثر گذاری در مؤلفه اصلی سرمایه اجتماعی(اعتماد) بررسی شود.
همچنین 3 نکته مهم در پایان این بحث ارائه شده است: نکته اول، محور بودن عهدنامه مالک در استخراج مؤلفهها؛ نکته دوم، تفاوت مؤلفه‌های غربی و دینی.
نکته سوم، تعریف نهجالبلاغه در نگاه حضرت علی(ع) است و در نگاه حضرت سرمایه اجتماعی ابزار و منبعی برای قوام و دوام حکومت اسلامی و ارتقای اعتماد عمومی جهت دسترسی به هدف اصلی خلقت، یعنی قرب الهی می‌باشد.
فصل چهارم این کتاب تحت عنوان «الگوی پیشنهادی تحقیق و بررسی در نهجالبلاغه جهت استخراج مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی» است که با روش تحقیق داده بنیاد یا مفهوم سازی بنیادی است.
این روش تحقیق، با قابلیت دسته‌بندی منطقی متون و اسناد، بدون دسترسی به مؤلف و مرجع اسناد، محقق را تقریبا به کنه مطلب رهنمون می‌سازد.
فصل پنجم این کتاب با عنوان «مؤلفهها و مدل پیشنهادی سرمایه اجتماعی در آموزه‌های نهجالبلاغه» است که با توجه به مطالب فصل سوم و همچنین با بکارگیری و پیاده سازی روش تحقیق داده بنیاد در متن کتاب شریف نهج‌البلاعه ضمن استخراج و استنباط 123 نکته کلیدی، 123 کد باز، 71 مفهوم و 20 مقوله مرتبط با سرمایه اجتماعی، در نهایت 24 مؤلفه سرمایه اجتماعی استنباط گردیده است.
همچنین سعی شده که با توجه به مفاهیم و مؤلفهها استخراج و استنباط شده، مدل مفهومی سه لایه‌ای مفاهیم سرمایه اجتماعی و مدل مفهومی پروانه‌ای سرمایه اجتماعی با تأکید بر آموزه‌های نهجالبلاغه تدوین شود.
مدل سه‌لایه‌ای مفاهیم در درونی‌ترین لایه خود(لایه اول) شامل مفاهمی فردی و درونی و در لایه دوم و میانی خود شامل مفاهیم فردی ـ اجتماعی و در لایه سوم و بیرونی خود شامل مفاهیم اجتماعی است.
مدل مفهومی پروانه‌ای سرمایه اجتماعی؛ پروانه‌ای است است دارای دو بال سلبی و ایجابی با 18 مؤلفه و شاخک‌‌های پروانه با دو با مؤلفه رحمت، لطف و محبت به مردم و وفای به عهد و پیمان که جهت‌گیری پروانه را نشان می‌دهد.
همچنین دو مؤلفه عدالت و انصاف‌ورزی در پایه و بدنه پروانه قرار دارد که سبب تعدل و تثبیت پروانه می‌گردد و همچنین فضای حیات و پرواز پروانه سرمایه اجتماعی شامل دو مؤلفه خدامحوری و تقوای الهی می‌باشد؛ کل این مدل به همراه مؤلفه‌های آن سبب ایجاد اعتماد عمومی و تولید عوامل قوام و دوام حکومت و سازمان الهی جهت نیل به قرب پروردگار می‌گردد.
نویسنده در پایان و قسمت نتیجه‌گیری کتاب، حدود بیست و چهار مؤلفه سرمایه اجتماعی در نهجالبلاغه از جمله تأکید بر خدامحوری و تقوای الهی، تأکید بر انجام عمل صالح، تأکید بر انصاف‌ورزی، تأکید بر صداقت‌ورزی و ... را برمی‌شمرد.
مؤلف در نهایت مواردی را به طور اختصاصی در حوزه سرمایه اجتماعی و نهجالبلاغه برای ادامه کار به دیگر علاقه‌مندان پیشنهاد می‌کند از جمله: بررسی و اثرات کارکردهای سرمایه اجتماعی در جوامع از دیدگاه نهجالبلاغه؛ تبیین کارکردهای مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی دینی با تأکید بر آموزه‌های نهجالبلاغه؛ بررسی و تبیین نقش و کارکرد اعتماد‌سازی در نهجالبلاغه؛ تهیه مدل مفهومی کارکردی مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی در ادوار مختلف حضور ائمه اطهار(ع)؛ تدوین سند الگوی پیشرفت اسلامی و ایرانی مبتنی بر مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی دینی و ... را ارائه می‌کند./603/825/م