به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه بیست و دوم درس خارج فقه رسانه که در روز یکشنبه مورخه 28 آذر سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید به یکی دیگر از اهداف میانی و اساسی رسانه دینی یعنی تبیین و پی گیری اهداف نظام اسلامی پرداخت و گفت: اگر تلاش رسانه نباشد با توجه به این که مردم بر اساس حکومت دینی و اسلامی عادت نکرده اند، زمانی که حکومت دینی برپا می شود، بستر و زمینه تحقق این اهداف فراهم نیست و باید این کار را رسانه انجام دهد و تبدیل به خواست عمومی جامعه کند تا اهداف تحقق یابد.
ایشان در ادامه گفت: در دین تکامل فردی نداریم و تکامل اجتماعی و فردی به یکدیگر وابسته هستند و رسانه نمی تواند تکامل فردی را به تنهایی دنبال کند زیرا دین با مسائل اجتماعی گره خورده است.
استاد در پایان گفت: امروزه در دنیا تنها کشور ایران است که حکومتی به نام اسلام در آن شکل گرفته است و باید رسانه های دینی آن را تبیین کنند تا اهداف حکومت پیگیری شود و آرمان های والای آن فراموش نشود که همین امر در انتخابات و انتخاب مسئولین و غیره تأثیر بسزائی دارد.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از درس گذشته
از جمله وظایف رسانه دینی، مدیریت و تاسیس فرهنگ دینی، هدایت، تاسیس سنت های حسنه، زدودن سنت های سیئه و مقابله با بدعت¬ها در جامعه است و در همین راستا یکی از اهدافی که باید رسانه دینی پی گیری کند تبیین و پی گیری تحقق حکومت اسلامی است و پس از استقرار و تاسیس حکومت به دنبال تحقق اهداف حکومت اسلامی باشد؛ یعنی پس از استقرار حکومت اسلامی به این اهداف جامعه عمل بپوشاند و رسانه در این زمینه نقش و وظیفه خویش را ایفا کند.
رسانه دینی از تأثیر گذارترین ابزاری است که در تشکیل حکومت اسلامی و در تحقق عینی جامعه اسلامی می تواند نقش داشته باشد و با بستر سازی برای اهداف نظام اسلامی، جلوی انحراف و تضعیف حکومت اسلامی را بگیرد.
با مراجعه به تاریخ انقلاب متوجه می شوید که اگر امام به پاریس تبعید نمی شدند انقلاب با سرعت به ثمر نمی رسید و دشمن فرصت از بین بردن انقلابیون را پیدا می کرد و نیز امام را بایکت می کرد ولی بر اثر حماقت دشمن، امام توانست به رسانه های متعدد بین المللی دست یابد و پیام خویش را به دنیا مخابره کند و زمینه های انقلاب را هموار سازد.
بسیاری از مباحث در فقه رسانه جزء ادله عقلی محسوب می شوند همان طور که خود حضرت امام (ره) در باب ولایت فقیه از ادله عقلی بهره جسته اند اما آیات و روایات فراوانی در این زمنیه داریم که جنبه حکومت انبیاء الهی را مطرح کرده اند.
اگر علاوه بر فقیه به فلاسفه ای نظیر افلاطون و ارسطو نیز مراجعه کنیم آنها نیز با تشکیل حکومت موافق هستند.
افلاطون: ارتقای سطح زندگی بشری بدون دخالت دولت و تشکیل دولت امکان پذیر نیست.
مشخص می شود که این بحث عقلایی است زیرا بشر اجتماعی است.
ارسطو: حکومت از مقتضیات طبع بشر است زیرا انسان به طبع موجودی اجتماعی است.
فلاسفه و متخصصین در امور اجتماعی اتفاق نظر دارند که حکومت برای جامعه بشری ضرورت است و مولا امیرالمومنین علیه السلام در استدلال به خوارج می فرماید این شعار شما درست است اما آنچه که شما اراده می کنید غلط است و نمی شود که حاکمی بر سر جامعه اسلامی نباشد.
پیگیری اهداف حکومت توسط رسانه دینی
در جلسه گذشته عرض کردیم که یکی از اهداف و وظایف میانی رسانه دینی، تبیین و پی گیری حکومت اسلامی و پس از تاسیس حکومت پیگیری و تحقق اهداف حاکمیت اسلامی است.
در بخش اول در جلسه قبل عرض شد که مراد از این بحث این است که اگر رسانه دینی باشد، باید تحقق حاکمیت اسلامی را پی گیری کند و نقش رسانه را در این زمینه توضیح دادیم و گفتیم این تابع یک اصل مسلم است و آن اصل عقلی است که ضرورت تاسیس حکومت برای جامعه اسلامی است. در عین حال اشاره کردیم که قرآن کریم پی گیری تاسیس حکومت را از اهداف رسانه های آسمانی یعنی کتب آسمانی می داند.
در سوره حدید به این آیه اشاره شد:
(لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزیز)
در این آیه هدف از ارسال رسل و انزال کتب اقامه حکومت عدل و قسط است.
و در آیه 105 سوره نساء به طور خاص نسبت به قرآن کریم این هدف راتبیین می فرماید:
(إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ بِما أَراکَ اللَّهُ وَ لا تَکُنْ لِلْخائِنینَ خَصیما)
هدف از ارسال قرآن و انزال این کتب آسمانی که مهم ترین رسانه رسول خداست با صراحت بحث حکومت را مطرح فرمودند که بر اساس دین باشد و این آیه مشابه همان آیه سوره حدید است.
در بخش دوم عرض شد که باید اهداف حکومت تبیین و پی گیری شود.
حکومت لائیک اهدافی را دنبال می کند و حکومت دینی و اسلامی اهداف و مقاصدی بر اساس این ماهیت دارد که جهت نیل به آن اهداف باید تلاش کند. اینجا رسانه وظیفه دارد که این اهداف را تبیین و پیگیری کند.
رسانه باید بر اساس حکومت اسلامی این کار را تبیین و فرهنگ سازی کند و گرنه رسانه حاکمیت دینی نیست و اگر تلاش رسانه نباشد با توجه به این که مردم بر اساس حکومت دینی و اسلامی عادت نکرده اند، زمانی که حکومت دینی برپا می شود، بستر و زمینه تحقق این اهداف فراهم نیست و باید این کار را رسانه انجام دهد و تبدیل به خواست عمومی جامعه کند تا اهداف تحقق یابد.
در این که این اهداف چیست آنچه از منابع دینی و قرآن وروایات استفاده می کنیم ولو در زمان اندکی در رأس حکومت بودند، ولی اهداف حکومت دینی را در فرمایشاتشان تبیین کرده اند. قرآن نیز بعضی از اهداف را معنوی و برخی را مادی بیان کرده است.
باید توجه داشته باشیم که حکومت دینی و اسلامی می تواند هم دغدغه تأمین سعادت دنیوی جامعه و هدف دغدغه سعادت اخروی جامعه را داشته باشد.
اهداف تامین حکومت جامع است نه مانند حکومت های لیبرالیستی اهداف مادی و نه مانند رهبانیتی اهداف معنوی محط نظر باشد، بلکه هر دو مقوله را مد نظر دارد.
سوال: رسانه دینی غیر وابسته نظام با این هدف خارج می شوند؟
پاسخ: اگر با این نگاه معنای رسانه دینی را در نظر گرفتی خارج نمی شود و اگر گفتیم رسانه دینی است ولی در مسائل حکومت اسلامی دخالت ندارد ثمری ندارد و نمی تواند دینی باشد و سکولاریست فکر کند و بگوید کاری به اهدف دولت اسلامی ندارم. رسانه دینی برای موسسه شخصی و غیر انتفاعی نیز که باشد همین وظیفه را به عهده دارد.
همان¬طور که آیت الله سیستانی فتوا می دهند که این حرکت جهادی مردم برای دفع داعش واجب است نشان می دهد که این حکومتی که مردم بدان رأی داده اند را پذیرفته اند و تلاش می کند که احکام اسلام را پیاده می کند. شرائط اکنون عراق با ایران متفاوت است و به همین خاطر حکومت فدرالی تشکیل شده است و با توجه به این مساله حاکمیت کل قوا و دستگاه اجرایی را به نخست وزیر شیعه سپرده اند.
با توجه به بحث فقه رسانه نمی توانیم برخی مباحث را در این جلسات مطرح کنیم و باید در فقه حکومت بدان پرداخته شود. ما اصل تاسیس حکومت را واجب مسلم دانسته ایم که حضرت امام و سایر علماء ادله مربوطه را مطرح و بررسی کرده اند.
حال که حکومت اسلامی تشکیل شد قطعا مقاصد و اهدافی دارد اما ما به دنبال این نیستیم که ببینیم حکومت مشروعیت دارد یا خیر؟ یا بررسی تفاوت مشروعیت و مقبولیت در حیطه بحث ما نیست.
بحث ما در پی گیری و تحقق اهداف حکومت دینی است که باید به آن اهداف برسیم.
سوال: آن دو آیه ای که ذکر کردید نشان می¬دهد که ارسال انبیاء جزء اهداف میانی است؟
پاسخ: بله، خود حکومت امر میانی است و به وسیله آن باید مردم به سمت خدا پرستی هدایت شوند که هدف اصلی است و زمانی که حکومت برگزار شود مردم به این سمت حرکت می کنند.
سوال: پس بگوییم این هدف تبعی است؟
پاسخ: شما این واژه را استفاده کردید و ما واژه میانی را بیان کردیم ولی این هدف از اهداف میانی است که از طریق رسانه به آن هدف پایه، غایی و اصلی برسد و اگر پی گیری نشود، چه بسا افرادی که مسئولیت دارند ممکن است اهداف اصلی حکومت اسلامی را فراموش نمایند.
در دین تکامل فردی نداریم و تکامل اجتماعی و فردی به یکدیگر وابسته هستند و رسانه نمی تواند تکامل فردی را به تنهایی دنبال کند زیرا دین با مسائل اجتماعی گره خورده است. بخش عمده احکام حقوق مدنی و اساسی است و نباید به تعبیر قرآن، «یومن ببعض و یکفر ببعض» باشد.
رسانه ای که بخشی از دین را به نمایش بگذارد و برخی را رها کند مانند مواردی که جنگ اعتقادی و رسانه ای نیاز باشد، نمی توان نام دینی به آن انتصاب کرد. وقتی خداوند به نماز دستور می دهد یک سری امور اجتماعی نیز در آن نهفته است.
در باب حکومت نظریات مختلفی بیان می شود اما آنچه از منابع دینی استفاده می شود اگر حاکم معصوم و الهی بر رأس جامعه باشد آن حکومت ولائی است و اگر غیر معصوم حاکم باشد حکومت وکالتی است و این تعبیر شهید آیت الله مطهری است که حاکم امین از طرف مردم است که باید حفظ جامعه و نگهداری آن را بر عهده داشته باشد و به این آیه تمسک می کند:
(إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلى أَهْلِها وَ إِذا حَکَمْتُمْ بَیْنَ النَّاسِ أَنْ تَحْکُمُوا بِالْعَدْلِ إِنَّ اللَّهَ نِعِمَّا یَعِظُکُمْ بِهِ إِنَّ اللَّهَ کانَ سَمیعاً بَصیرا) سوره مبارکه نساء آیه 58
در سخنرانی دیروز حضرت آقا تعبیر شیعه انگلیسی و سنی آمریکایی بیان شده است و مرجعیتی که مخالف اصل نظام اسلامی باشد نداریم. خود آن موارد اندک نیز مخالف اصل نظام اسلامی نیستند و فقط می خواهند در اختیار خودشان باشد.
سوال: رسانه های دینی مخالف نظام دینی، جزء رسانه دینی محسوب می شوند یا خیر؟
پاسخ: همین رسانه ها اگر بخواهند برای مردم احکام بگویند یکی از مواردی که بیان می کنند این است:
اگر حاکم بر مردم در جامعه اسلامی انتخاب شد موظف است بر اساس این دلیل «الذین إن مکناهم فی الارض اقاموا الصلاه و آتوا الزکاة» باید نماز را برپا دارد و این هدف حکومت است و باید به دنبال سعادت دنیا و آخرت مردم باشد.
آیا رسانه ای می تواند دینی باشد و بحث نکند که مراد و مقصود حضرت علی علیه السلام از برپایی حکومت اسلامی چیست؟
آنچه که شما مصداق خارجی آن را بیان می کنید به این صورت نیست که در مقابل ولایت فقیه نظر مخالفی بیان کند مثلاً می گوید من نباید بر روی برجام اظهار نظر کنم.
بحث این نیست که رسانه دینی بر تک تک موارد نظام نظر دهد بلکه بر هدف اصلی حکومت دینی که اشاره کردیم نظر دارد:
(الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُور) سوره مبارکه حج آیه 41
زمانی که حضرت امیرالمومنین علیه السلام به حکومت رسیدند ضمن رد اهداف مادی و جاه طلبی برای حکومت فرمودند:
« وَ لَکِنْ لِنَرِدَ اَلْمَعَالِمَ مِنْ دِینِکَ وَ نُظْهِرَ اَلْإِصْلاَحَ فِی بِلاَدِکَ فَیَأْمَنَ اَلْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِکَ وَ تُقَامَ اَلْمُعَطَّلَةُ مِنْ حُدُودِکَ» خطبه 131 نهج البلاغه
حضرت اهداف برپایی حکومت را بیان می فرمایند. آیت الله شهید مطهری در بحث حکومت اسلامی به همین تمسک می کنند و اهداف حکومت را بیان می کنند.
اولین مطلب بازگشت به اسلام ناب است. درست است که حکومت اسلامی در زمان امیرالمومنین علیه السلام برپا شد اما در اثر جاه طلبی¬ها این مهم فراموش شد که باید به اهداف تاسیسی حکومت برگشت.
حکومت برای این است که ما را به هدف اولیه برساند و ما را به سمت دین و خداپرستی دعوت کند که برپایی نماز و پرداخت زکات است. تاسیس جامعه ای با فرهنگ معروف (و أمروا بالمعروف) که بدعت ها را کنار بگذارد. (و نهوا عن المنکر)
وَ نُظْهِرَ اَلْإِصْلاَحَ فِی بِلاَدِکَ...
دومین هدف این است که باید آبادانی اقتصادی و مادی به همراه داشته باشد و به حیث اجتماعی توسعه وضع اقتصادی مردم را در پی داشته باشد که در عهدنامه مالک اشتر به عبارت دیگر همین عبارات آمده است.
ای مالک! وظیفه تو این است که در مصر شهرها را آباد کنید که سعادت دنیوی مردم است.
فَیَأْمَنَ اَلْمَظْلُومُونَ مِنْ عِبَادِکَ
سومین هدف برپایی عدالت اجتماعی و رفع تبعیض و ظلم است. افراد مظلوم و توسری خور جامعه در امنیت باشند، نه فقط امنیت در برابر تروریست ها بلکه در مقابل سارقان است که سرمایه دار نیز از این امنیت برخوردار باشند.
نه شخصی سرمایه مظلوم و فقیر را از بین ببرد و نه کسی سرمایه ثروتمند سالم را از بین ببرد که به حق و حلال سرمایه خویش را جمع آوری کرده است.
حضرت امیر علیه السلام می فرمایند که کراراً از برادرم رسول خدا شنیدم که فرمودند: «هیچ جامعه ای به تقدیس، ارزش و کمال نمی رسد تا زمانی که ضعیف بتواند بدون این که لکنت کلمه پیدا کند، حق خویش را از قوی بستاند.»
ما چقدر با این هدف حاکمیت اسلامی فاصله داریم؟ این مهم وظیفه رسانه دینی است تا ضعیف این جرأت را پیدا کند.
امام (ره) فرمودند که نسیمی از این اهداف بر کشور ما وزیده است و ما باید به دنبال تحقق آرمان های اسلام باشیم.
بعضی مبانی مربوط به قبل از حکومت است که باید مبانی حکومت اسلامی را تبیین نماید تا مشخص شود تفاوت حکومت دینی با غیر دینی چیست؟
سوال: پس می توانیم رسانه دینی داشته باشیم که برای تبیین حکومت نباشد؟
پاسخ: در ایران نیز به همین شکل است ولی مخاطب آن سراسر دنیاست. امروز رسانه محدود به مرز و کشور نیست و از طریق اینترنت و ماهواره در تمام دنیا قابل پخش است.
الان در دنیا تنها کشور ایران است که حکومتی به نام اسلام در آن شکل گرفته است که باید رسانه های دینی آن را تبیین کنند تا اهداف حکومت پیگیری شود تا اهداف والای آن فراموش نشود که همین امر در انتخابات و انتخاب مسئولین و غیره تأثیر دارد.
این مهم بستر سازی می کند و در انتخابات موج را به سمت دیگری می برد زیرا اهداف حکومت اسلامی تبیین شده است و مثلاً زمانی که رهبری می فرمایند دیدگاه اصلی ایشان به من نزدیک تر است، آراء عمومی جهت پیدا می کند.
وَ تُقَامَ اَلْمُعَطَّلَةُ مِنْ حُدُودِکَ...
چهارمین هدفی که ایشان می فرمایند این است که اقامه قانون الهی انجام شود و این نیز از اهداف است که فقط حقوق جزایی نیست
قرآن می فرماید: (...تِلْکَ حُدُودُ اللَّه)؛ یعنی تمام احکام که جدایی پذیر نیست و خود آن نیز به گونه ای متصل به همان اهداف کلان است.
در این بحثی که عرض شد مقصود تمام رسانه هایی است که امروز از آن استفاده می شود اما کتاب دیگر رسانه نیست ولی شبکه اجتماعی رسانه است و اگر کانالی بخواهد دینی باشد باید همین اهداف را اجرایی کند./926/902/ص
تقریر: محسن جوادی صدر