به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه بیست و یکم درس خارج فقه رسانه که روز دوشنبه مورخه 22 آذر سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به یکی دیگر از اهداف میانی و مهم رسانه دینی پرداخت و گفت: از جمله وظایف رسانه دینی، مدیریت و تاسیس فرهنگ دینی، هدایت، تاسیس سنت های حسنه، زدودن سنت های سیئه و مقابله با بدعت¬ها در جامعه است و در همین راستا یکی از اهدافی که باید رسانه دینی پی گیری کند تبیین و پی گیری تحقق حکومت اسلامی است و پس از استقرار و تاسیس حکومت به دنبال تحقق اهداف حکومت اسلامی باشد؛ یعنی پس از استقرار حکومت اسلامی به این اهداف جامعه عمل بپوشاند و رسانه در این زمینه نقش و وظیفه خویش را ایفا کند.
ایشان در ادامه گفت: با مراجعه به تاریخ انقلاب متوجه می شوید که اگر امام به پاریس تبعید نمی شدند انقلاب با سرعت به ثمر نمی رسید و دشمن فرصت از بین بردن انقلابیون را پیدا می کرد و نیز امام را بایکت می کرد ولی بر اثر حماقت دشمن، امام توانست به رسانه های متعدد بین المللی دست یابد و پیام خویش را به دنیا مخابره کند و زمینه های انقلاب را هموار سازد.
این استاد حوزه در پایان به ادله عقلی و نقلی این بحث اشاره کرد و گفت: بسیاری از مباحث در فقه رسانه جزء ادله عقلی محسوب می شوند همان طور که خود حضرت امام (ره) در باب ولایت فقیه از ادله عقلی بهره جسته اند اما آیات و روایات فراوانی در این زمنیه داریم که جنبه حکومت انبیاء الهی را مطرح کرده اند.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از درس گذشته
یکی دیگر از وظایف و اهدافی که پیام رسانه باید برای تحقق آن دنبال شود این است که پیام رسانه دینی برخوردار از بصیرت افزائی باشد. جامعه نیاز دارد که آحادش دارای بصیرت سیاسی و اجتماعی و بصیرت نسبت به مسائل روز و آگاهی و شناخت صحیح نسبت به مسائل روز داشته باشند تا در انتخاب مسیر اجتماعی صحیح دچار انحراف و کجروی نشوند و هیچ چیزی در جامعه به اندازه بصیرت افزائی نمی تواند نقش داشته باشد.
این که بصیرت افزائی یکی از اهداف مهم رسانه است و پیام رسانه باید برخوردار از بصیرت افزائی و آگاهی بخشی باشد این را با ما با شناخت رسانه بزرگ رسول خدا یعنی قرآن کریم می توانیم به دست بیاوریم.
(قَدْ جاءَکُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِیَ فَعَلَیْها وَ ما أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفیظٍ) در سوره انعام آیه 104
تفکر و تعقل در رأس بصیرت است. در روایتی از امیرالمومنین علیه السلام در غرر الحکم آمده است: «رأس الاستبصار الفکر»
این امر چه باطنی و چه ظاهری باشد شامل بصیرت است و ما موظف نیستیم که به شهود باطنی برسیم.
نکته دیگر این است که بسیاری از جنگ های داخلی که در امت اسلام و در امتهای سابق به وجود آمده است به خاطر نبودن بصیرت بوده است.
اگر خواص بی بصیرت شدند که در فرمایشات مقام معظم رهبری نیز آمده است، خطر بزرگی متوجه جهان اسلام خواهد شد.
در اینجا می فرماید زمانی که شیطان با لشگرش هجوم می آورد که امروزه رسانه های دشمن این گونه هستند، وظیفه ما روشن گری و بصیرت افزائی است و باید تحلیل شود که دشمن درصدد چیست و این پدیده اجتماعی، شبکه اجتماعی و کانال به دنبال چه هدفی است؟
دقیقاً برداشت از آیه کار رسانه ای و تذکری است و فقط به معنای فکر کردن نیست زیرا فکر در منزل نیز میسر است اما این کار اجتماعی است و انفرادی نیست.
این آیات و روایت می فهماند یکی از اهداف بزرگ قرآن کریم که بزرگترین رسانه رسول خدا (ص) بوده است بصیرت افزائی است و می گوید که باید رسانه دینی بصیرت افزائی را دنبال کند زیرا در طول تاریخ مشاهده می کنید اگر اختلافاتی درون خودشان داشته اند به علت نداشتن بصیرت بوده است و حتی اگر از دشمن بیرونی شکست خورده اند به علت نداشتن بصیرت و عمل نکردن به موقع بوده است.
مقام معظم رهبری در مورد توابین فرمودند که همه این ها در راه خدا کشته شدند اما به موقع عمل نکردند و کاری که باید در تاریخ انجام می شد اتفاق نیفتاد و اگر در کربلا بودند شاید وضع این حادثه تغییر می کرد و تاریخ به گونة دیگری نگاشته می شد.
غالباً این بصیرت افزائی برای حفظ کیان است. این که امام (ره) می فرمودند حفظ نظام و کیان از اوجب واجبات است به این علت است که اگر نظام حفظ شد واجبات نیز حفظ می شود ولی اگر کیان و نظام از بین رفت دیگر صدای اذان شنیده نمی شود و اگر شنیده هم شود دیگر اثری ندارد.
تبیین، پیگیری و تحقق حکومت اسلامی
بحث ما در اهدافی است که باید رسانه دینی به دنبال دستیابی به آن باشد. وظایفی که بر عهده رسانه دینی است تا در القای پیام این اهداف را در نظر بگیرد تا در برنامه ها و پیام ها لحاظ شود.
یکی دیگر از اهدافی که بدان می پردازیم این است که رسانه دینی باید به دنبال تبیین، پیگیری و تحقق حکومت اسلامی باشد.
هم چنین پی گیری و تحقق اهداف حکومت اسلامی بعد از استقرار حکومت اسلامی، در دستور کار رسانه دینی است.
همان طور که در بحث های گذشته اثبات کردیم یکی از وظایف رسانه دینی مدیریت و تاسیس فرهنگ دینی، هدایت، تاسیس سنت های حسنه، زدودن سنت های سیئه و مقابله بدعت ها در جامعه است، در همین مقوله و راستا یکی از اهدافی که باید پی گیری کند تبیین و پی گیری تحقق حکومت اسلامی است و پس از استقرار و تاسیس حکومت به دنبال تحقق اهداف حکومت اسلامی باشد؛ یعنی این اهداف باید پس از استقرار حکومت اسلامی جامعه عمل بپوشد و رسانه در این زمینه باید نقش و وظیفه خویش را ایفا کند.
مراد از حکومت معنای لغوی نیست بلکه مراد معنای اجتماعی و اصطلاحی است که در علوم اجتماعی و سیاسی به آن حکومت گفته می شود که به معنای اداره جامعه و حاکمیت بر مردم است.
حکم یعنی رأی، قطع رأی و قضاوت که در کتب لغت آمده است.
ما به معنای لغوی نمی پردازیم بلکه مرادمان معنای اصطلاحی است که به معنای اداره جامعه اما با قید اسلامی که نوع حکومت را مشخص می کند.
اداره جامعه بر اساس مبانی اسلام مورد نظر ماست که با این قید نوع حکومت نیز مشخص می شود.
مفهوم حکومت در آموزه های قرآنی و روایی مفهومی وسیع است و فراتر از آن چیزی است که در علوم سیاسی و اجتماعی گفته می شود.
حکومت در آموزه های قرآنی مصداقی از خلافت الهی و ولایت خداوند بر زمین برای کمال یابی بشر می باشد؛ یعنی افراد والا از سوی خداوند بر جامعه حکومت داشته باشند.
(یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناکَ خَلیفَةً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعِ الْهَوى فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ إِنَّ الَّذینَ یَضِلُّونَ عَنْ سَبیلِ اللَّهِ لَهُمْ عَذابٌ شَدیدٌ بِما نَسُوا یَوْمَ الْحِساب) سوره ص آیه 26
حکومت در آموزه های روایی و قرآنی این چنین جایگاهی دارد و صرفاً اداره جامعه نیست بلکه به جانشینی از خداست.
این مفهوم شناسی هدفی بود که ذکر کردیم.
نکته دوم
قبل از استدلال بر این حکم و بر این باید و بر این که یکی از اهداف رسانه دینی باید باشد می گوییم رسانه دینی از تاثیر گذارترین مواردی است که در تشکیل حکومت اسلامی و در تحقق عینی جامعه اسلامی می تواند نقش داشته باشد و با بستر سازی برای اهداف نظام اسلامی، جلوی انحراف و تضعیف حکومت اسلامی را بگیرد.
قبلاً گفتیم که از وظایف حاکمیت دینی تاسیس رسانه دینی است و این رسانه عاملی برای تقویت نظام اسلامی است و متقابلاً نظام نیز سبب تقویت رسانه دینی باشد.
به عبارت دیگر رسانه دینی می تواند در تاسیس نظام اسلامی اثر گذار باشد و تاسیس نظام اسلامی در تاسیس رسانه دینی موثر است و دور نیز به وجود نمی آید.
شهید مطهری (ره) در رابطه با هدف قیام امام حسین علیه السلام می فرماید که هدف حضرت امر به معروف ونهی از منکر است و بعد می فرماید نهضت امام حسین علیه السلام به این دو اصل ارزش داد و آن قدر این دو اصل ارزشمند است که امام حسین علیه السلام و یارانشان به همین جهت به شهادت می رسند و متقابلاً این دو به قیام امام حسین علیه السلام ارزش دادند و در اغلب زیارتنامه های حضرت به این حقیقت شهادت می دهیم.
(أشهد انک أمرت بالمعروف و نهیت عن المنکر)
این تأثیر و تأثر متقابل است که در مورد رسانه دینی نیز جاری است و به این مطلب دور نمی گویند.
نکته سوم
برای این که اهمیت این هدف رسانه دینی برایمان تبیین شود باید به این نکته بپردازیم که ما یک سری اصول و احکام کلی داریم و در بحث فقه رسانه آنها را تطبیق می کنیم.
حکم فقهی که در باب های دیگر جزء مسلمات و ضروریات می باشد در این جا تطبیق می دهیم تا زمان کمتری در این مساله صرف شود.
مرحوم امام (ره) در کتاب ولایت فقیه از دلیل عقلی نسبت دلیل نقلی بیشتر استفاده می کنند.
قدرت شرط در تمام تکالیف است و اگر شما بر روزه گرفتن قدرت نداشته باشید بر شما واجب نیست. ائمه علیهم السلام به صورت طبیعی برای برپایی حکومت اسلامی قدرت نداشتند.
اگر شما به تاریخ انقلاب رجوع کنید متوجه می شوید که اگر امام به پاریس تبعید نمی شدند انقلاب به این زودی به ثمر نمی رسید و دشمن فرصت از بین بردن انقلابیون را پیدا می کرد و امام را بایکت می کرد. بر اثر حماقت دشمن امام توانست به رسانه های متعدد بین المللی دست یابد. نجف منطقه بسیار محدود و بدون داشتن رسانه بود و کاغذی را می نوشتند و یا نواری را ضبط می کردند که بسیار کند در بین مردم پخش می شد.
بحث ما فقط تحقق نیست و پی گیری و تبیین (استمرار) حکومت اسلامی نیز در بحث ما وارد است که هنوز بدان نرسیده ایم.
دشمن به امام فشار آورد تا در عراق باقی نماند و امام درخواست رفتن به کویت را داشت که تا ورودی این کشور نیز رفتند اما آنها مانع شدند که در آن زمان با مشورت به پاریس رفتند تا دولت ایران نتواند امر کند و آن کشور مانع شود.
این سفر به پاریس نقطه عطفی در تاریخ انقلاب بود و تا قبل از آن کسی تصور نمی کرد که بتوان حکومت شاه را تغییر داد ولی با سفر حضرت امام به پاریس اوضاع تغییر کرد و سخنان امام همان روز ایراد مطالب به دست مردم می رسید و یک مرتبه این حرکت انقلابی اوج گرفت.
نمونه دیگر بخش برون ملی رسانه ملی است. اگر ما از رسانه ملی انتقاد می کنیم باید به حق در مواردی که کارهای خوبی صورت گرفته است بیان کنیم. بخشی از بهار اسلامی یا به تعبیری بهار عربی به علت زحمات رسانه ملی بود که آگاهی بخشی کرد و ضرورت قیام و تحرک را ولو به عنوان درخواست دمکراسی برایشان بیان کرد.
فقط مشکل این بود که ما نتوانستیم این جریان را مدیریت کنیم. بعد از سقوط مبارک در قم عده ای گفتند که شما ورود پیدا کنید تا کار به دست اخوان المسلمین نیفتد و دچار انحراف نشود. ریشه اخوان از سلفیت بود و طایفه ای عمل کردند و آن عالم بزرگ را به شهادت رساندند.
پس رسانه در عرصه تحقق حکومت اسلامی می تواند نقش داشته باشد که از وظایف اساسی است.
بیان استدلال
اگر علاوه بر فقیه به فلاسفه ای نظیر افلاطون و ارسطو نیز مراجعه کنیم آنها نیز با تشکیل حکومت موافق هستند.
افلاطون: ارتقای سطح زندگی بشری بدون دخالت دولت و تشکیل دولت امکان پذیر نیست.
مشخص می شود که این بحث عقلایی است زیرا بشر اجتماعی است.
ارسطو: حکومت از مقتضیات طبع بشر است زیرا انسان به طبع موجودی اجتماعی است.
فلاسفه و متخصصین در امور اجتماعی اتفاق نظر دارند که حکومت برای جامعه بشری ضرورت است و مولا امیرالمومنین علیه السلام در استدلال به خوارج می فرماید این شعار شما درست است اما آنچه که شما اراده می کنید غلط است و نمی شود که حاکمی بر سر جامعه اسلامی نباشد.
(....ً وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْکافِرُون) سوره مائده آیه 44
(...وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الظَّالِمُونَ) سوره مائده آیه 45
(...وَ مَنْ لَمْ یَحْکُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ) مائده آیه 47
حضرت می فرمایند: «لابُدَّ للنّاسِ مِن امِیرٍ بَرٍ اَو فاجِرٍ...» نهج البلاغه
حضرت می فرمایند که این مطلب از واضحات است و نیازی به استدلال ندارد اما ما دو دلیل بیان می کنیم که یکی از آن ها دلیل عقلی است و در قرآن آیات فراوانی داریم که انبیاء برای تشکیل حکومت آمده اند.
در ادامه بحث به دنبال این هستیم که ثابت کنیم رسانه دینی باید برای رسیدن به اهداف حاکمیت اسلامی کمک کند تا عده ای نگویند حکومت دینی نتوانست در آرمان و اهداف خود موفق باشد.
دیدگاهی معتقد است که اسلام دین فردی است و حکومت ندارد و احکام اسلام فردی است و همان دیدگاه سکولاریسم است که در فقه جایگاهی ندارد.
دید دیگر این گونه نیست ولی می گوید ما نمی توانیم در عصر غیبت حکومت اسلامی برپا کنیم و آن را به جوجه ای تشبیه می کنند که پرواز بلد نیست و به خودش و دیگران ضربه می زند.
برخی رسانه ها به صورت علنی این هدف را تبیین می کنند و برخی رسانه ها به صورت غیر علنی این کار را انجام می دهند.
مقام معظم رهبری احساس خطر خود را از این تفکر سکولاریستی اعلام داشتند اما دیدی که می گوید ما قدرت نداریم قبل از انقلاب نیز وجود داشته است و به آیاتی استناد می کردند تا شرعی نبودن کار را اعلام کنند که سال 54 در مدرسه فیضیه با این موارد برخورد داشته ام.
در بحث فقه رسانه این موارد مطرح نمی شود بلکه در فقه حکومت باید بررسی شود که ما می توانیم در عصر غیبت، حکومت اسلامی برپا داریم یا خیر؟
سوال: در سال گذشته یکی از ارکان قدرت را رسانه معرفی کردیم!؟
پاسخ: بله، نفس رسانه سلاح و قدرت است و آن روزی که می گفتند انقلاب میسر نمی شود به دلیل فقدان رسانه بود و روزی که امام به فرانسه تبعید شدند خیلی از بزرگان همراهی کردند و متوجه شدند که انقلاب ثمری در پی خواهد داشت.
بررسی آیات
در سوره حدید آیه 25 می فرماید:
(لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا الْحَدیدَ فیهِ بَأْسٌ شَدیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِیٌّ عَزیز)
همانا ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و همراه آنان رسانه بزرگ کتاب را فرستادیم. هدف از ارسال رسل و انزال کتاب اقامه قسط در بین مردم است.
اگر رسانه بخواهد دینی باشد باید به دنبال برپایی عدل باشد.
در سوره نساء آیه 105 می فرماید:
(إِنَّا أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ لِتَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ بِما أَراکَ اللَّهُ وَ لا تَکُنْ لِلْخائِنینَ خَصیما)
این آیه مختص پیامبر گرامی اسلام است.
برخی که می خواهند دایره آن را محدود کنند در عرصه قضاوت تفسیر می کنند که این محدودیت غلطی است.
ادله نقلی فراوانی از آیات و روایات داریم که در جلسات آتی به ادامه آن خواهیم پرداخت./926/902/ص
تقریر: محسن جوادی صدر