به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در جلسه بیستم درس خارج فقه رسانه که روز یکشنبه مورخه 21 آذر سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به یکی دیگر از اهداف مهم رسانه دینی پرداخت و گفت: این که بصیرت افزائی از اهداف مهم رسانه است و پیام رسانه باید برخوردار از بصیرت افزائی و آگاهی بخشی باشد با شناخت رسانه بزرگ رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم، یعنی قرآن کریم حاصل می شود که آیات فراوانی به این امر مهم اشاره دارند و به فرموده مقام معظم رهبری، بی بصیرتی خواص خطر بزرگی برای جامعه اسلامی به دنبال دارد.
ایشان در ادامه گفت: بسیاری از جنگ های داخلی که در امت اسلام و در امت¬های گذشته به وجود آمده است و حتی انحرافاتی که در جوامع بشری به وجود آمده است به خاطر نبودن بصیرت واقع شده است و سبب آن «عمی» و فقدان بینش است و با توجه به برداشت از آیات قرآن کریم این روشنگری و بصیرت افزائی کار رسانه ای است که باید انجام شود تا نتیجة آن در جامعه ظاهر شود.
این استاد حوزه در پایان گفت: غالباً این بصیرت افزائی برای حفظ کیان است و این که امام (ره) می فرمودند حفظ نظام و کیان از اوجب واجبات است به این علت است که اگر نظام حفظ شد واجبات نیز حفظ می شود ولی اگر کیان و نظام از بین رفت دیگر صدای اذان شنیده نمی شود و نیز اگر شنیده شود دیگر اثری نخواهد داشت.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از درس گذشته
مواردی را در جلسات گذشته به عنوان اهداف میانی رسانه دینی بیان کردیم.
1- تاسیس و مدیریت فرهنگ دینی جامعه
2- امر به معروف و نهی از منکر
3- تاسیس و احیای سنت های حسنه
4- زدودن سنت های سیئه و مقابله با بدعت ها
5- ارتقای علمی جامعه و دانش افزایی
6- ایجاد گسترش فضای معنوی و عبادی
در درس های خارج فقه عبادات که وارد می شوید یا باید آیه و یا روایت را بررسی کنید و سیره عقلا مبنا نیست. غالباً در بحث عبادات حکم عقل و اجماع ثمری ندارد زیرا مدرکی است و کاشف از قول معصوم و تعبدی نیست.
زمانی که به مسائل مستحدثه می رسیم نه تنها آیات و روایات کم است بلکه بنای عقلا و اجماع نیز کم داریم زیرا مساله مستحدثه است و لذا شیوه اجتهادی در این قبیل مسائل، تفریع فروع و تطبیق اصول بر این فروع است.
بنابراین در این مسائل ادله عامه را بحث نمی کنیم و اگر بخواهیم چنین کاری انجام دهیم بحث مساله مستحدثه فربه می شود و به همین خاطر این را اصل مسلم می گیریم و در این موارد مانند فقه رسانه از همین روش استفاده می کنیم و با اصول مسلم مشکل را حل می کنیم.
برخی از قواعد مانند قاعده لاضرر در تمامی ابواب جریان دارد که در فقه رسانه نیز وجود دارد. اگر گفتیم تنظیم قرار داد بین تهیه کننده و بازیگر موجب اضرار به دیگران می شود این قاعده جاری می شود.
قواعد فقه یک سری فرمول های کلی است که از آن احکام مختلف تطبیق می شود. به تعبیر دیگر قواعد فقه یک حکم فقهی کلی است.
اگر مرحوم امام با کاپیتولاسیون مخالفت می کند و می گوید حرام است آن قاعده کلی نفی سبیل را با این حکم تطبیق می دهد و حکم به حرمت می کند. اگر میرزای شیرازی به حرمت توتون و تنباکو در آن عصر حکم می کند به جهت همین قاعده فقهی است و الا که اصل حکم استعمال توتون این نبوده است بلکه به سبب سلطه کفار این حکم را بیان می کنند و مانند محاربه با امام زمان (عج) می دانند.
بصیرت افزائی رسانه دینی
یکی دیگر از وظایف و اهدافی که پیام رسانه باید برای تحقق آن دنبال شود این است که پیام رسانه دینی برخوردار از بصیرت افزائی باشد. جامعه نیاز دارد که آحادش دارای بصیرت سیاسی و اجتماعی و بصیرت نسبت به مسائل روز و آگاهی و شناخت صحیح نسبت به مسائل روز داشته باشند تا در انتخاب مسیر اجتماعی صحیح دچار انحراف و کجروی نشوند و هیچ چیزی در جامعه به اندازه بصیرت افزائی نمی تواند نقش داشته باشد.
دشمنان برای این که افراد و جوامع بشری را منحرف کنند با بمباران تبلیغاتی توسط رسانه فعالیت می کنند.
این که بصیرت افزائی یکی از اهداف مهم رسانه است و پیام رسانه باید برخوردار از بصیرت افزائی و آگاهی بخشی باشد این را با ما با شناخت رسانه بزرگ رسول خدا یعنی قرآن کریم می توانیم به دست بیاوریم.
قبلاً نیز گفته ایم که قرآن کریم رسانه بزرگ و اجتماعی رسول خداست. در این رابطه وقتی به خود قرآن مراجعه می کنیم یکی از ویژگی های قرآن را بصیرت افزائی معرفی می کند و در سوره انعام آیه 104 می فرماید:
(قَدْ جاءَکُمْ بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَ مَنْ عَمِیَ فَعَلَیْها وَ ما أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفیظٍ)
اسم قرآن را به بصائر تعبیر می کند و می فرماید حقیقتاً به سوی شما بصائر از طرف خدا آمده است و آگاهی و بصیرت سیاسی می دهد. ممکن است برخی چشمشان را ببندند و گوش نکنند و هر شخصی به این بصیرت قرآن کریم توجه داشته باشد به نفع خودش می باشد و هر کس چشمِ گوش و دل را ببندد بر علیه خویش عمل کرده است. پس عنوان این رسانه بصائر است و مشابه این آیه در سوره جاثیه آیه بیستم آمده است:
(هذا بَصائِرُ لِلنَّاسِ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ یُوقِنُون)
سه ویژگی و کارکرد مهم قرآن کریم را بیان می کند: 1- بصیرت 2- هدایت 3- رحمت
تعبیر «هذا بصائر» در سوره اعراف آیه 203 نیز آمده است:
(وَ إِذا لَمْ تَأْتِهِمْ بِآیَةٍ قالُوا لَوْ لا اجْتَبَیْتَها قُلْ إِنَّما أَتَّبِعُ ما یُوحى إِلَیَّ مِنْ رَبِّی هذا بَصائِرُ مِنْ رَبِّکُمْ وَ هُدىً وَ رَحْمَةٌ لِقَوْمٍ یُؤْمِنُون)
این آیه نیز سه ویژگی قرآن کریم را بیان می کند: 1- بصیرت افزائی 2- رسانه هدایت 3- رسانه رحمت
پس در این سه آیه که بیان شد مهم ترین ویژگی قرآن را بصیرت افزائی بیان می کند، پس رسانه های دینی باید بصیرت افزا باشند.
بصیرت از بصر (چشم) است که با دید وسیع به مسائل نگاه می کنند. کسی که چشم دل خویش را باز کرده باشد و مواردی که باید بفهمد می فهمد و مسائل را درست تحلیل می کند دارای بصیرت است.
تفکر و تعقل در رأس بصیرت است.
در روایت از امیرالمومنین علیه السلام در غرر الحکم آمده است: «رأس الاستبصار الفکر»
یا در نهج البلاغه می فرماید: « من تفکر أبصر»؛ کسی که بیندیشد دارای شناخت می شود.
سوال: بصیر کسی است که از دال به مدلول واقعی برسد؟
پاسخ: به تعبیر دیگر به تحلیل درست می رسد. بصیر دارای معانی مختلفی است که نباید خلط شود. استبصار و بصائر درمقوله مانحن فیه به کار می رود.
این امر چه باطنی و چه ظاهری باشد شامل بصیرت است و ما موظف نیستیم که به شهود باطنی برسیم.
در این مورد که ما بحث می کنیم که در واقع بصیرت افزایی از بایدهای رسانه دینی است از شهودهای باطنی نیست و مقصودمان قدرت تحلیل و شناخت عام مردم است. به دست آوردن بصیرت درونی با تفکر نیست بلکه اولین پلة آن تقوا، زهد و ریاضت است.
تفکر مربوط به مساله ظاهر است ولی برای رسیدن به آن مرتبه اعلی موارد دیگری نیز لازم است که از بحث ما خارج است.
نکته دیگر این است که بسیاری از جنگ های داخلی که در امت اسلام و در امتهای سابق به وجود آمده است به خاطر نبودن بصیرت بوده است.
انحرافاتی که در جامعه به وجود آمده است و شیطان در آن دخیل است به خاطر نبودن بصیرت واقع شده است و سبب آن «عمی» است که قرآن کریم در برابر بصیرت عمی را مطرح می کند که فاقد بینش بودن است.
انسان های مبصر و بصیر فریب شیطان را نمی خورند.
قرآن می فرماید: (إِنَّ الَّذینَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّیْطانِ تَذَکَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُون) سوره مبارکه اعراف آیه 201
کسانی که با تقوا هستند وقتی که گروهی از شیطان برای وسوسه و فریب به سراغشان می آیند متذکر می شوند و دارای شناخت می شوند.
همین عدم بصیرت در رابطه با حادثه کربلا وجود دارد و کسانی که نامه نوشتند بصیرت نداشتند.
گاهی عدم بصیرت در خواص و سران نیز هست، در زمانی که تحلیل درست ندارند و این به معنای کشف و شهود باطنی نیست.
این روایت را باور نمی کردم تا زمانی که داعش به وجود آمد:
و فی الأمالی عن الثمالی قال: نظر علیّ بن الحسین علیهما السّلام إلى عبید اللّه بن عبّاس بن علی بن أبی طالب فاستعبر ثمّ قال: ما من یوم أشدّ على رسول اللّه صلّى اللّه علیه و اله و سلّم من یوم أحد قتل فیه عمّه حمزة أسد اللّه و أسد رسوله و بعده یوم مؤتة قتل فیه ابن عمّه جعفر بن أبی طالب ثمّ قال علیه السّلام: و لا یوم کیوم الحسین علیه السّلام ازدلف إلیه ثلاثون ألف رجل یزعمون أنّهم من هذه الامّة کلّ یتقرّب بدمه إلى اللّه عزّ و جلّ حتّى قتلوه ظلما و عدوانا.
این پدیده داعش خیلی موارد را برای ما روشن کرد و ما اگر این ها نبودند تصور نمی کردیم که چگونه به وسیله خونشان بخواهند تقرب به پرودگار داشته باشند.
اگر خواص بی بصیرت شدند که در فرمایشات مقام معظم رهبری نیز آمده است، خطر بزرگی متوجه جهان اسلام خواهد شد.
همین کاری که داعش به وسیله رسانه ها انجام می دهد، در مقابلش رسانه دینی باید بصیرت افزائی داشته باشد.
خطوات شیطان سبب می شود که شخص بصیرت نداشته باشد.
من از این کلمه «تذکروا» می خواهم بگویم که کارکرد رسانه ای است و باید بگویید و تحلیل کنید تا وضعیت برای دیگران مشخص شود و دارای بصیرت شوند که «فاء» در آخر برای نتیجه است.
در اینجا می فرماید زمانی که شیطان با لشگرش هجوم می آورد که امروزه رسانه های دشمن این گونه هستند، وظیفه ما روشن گری و بصیرت افزائی است و باید تحلیل شود که دشمن درصدد چیست و این پدیده اجتماعی، شبکه اجتماعی و کانال به دنبال چه هدفی است؟
در این تذکر تبیین و یادآوری است و در این موقع افراد متذکر و دارای بینش می شوند.
دقیقاً برداشت از آیه کار رسانه ای و تذکری است و فقط به معنای فکر کردن نیست زیرا فکر در منزل نیز میسر است اما این کار اجتماعی است و انفرادی نیست.
اگر این فعالیت تبلیغی، رسانه ای و تحلیلی اجتماعی نباشد «فإذا هم مبصرون» تحقق نمی یابد و هجمه ای که شیطان با طائفه و لشگریان خودش انجام می دهد پیروز می شود و مسلمانان را منحرف می کند.
در بعضی از روایات نیز کارکرد قرآن را همین بصیرت افزائی بیان کرده است.
عن أبی عبد الله قال رحم الله عبدا لم یرض من نفسه- أن یکون إبلیس نظیرا له فی دینه- و فی کتاب الله نجاة من الردى، و بصیرة من العمى، و دلیل إلى الهدى، وَ شِفاءٌ لِما فِی الصُّدُورِ، فیما أمرکم الله به من الاستغفار مع التوب (تفسیر عیاشی ج 1 ص 198)
کتاب خدا نجات از پستی هاست و بصیرت افزاست و انسان را از نابینایی و نداشتن بینش خارج می کند.
عَنْ أَبَانِ بْنِ أَبِی عَیَّاشٍ عَنْ سُلَیْمٍ قَالَ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَع فَسَأَلَهُ عَنِ الْإِسْلَامِ فَقَالَ ع إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى شَرَعَ الْإِسْلَامَ وَ سَهَّلَ شَرَائِعَهُ لِمَنْ وَرَدَهُ وَ أَعَزَّ أَرْکَانَهُ لِمَنْ حَارَبَهُ وَ جَعَلَهُ عِزّاً لِمَنْ تَوَلَّاهُ وَ سِلْماً لِمَنْ دَخَلَهُ وَ إِمَاماً لِمَنِ ائْتَمَّ بِهِ وَ زِینَةً لِمَنْ تَحَلَّاهُ وَ عُدَّةً لِمَنِ انْتَحَلَهُ وَ عُرْوَةً لِمَنِ اعْتَصَمَ بِهِ وَ حَبْلًا لِمَنْ تَمَسَّکَ بِهِ وَ بُرْهَاناً لِمَنْ تَعَلَّمَهُ وَ نُوراً لِمَنِ اسْتَضَاءَ بِهِ وَ شَاهِداً لِمَنْ خَاصَمَ بِهِ وَ فَلْجاً لِمَنْ حَاکَمَ بِهِ وَ عِلْماً لِمَنْ وَعَاهُ وَ حَدِیثاً لِمَنْ رَوَاهُ وَ حُکْماً لِمَنْ قَضَى بِهِ وَ حِلْماً لِمَنْ جَرَّبَ وَ شِفَاءً [وَ لُبّاً] لِمَنْ تَدَبَّرَ وَ فَهْماً لِمَنْ تَفَطَّنَ وَ یَقِیناً لِمَنْ عَقَلَ وَ بَصِیرَةً لِمَنْ عَزَمَ وَ آیَةً لِمَنْ تَوَسَّمَ وَ عِبْرَةً لِمَنِ اتَّعَظَ وَ نَجَاةً لِمَنْ صَدَقَ وَ مَوَدَّةً لِمَنْ أَصْلَحَ وَ زُلْفَى لِمَنِ اقْتَرَبَ وَ ثِقَةً لِمَنْ تَوَکَّلَ وَ رَجَاءً لِمَنْ فَوَّضَ وَ سَابِقَةً لِمَنْ أَحْسَنَ وَ خَیْراً لِمَنْ سَارَعَ وَ جُنَّةً لِمَنْ صَبَرَ وَ لِبَاساً لِمَنِ اتَّقَى وَ ظَهِیراً لِمَنْ رَشَدَ وَ کَهْفاً لِمَنْ آمَنَ وَ أَمَنَةً لِمَنْ أَسْلَمَ وَ رُوحاً لِلصَّادِقِینَ وَ مَوْعِظَةً لِلْمُتَّقِینَ وَ نَجَاةً لِلْفَائِزِینَ ذَلِکَ الْحَقُّ سَبِیلُهُ الْهُدَى وَ صِفَتُهُ الْحُسْنَى وَ مَأْثُرَتُهُ الْمَجْدُ أَبْلَجُ الْمِنْهَاج
این روایت نیز بصیرت افزائی را مورد دقت قرار داده است
این آیات و روایت می فهماند یکی از اهداف بزرگ قرآن کریم که بزرگترین رسانه رسول خدا (ص) بوده است بصیرت افزائی است و می گوید که باید رسانه دینی بصیرت افزائی را دنبال کند زیرا در طول تاریخ مشاهده می کنید اگر اختلافاتی درون خودشان داشته اند به علت نداشتن بصیرت بوده است و حتی اگر از دشمن بیرونی شکست خورده اند به علت نداشتن بصیرت و عمل نکردن به موقع بوده است.
مقام معظم رهبری در مورد توابین فرمودند که همه این ها در راه خدا کشته شدند اما به موقع عمل نکردند و کاری که باید در تاریخ انجام می شد اتفاق نیفتاد و اگر در کربلا بودند شاید وضع این حادثه تغییر می کرد و تاریخ به گونة دیگری نگاشته می شد.
پس بحث عمل در اینجا مطرح نیست بلکه مساله اصل شناخت است. وقتی به تاریخ مراجعه می کنیم به علت بی بصیرتی حتی در خواص، سبب شکست در جبهه اسلام و متدینین و شیعه بوده است.
غالباً این بصیرت افزائی برای حفظ کیان است. این که امام (ره) می فرمودند حفظ نظام و کیان از اوجب واجبات است به این علت است که اگر نظام حفظ شد واجبات نیز حفظ می شود ولی اگر کیان و نظام از بین رفت دیگر صدای اذان شنیده نمی شود و اگر شنیده هم شود دیگر اثری ندارد.
مانند ماجرای سفیر انگلیس که وقتی صدای اذان را شنید سوال کرد که این صدای چیست؟
و وقتی برایش توضیح دادند، گفت: کاری به سیاست ما ندارد؟
گفتند: خیر.
سفیر گفت: پس بگو هر چه می خواهند اذان بگویند!
در جلسه آتی به ادامه بحث خواهیم پرداخت./926/902/ص
تقریر: محسن جوادی صدر