vasael.ir

به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی، استاد خارج فقه حوزه علمیه خراسان در دهمین‌ جلسه درس‌ خارج ‌فقه ‌امر به معروف ونهی‌ازمنکر با‌‌ رویکرد تربیتی،حکومتی به تبیین بحث «مفهوم شناسی دو واژه معروف و منکردر فقه امامیه و اهل سنت» پرداخت.

 خلاصه درس گذشته

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی به نقل تعریف دو تن از بزرگان فقه و تفسیر در امامیه اکتفاء کردند و به توضیح آن پرداختند و جمع بندی معنای «معروف»وبررسی مفهوم «منکر»نزد اهل سنت را به جلسه بعد موکول نمود.

خلاصه درس امروز

حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی درجلسه امروز به تعریف«معروف» در گفتار مرحوم  آیت الله بهجت و محقق یزدی از بزرگان فقه امامیه وتعریف لغوی واصطلاحی «منکر» نزد اهل سنت و توضیح آن پرداختند .

تقریر درس در ذیل تقدیم شما خواننده گرامی می شود.

 بسم الله الرّحمن الرّحیم

در جلسات قبل گفته شد که در مفهوم شناسی بین این واژه‌ها بهتر است ابتدا دو واژه معروف و منکر و سپس دو واژه امر و نهی تبیین گردد و معروف را در دیدگاه جمعی از علماء امامیه طرح نمودند و بررسی تعریف مرحوم آیت الله بهجت و محقق یزدی در تعریف«معروف» و لغویون و فقهاء اهل سنت در تعریف «منکر» به جلسه امروز موکول شد.

تبیین وتعریف «معروف»در کلام علماءامامیه:

استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان در تعریف علماء امامیه گفت:

1- مرحوم آیت الله بهجت:

معروف را واجب معرفی کرده‌اند،که شامل واجب شرعی و عقلی هردو می‌شود،ومنکر فعل حرام می‌باشد ،که اعم از قبیح شرعی یا عقلی می‌باشد.البته میزان حسن وقبح عقلی در این امور، باید در حدی باشد که موجب وجوب یا حرمت شرعی آن گردد. 

2-مرحوم محقق یزدی:

استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان در تبیین تعریف محقق یزدی گفت:

در دیدگاه ایشان آنچه که متداول و شایع و رایج است ،معروف می‌باشد،و نقطه مقابل آن منکر می‌باشد .

لذا معروف همان واجب نیست ،بلکه واجب یکی از بارزترین مصادیق آن می‌باشد؛زیرا آنچه در اذهان مسلمین از همه امور معروف‌تر است واجبات می‌باشند،و انکر منکرات هم فعل حرام می‌باشد،از اینرو مستحبات نیز بعلت متداول بودن بین مسلمین جزو معروفات می‌باشد.

تبیین وتعریف «منکر»در کلام علماءعامه:

استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان در تعریف علماء عامه گفت:

تعریف «منکر»از دوجهت لغت واصطلاح باید بررسی شود و ما به اختصار از بیان علماءعامه در این جلسه به آنها اشاره می کنیم:

الف-بحث لغوی منکر:

1- ابن منظور، در لسان العرب:

: النُّکْرُ و النَّکْراءُ: الدَّهاءُ و الفِطنة. و رجل نَکِرٌ و نَکُرٌ و نُکُرٌ و مُنْکَرٌ من قوم مَناکِیر و الإِنْکارُ: الجُحُودُ. و المُناکَرَةُ: المُحارَبَةُ. و ناکَرَهُ أَی قاتَلَهُ لأَن کل واحد من المتحاربین یُناکِرُ الآخر أَی یُداهِیه و یُخادِعُه. یقال: فلان یُناکِرُ فلاناً. و بینهما مُناکَرَةٌ أَی مُعاداة و قِتال ٌ؛...و النَّکَرَةُ، بالتحریک: الاسم من الإِنْکارِ کالنَّفَقَةِ من الإِنفاق، قال: و النَّکِرَةُ إِنکارک الشی‌ء، و هو نقیض المعرفة. و النَّکِرَةُ: خلاف المعرفة. و نَکِرَ الأَمرَ نَکِیراً و أَنْکَرَه إِنْکاراً و نُکْراً: جهله؛ عن کراع. قال ابن سیدة: و الصحیح أَن الإِنکار المصدر و النُّکْر الاسم. و یقال: أَنْکَرْتُ الشی‌ء و أَنا أُنْکِرُه إِنکاراً و نَکِرْتُه مثل..

2- در القاموس المحیط:

- و النَّکِرَةُ: خِلافُ المَعْرِفَةِ، - و المُنْکَرُ: ضِدٌّ المَعْروفِ.- و النَّکْراءُ: الداهِیَةُ.- و النَّکَرَةُ، بالتحریک: اسمٌ من الإِنْکارِ، کالنَّفَقَةِ من الإِنْفاقِ. - و التَّنَکُّرُ: التَّغَیُّرُ عن حالٍ تَسُرُّکَ إلى حالٍ تَکْرَهُها، و الاسمُ: النَّکیرَةُ.

3- جوهری در الصحاح:

النَّکِرَةُ: ضد المعرفة.و قد نَکِرْتُ‏ الرجلَ بالکسر نُکْراً و نُکُوراً، و أَنْکَرْتُهُ‏ و اسْتَنْکَرْتُهُ‏، بمعنىً.و قد نَکَّرَهُ‏ فَتَنَکَّرَ، أى غَیَّرَهُ فتغیّر إلى مجهول.و المُنْکَرُ: واحد المَنَاکِرِ.و النَّکِیرُ و الإنْکَارُ: تغییر المُنْکَرِ.و النُّکْرُ: المُنْکَرُ. قال اللَّه تعالى: لَقَدْ جِئْتَ شَیْئاً نُکْراً. و الإنکارُ: الجحود.

ب-تعریف اصطلاحی کلمه«منکر»:

1- ابن منظور در لسان العرب:

المنکر کل ما قبحه الشارع و حرمه وکرهه فهو منکر ...

2-معجم البسیط:

کل ما تحکم العقول الصحیحة بقبحه او یقبحه الشرع اویحرمه اویکره......

شاید این تعریف برگرفته از تفسر سعدی باشدکه در آن گفته شده است: المنکر ماعرف قبحه عقلاوشرعا

3-تفسیر نسفی:

المنکر الکفر و کل محظور و ما استقبحه الشرع و العقل

4-جمعی از فقهاء ومعاصرین عامه :

کل قول وفعل وقصد قبحه الشارع ونهی عنه

5-قدماء از علماء عامه (ابن جوزی،فخررازی و...:

وارد مصادیق شده‌اند،مثل ؛کفر،شرک،و....ولذا برترین نهی از منکر را بازداری شیعیان از زیارت می‌دانند،چون در نظر آنها زیارت نوعی از شرک است.

استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان نسبت به به موارد فوق فرمودند: در مجموع بعضی آن را منوط به حکم شرع،و بعضی دیگر عقلی ودسته دیگر شرعی، عقلی بیان نموده اند،ودر یک نگاه دیگر بعضی آن را عمل جوارحی وبعضی عمل جوانحی و بعضی شمول آن نسبت به قول و فعل و قصد را قائل هستند.

6- تعریف رشید رضا در تفسیر المنار:

ثالثها و رابعها- قوله- یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ یحتمل أنه استئناف لبیان أهم ما یحتاجون الیه عند بعثته- و یحتمل أنه تفسیر لما کتب.

و المعروف ما تعرف العقول السلیمة حسنه و ترتاح القلوب الطاهرة له لنفعه و موافقته للفطرة و المصلحة بحیث لا یستطیع العاقل المنصف السلیم الفطرة أن یرده أو یعترض علیه اذا ورد الشرع به. و المنکر ما تنکره العقول السلیمة و تنفر منه القلوب و تأباه على الوجه المذکور أیضا. و أما تفسیر المعروف بما أمرت به الشریعة و المنکر بما نهت عنه فهو من قبیل تفسیر الماء بالماء. و کون ما قلناه یثبت مسألة التحسین و التقبیح العقلیین وفاقا للمعتزلة و خلافا للاشعریة مردود اطلاقه بأننا انما نوافق کلا منهما من وجه و نخالفه من وجه اتباعا لظواهر الکتاب و السنة و فهم السلف لهما فلا ننکر إدراک العقول لحسن الاشیاء مطلقا و لا نقید التشریع بعقولنا و لا نوجب على اللّه شیئا من عند أنفسنا بل نقول انه لا سلطان لشى‏ء علیه فهو الذی یوجب على نفسه ما شاء ان شاء کما کتب على نفسه الرحمة لمن شاء و ان من الشرع ما لم تعرف العقول حسنه قبل شرعه، و ان کل ما شرعه تعالى یطاع بلا شرط و لا قید....

استاد سطح عالی حوزه علمیه خراسان نسبت به تعریف رشید رضا گفت:

البته این اشکال به ایشان وارد شده است که معیار منکر بودن در تعریف شما عقل است یاشرع ؟اگر مقصود شما این است که هرچه شرع از آن نهی میکند منکر است این حرف صحیح است ولی با عقل قابل جمع نیست چه بسا عقل عملی را که شرع منکر ندانسته منکر بداند وبالعکس ،لذا قابل جمع نیستند؟!!

و در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین الهی خراسانی فرمودند همین مقدار از تعریف برای کلمه «منکر»کفایت می‌کند ،و آنچه که ما در پی آن هستیم، این است که مقصود از معروف عند الشرع وعند العرف وعند العقل و عندالعقول السلیمةو...چه می‌باشد؟ویا اینکه آیا ضابط شرع است یا عقل یاهردو باهم؟

و در ادامه استاد عالی حوزه علمیه خراسان فرمودند روند بحث در جلسه بعد به این شکل است که با همین پرسشها وارد روایات می‌شویم و در پی آن هستیم که به 3 مقصود ذیل برسیم؛

1-در روایات ،معروف و منکر چگونه تعریف شده‌اند؟

2-معروف و منکر به حمل شایع در روایات جه می‌باشند؟

3-مصداق امر به معروف ونهی از منکر در روایات چه کارهایی بیان شده است؟

... ،وبعد از آن به جمع بندی و نتیجه گیری در معنای دو کلمه معروف ومنکر می‌پردازیم.