به گزارش خبرنگار سرویس مبانی پایگاه اطلاع رسانی وسائل در مشهد، حجت الاسلام و المسلمین علی اکبر رشاد، رییس پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی، 26 آذرماه در همایش «بایستگی و بایسته های تولید علوم انسانی اسلامی» در بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی با اشاره به توصیه های اکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر تولید علوم انسانی اسلامی طی دو دهه اخیر گفت: علوم انسانی به مجموعه دانش های حاوی سه دسته گزاره و قضایای توصیفی گزارشی و تحلیلی معطوف به همه ساحتهای زندگی انسان گفته می شود.
وی علوم انسانی را «دین بشر مدرن» خواند و افزود: نقشی را که ما مسلمانان از دین توقع داریم، بشر مدرن از علوم انسانی توقع دارد؛ برای ما فقه و اخلاق اسلامی در کنار هم، نظام نامه حیات انسان مسلمان را تشکیل می دهد و بناست چگونه زیستن را از اینها اخذ کنیم.
علوم انسانی؛ رقیب اصلی دین در دنیای امروز
حجت الاسلام والمسلمین رشاد ادامه داد: این در حالی است که اکنون علوم انسانی به رقیب اصلی دین تبدیل شده و فضا را برای تنفس دین تنگ کرده و اجازه بروز و ظهور به دین نمی دهد.
رییس پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی تصریح کرد: امروز تحلیل، توصیف و تدبیر همه شؤون زندگی ما اعم از اقتصاد، سیاست، مدیریت، فرهنگ و جامعه در تصرف علوم انسانی است و با اینکه نظام ما متأثر از اسلام است اما تنها در بخشهای کوچکی از ان مبانی اسلامی دیده می شود و هنوز در برخی عرصه ها قلمروهای مناسباتی اسلام را مشاهده نمی کنیم.
وی اضافه کرد: به عنوان مثال، در عرصه علم مدیریت، مدیریتی که بر مبنای ارزشهای اسلامی طراحی و بنا نهاده شده باشد وجود ندارد و عمده اصول مدیریتی که اعمال می شود چیزی است که در دانشگاه آموخته می شود و محصول غرب است.
حجت الاسلام والمسلمین رشاد افزود: در اقتصاد و جامعه شناسی نیز همچنان از دانشهای تولیدی در عالم کفر گرته برداری می کنیم و در هیچ عرصه ای به صورت مطلق یا تقریبی با غلبه مبانی اسلامی و دینی، جامعه را اداره نمی کنیم.
حل مشکلات کشور در گرو تولید علوم انسانی اسلامی است
استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: واقعیت این است که اگر مشکل علوم انسانی حل نشود هیچ مشکلی از کشور حل نمی شود؛ حتی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت هم که ساختارهایی برای آن در نظر گرفته ایم، تا مشکل تولید علوم انسانی اسلامی حل نشود، طراحی نخواهد شد چرا که الگو، نظام است و باید مبتنی بر نظریه باشد.
تولید علوم انسانی اسلامی صرفا از مجتهدان متخصص برمی آید
وی، استفاده از تعابیری چون بومی یا اسلامی سازی علوم انسانی را نادرست خواند و گفت: با اینکه دانشگاهیان متدین ما در حال حاضر در هیچ جای جهان و هیچ دوره تاریخی به این حد کیفی و کمی نبوده اند، رسالت تولید علوم انسانی اسلامی جز از حوزه و حوزویان بر نمی آید.
حجت الاسلام والمسلمین رشاد با اشاره به اینکه صرف درس خواندن در حوزه باعث نظریه پرداز شدن فرد نمی شود، تصریح کرد: در قلمرو تفقه و اجتهاد و تعلیم و تعلم فقه و اصول دچار کاستی های بسیاری هستیم که اجازه نمی دهد هر که وارد آنها می شود مولد علم شود و سرّ اینکه از میان چندهزار حوزوی تنها چند نفر مجتهد می شوند همین است.
رییس پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی با تأکید براینکه تولید علم دینی نیازمند قوه اجتهاد است و صرفا از عهده مجتهدان صاحب نظریه و متخصص( نه مقلد) برمی آید، مسأله تجزی در اجتهاد را رد کرد و گفت: اجتهاد یک فن است و فن، قابل تجزیه نیست؛ از نظر منطقی نمی شود فردی فقط در یک عرصه مجتهد باشد چرا که مرز علوم خط کشی شده و مشخص نیست بنابراین تجزی، به جای اجتهاد، در موضوع و قلمروهای معرفتی معنا پیدا می کند یعنی می شود فردی در موضوعی متخصص باشد و در موضوعات دیگر نباشد.
کاستی های فرآیند آموزش فقه و اصول در حوزه
وی در ادامه، نگاه ناقص به ماهیت فقه، مقصد تفقه و منطق اجتهاد، بی توجهی به مبانی فقه و اصول در مواجهه با مسائل علوم انسانی، فقدان برنامه جامع در زمینه آموزش فقه و نادرستی روند تعلیم و تعلم در فقه و اصول را از کاستی های فرآیند آموزش فقه و اصول در حوزه عنوان کرد و افزود: این کاستیها روند آموزش فقه و اصول و دستیابی به اجتهاد را دشوار کرده است.
حجت الاسلام والمسلمین رشاد خاطرنشان کرد: از سوی دیگر تأسیس رشته های تخصصی در حوزه نیز به شکل نادرست و با فاصله از روند عرف حوزه انجام شده و امروز با اینکه خودم مجوز نخستین موسسه آموزش عالی تخصصی حوزوی در کشور را گرفته ام باید بگویم قشر متخصص حوزه شکست خورده است.
وی ادامه داد: رشته های تخصصی حوزوی را از بستر حوزه خارج کرده و حتی در نامگذاری هم در حاشیه آن قرار دادیم و در مباحث آموزشی نیز مانند دانشگاه عمل کردیم به گونه ای که در رشته های تخصصی حوزه از اجتهاد خبری نیست و علوم انسانی از فقه جدا افتاده است.
رییس پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی یادآور شد: علوم انسانی زمانی در حوزه پا می گیرد و علوم اسلامی تولید می شود که علوم انسانی در بستر فقه و توأم با آن باشد وطلاب در فرآیندی اجتهادی این علوم را آموزش ببینند بنابراین ابتدا باید یک نظام برای فراگیری علوم انسانی، ارائه و سپس فلسفه مشترک علوم انسانی و فلسفه های مضاف را در هر یک از رشته های علوم انسانی تأسیس کنیم.
الزامات نظری و میدانی نظام آموزشی حوزه برای تولید علوم انسانی اسلامی
حجت الاسلام والمسلمین رشاد با بیان اینکه تا فلسفه مستقلی معطوف به مقولات قلمرو علوم انسانی تاسیس نکرده باشیم سخن گفتن از تاسیس علوم انسانی اسلامی ساده لوحانه و غیرعلمی است، اضافه کرد: تعریف منطق تولید علوم انسانی اسلامی، اجتهاد مباحث علوم انسانی در متن نظام آموزشی حوزه و پرداختن به علوم انسانی در دروس خارج حوزه از راهکارهای تولید علوم انسانی اسلامی است.
وی درباره اقدامات میدانی در این زمینه خاطرنشان کرد: مجموعه دروس حوزه باید ناظر به رشته های مختلف علوم انسانی باشد؛ برای نمونه بعد از طی سه سال دوره مقدمات، داوطلبان جوان حوزه باید یک جوان مسلمان طراز باربیایند، روح طلبگی در کالبد اینها دمیده شود و حرکات و سکنات و وجناتشان طلبگی را فریاد بزند.
رییس پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی، آموزش قواعد و روشهای فهم متن و منطق تفکر را از دیگر الزامات نظام آموزشی حوزه در جهت تولید علوم انسانی اسلامی برشمرد و گفت: طلبه در سطح یک باید با مقدمات فقهی و از سطح دو به صورت تفصیلی با گرایشهای علوم انسانی آشنا شود.
حجت الاسلام والمسلمین رشاد ادامه داد: طلاب در سطح سه باید ضمن انتخاب گرایشی از علوم انسانی به تفقه در فقه و اصول متناسب با گرایش انتخاب شده بپردازند و در سطح چهار و پنج دوره های اول و دوم تخصص را گذرانده و در عین دستیابی به اجتهاد، صاحب نظریه علوم انسانی شوند.
علوم انسانی اسلامی تولید نشود، انقلاب اسلامی ابتر می ماند
وی یادآور شد: اگر علوم انسانی اسلامی تولید شود، می توانیم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را نیز طراحی و با اجرای آن تمدن اسلامی را پی ریزی کنیم، افزود: رهبر معظم انقلاب فرمودند اگر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت طراحی نشود، انقلاب ابتر مانده است اما با توجه به اینکه طراحی این الگودر گرو تولید علوم انسانی اسلامی است، می توان گفت اگر علوم انسانی اسلامی تولید نشود، انقلاب اسلامی ابتر خواهد ماند./502/930/ر