vasael.ir

به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، نشست «مطبوعات در نظام قانونی ایران» در سالن شیخ انصاری دانشکده علوم سیاسی و حقوق دانشگاه تهران برگزار شد که در آن دکترها محمدرضا ویژه، سید محمد هاشمی، قاسم محمدی و مهدی محسنیان‎راد به ایراد سخن پرداختند.

دکتر ویژه، به بررسی منطق بیرونی و درونی محدودیت‏های مطبوعات‏پرداخت.

وی با بیان این‏که رویکرد دولت بر مطبوعات تأثیرگذار است، بیان داشت: این تأثیرگذاری در مداخله حداقلی و حداکثری دولت در نوسان است. ولی با این وجود تأثیر دولت به عنوان بازیگر اصلی در فاکتور منطق بیرونی مطبوعات بیشتر است.

کارشناس رسانه، تصریح کرد: البته محدودیت‏هایی که دولت اعمال می‏کند کم یا زیاد می‏شود، ولی محدودیت‏های مربوط به حقوق شهروندان تفاوتی پیدا نمی‏کند. یعنی در هیچ زمان و مکانی محدودیت‏هایی که درباره حقوق شهروندی به مطبوعات اعمال می‎شود، کاهش نمی‎یابد، بلکه باید این حقوق به صورت کامل رعایت شود.

وی تغییر رویکرد مخاطبان را عاملی بر محدودیت‏های مطبوعاتی از سوی دولت دانست و یادآور شد: رویکرد دولت‏ها در اعمال محدودیت‏ها متفاوت می‏شود و از نقش نظارتی آغاز و تا رویکرد مداخله‎گرانه ادامه می‎یابد. مصادیق مداخله نیز شامل امنیت ملی، نظم و اخلاق عمومی و... می‏شود.

دکتر ویژه، بدترین نوع مداخله دولت در مطبوعات را تصدی‏گری دانست و اظهار داشت: تصدی‏گری به این معنا است که دولت امور اقتصادی مطبوعات را در دست داشته باشد. بهترین حضور دولت در مطبوعات نقش نظارتی به ویژه سیاست‎گذاری است.

کارشناس رسانه، تأکید کرد: منطق بیرونی محدودیت‏های مطبوعاتی نیز یک محدودیت دائمی غیر قابل تغییر نیست، بلکه با گذشت زمان در جوامع مختلف در حال تغییر است. طوری نیست که همیشه از منطق ثابت پیروی کنیم.

دکتر ویژه در بخش دیگری از سخنان خود، به برررسی منطق درونی محدودیت‏های مطبوعات‏ پرداخت و با تأکید بر این‏که پاسداری از آزادی یا حقی به معنای اعمال نکردن محدودیت نیست، عنوان کرد: نمی‏شود محدودیت‏ نداشته باشیم، بلکه محدودیت‏ها باید درست تعریف شود. اگر محدودیت نباشد یا درست تعریف نشود، به مشکل بر می‏خوریم.

وی خاطرنشان کرد: آزادی، اصلی کلی در منطق درونی محدودیت‏های مطبوعاتی بوده و محدودیت‏ها استثنا است. این اسثتناها نیز در کشورهای مختلف متفاوت است. البته محدودیت‏های آزادی مطبوعات باید از نظام جامع و یکسانی از نظر کمی و کیفی تبعیت کند.

کارشناس رسانه، بیان داشت: یکی از مهم‏ترین مشکلات در قانون مطبوعات کشور ما این است که تخلف و جرم مطبوعاتی یکسان در نظر گرفته می‏شود، در حالی که این دو با یک‏دیگر متفاوت هستند. شاخصه‏های حاکم بر محدودیت‏ها باید مشخص شود.

وی گفت: محدودیت‏های مطبوعاتی باید معیارهای نوعی و عینی داشته باشند. در حالی که متأسفانه تنها جرمی که در کشور ما معیار عینی دارد، افترا است، بقیه مسائل کاملاً سیال هستند. یعنی بسته به معیار خود قاضی دارد که این خطرناک است. در زمینه مطبوعات باید مقداری دست قاضی بسته باشد. باید بتوانیم نظام جامع برای محدودیت‏های مطبوعات در نظر بگیریم.

در بخش دیگری از نشست، دکتر سیدمحمد هاشمی، در بررسی کرامت انسانی بیان داشت: در اندیشه اسلامی محوریت خود انسان است. در قرآن نیز افراد مورد خطاب هستند.

وی خاطرنشان کرد: از نظر سیاسی نیز مردم خود حاکم بر سرنوشت خود هستند. سپس مسائل دیگر مانند آزادی، اکثریت، اقلیت و... مطرح می‏شود.

استاد دانشگاه، درباره آزادی مطبوعات، نخستین آزادی را آزادی بیان دانست و بیان داشت: رسانه جلوه‏های مختلفی دارد که شامل گفتاری، نوشتاری و دیداری می‏شود. البته در جامعه، نوشتاری بر دیگر بخش‏ها غلبه دارد. مطبوعات انعکاس کتبی اندیشه افراد و گروه‏های مختلف است که با یک‏‎دیگر ارتباط منطقی برقرار می‏کنند.

وی افزایش معلومات عمومی مردم، ایجاد برخورد اندیشه‏ها، ایجاد آگاهی عموم نسبت به مسائل و معضلات و فراهم شدن استعدادهای جامعه، طرح و بررسی وضع جامعه و یافتن بهترین راحل، رسیدن به بهترین اندیشه‏ها و گفتمان، اطلاع هیأت حاکمه از خواسته‏های مردم و تردد خود محوری را از ویژگی‏های مطبوعات برشمرد.

دکتر هاشمی، تصریح کرد: مطبوعات، حکومت را از خود محوری باز می‏دارد. حکومت باید امین باشد و خواسته‏های مردم که شامل آزادی، امنیت و... را تأمین کند، ولی کسانی که در رأس قدرت هستند دو عامل غریزه و منطق گریبانشان را می‏گیرد. نگرش دولت به مطبوعات نیز باید نظارتی باشد تا مطبوعات گرفتار فحش یا افترا نباشند.

وی ادامه داد: آزادی مطبوعات باید باشد، ولی باید دارای شرایط باشد. دولت باید مراقب این شرط‏های منطقی باشد تا به نظم و آسایش عمومی آسیبی وارد نشود. نظارت دولت باید نظارت منطقی باشد. در حالی که اکنون مطبوعات وقتی دولت را نقد می‎کنند سریع قانونی تصویب می‏کنند که اذهان عمومی تشویش شده و با مطبوعات برخورد می‎شود. در این صورت قدرت و آزادی در رودروی یک‏دیگر قرار می‏گیرند. ابزاری که دولت دارد قدرت است، ولی ابزاری که مردم دارند آزادی است.

این استاد دانشگاه تأکید کرد: در جوهره قدرت، استیلا و در جوهره آزادی، رهایی است. به همین دلیل باید میان این دو تناسب باشد. آزادی زمانی ایجاد می‏شود که خود مردم حاکم بر سرنوشت خود باشند. قرآن نیز می‎گوید خود مردم باید اقامه قسط کنند. به همین دلیل کسی که بالا می‏نشیند نباید خیال کند ارث پدرش است. در حالی که برخی می‏گویند: سلطنت ودیعه الهی است.

دکتر هاشمی، با یادآوری این نکته که دولت‎ها یا ریشه مردمی دارند یا خود آمده هستند، گفت: اگر خود آمده باشند فاتحه آزادی خوانده می‏شود. ولی اگر دولت مردمی واقعی باشد، مردم بر آن دولت مسلط بوده و آزادی بیان گریبان دولت را می‏گیرد. آزادی مطبوعات در جامعه مردمی و مردم سالاری قابل درک است. قرآن نیز می‏فرماید: بیان جزو وجود انسان است. قرآن قلم را قسم می‏دهد.

استاد دانشگاه، خاطرنشان کرد: در کشور ما فرهنگ و ادب مطبوعاتی متأثر از نظام‏های گذشته است. یعنی اختیارات مطبوعات در اختیار حکومت است به همین دلیل آزادی معنا ندارد. مشکل دیگر دولتی بودن برخی از نشریات کثیرالانتشار است که در این صورت فاتحه آزای خوانده می‏شود.

وی یادآور شد: برای رسیدن به آزادی بیان باید به حقوق مطبوعاتی توجه کنیم. باید به هیأت حاکمه بر آزادی بیان و آزادی مردم توجه کنیم. آزادی جزو قانون اساسی است. آزادی بیان یکی از ضرورت‏های جامعه اسلامی است که باید توسط مردم و حکام درک شود. آزادی جزو وجود و ذات انسان است که انسان راهی بر و بحر می‏شود.

سخنران دیگر این نشست، دکتر مهدی محسنیان‎راد بود که درباره آینده ارتباطات رسانه‏ای در نظریه بازار پیام سخنرانی کرد و مباحث خود را در بخش‏های سیر تحولی در نگاه به مخاطب رسانه‎ها در جهان، دهکده جهانی و تغییر بنیادین مخاطب، تداوم مخاطب پنداری در ایران، پس از دهکده جهانی: بازار پیام، رسیدن به نیمه راه بازار پیام ارائه داد.

وی گفت: دهکده جهانی پایان کار نیست و عصر جدیدی خواهد آمد. قرن هفدهم، قرن تعمیم مخاطب برای رسانه‏های نوپا بود و به تدریج اصطلاحات جایگزین مانند مقصد، گیرنده و رمزگشا به وجود آمد. در اواخر دوران قبل از دهکده جهانی نیز بحث مصرف کننده مطرح شد. مصرف کننده، فعال و هدف گرا است.

استاد دانشگاه، یکی از مشکلات کشور ما در زمینه رسانه را مخاطب پنداری دانست و عنوان کرد: در این زمینه یک نوع خیال بافی وجود دارد.

وی همچنین در تعریف بازار پیام، اظهار داشت: منظور از بازار پیام این است که هر زبانی می‏تواند زبان‏های دیگر را بفهمد. در این صورت افراد کره زمین می‏تواند ارتباط برقرار کنند. اتفاقا عجیبی رخ خواهد افتاد.

این استاد دانشگاه، خاطرنشان کرد: بازار پیام دارای ویژگی‏هایی مختلفی است مانند این‏که در آن تولید انبوه پیام صورت می‏گیرد، هر فردی می‎تواند کالای خود را عرضه کند. مشخص نمی‎شود که چه فردی تولید کننده پیام است. عصر مخاطب مسخ از بین می‏رود. در بازار پیام تهاجم فرهنگی نیست، بلکه تداخل فرهنگی است که نیاز به سواد رسانه‎ای برای جلوگیری از تداخل فرهنگی است.

سخنران پایانی مراسم، دکتر قاسم محمدی، استاد دانشگاه، بود که با بیان این‎که فقها و حقوقدانان از یقینیات بهره نمی‏برند، اظهار داشت: صحبت کردن در حوزه آزادی مطبوعات، ارتباطات، حقوق و فقه، مقوله انسان است، ولی هر کدام از از آن‎ها سبب می‏شود به واژه‏های دیگر توجه کمتری شود.

وی ادامه داد: حقوق انسان نیز شامل حیات، فهم و اراده کردن می‎شود و وقتی از آزادگی صحبت می‌کنیم، یعنی از اراده او می‌گوییم. وقتی از آزادی بیان صحبت می‌کنیم به ماهیت کلام انسان توجه می‏کنیم و وقتی درباره فهم صحبت می‏کنیم، منظور دانش بشر است.

این استاد دانشگاه، با بیان این‎که زبان ابزار ارتباط است، بیان داشت: در آزادی بیان حوزه بحث، ناظر به اراده انسان است که درون مایه آزادی بیان فهمیدن انسان است. یعنی حمایت از آزادی به سبب حمایت از اندیشه است.

وی اضافه کرد: اگر نطقی داشته باشیم‌ ولی نتوانیم آن را به اشتراک بگذاریم به معنی این است که اندیشه‌مان محترم نیست. آزادی بیان در منابع حقوق بشری از آزادی اندیشه جدا و منفک نیست و همواره کنار هم هستند. البته برخی تحلیل‌گران اندیشه را آزاد می‌دانند؛ چرا که اندیشه در ذهن است و نمی‌توان آن را محدود کرد. در حقیقت باید از آزادی بیان صحبت کنیم، ولی بیان از سطح اندیشه نشأت می‌گیرد.

محمدی، با اشاره به این‎که آزادی بیان حق حیات اندیشه در حوزه اجتماعی است، یعنی اندیشه بتواند در اجتماع انسانی زیست کند، حال این‏که باید دید چه کسی می‌تواند حق حیات اندیشه اجتماعی را کنترل کند. اگر طرف مقابل آزادی بیان دولت باشد باید دید نسبت این آزادی چقدر است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه در تئوری دولت مدرن، آزادی‌ها ناشی از دولت است، تأکید کرد: در بعضی نظریه‌ها دولت را جایگزین خدای ادیان می‎داند و اگر کسب تخلف و تعدی می‌کند یا تبعیت می‌کند با همان سرنوشتی مواجه می‌شود که در ادیان در نظر گرفته می‌شود. از این‏رو خیلی از افراد که در جایگاه اقتدار و دولت قرار می‌گیرند تصور می‌کنند که دارد آزادی‌ها را به مردم اعطا می‌کند.

وی افزود: وقتی این تلقی صورت گیرد که آزادی‌ها ذاتی نیستند و اعطا می‌شوند ممکن است این‌طور تصور شود که آزادی را دولت باید اعطا کند و اگر دولت گمان داشته باشد که منشا تمام حقوق و آزادی‌هاست نتیجه آن می‌شود که کسی که در وضع یا اعمال قوانین است تصور کند اوست که آزادی‌ها و حقوق را اعطا می‌کند. حال اگر نپذیریم که دولت‌ها پدید آورنده آزادی هستند این تلقی وجود دارد که حقوق و آزادی را یا ناشی از دین و خدا می‌دانند یا گمان می‌کنند دولت پدید آورنده این حقوق است، در صورتی که خدا انسان را نیافریده که زندگی نکند و نیاندیشد.

محمدی با بیان اینکه وقتی خدا قدرت عاقله را اعطا می‌کند، پس لازم نیست حق تعقل را جداگانه اعطا کند، اظهارکرد: وقتی اندیشیدن را محترم بدانیم می‌شود آزادی و حق‌ بیان. حال باید ببینیم رابطه دولت با آزادی ایجابی است یا سلبی. برخی آزادی‌ها را دولت نباید برای آن مانع ایجاد کند اما برخی از آزادی‌ها رو دولت باید تمهیداتی بی‎اندیشد اما دولت‌ها نمی‌توانند دخالتی نداشته باشند و در این بین مداخله‌های اجتماعی ایجاد می‌شود.

وی با تأکید بر این‎که آزادی ‌بیان یک مسأله جدی است، نه تشریفاتی، بیان کرد: امروز نوع ابراز بیان تغییر کرده است. این مسأله اقتدار دولت‌ها را زیر سؤوال برده و ابزارهای سنتی ناکارآمد است. همچنین هنجارها در این حوزه در تعریف درونی، داخلی و دولتی نمی‌گنجد و برخی از آن در حوزه حقوق بشری می‌گنجد و فهم بشری در این حوزه دخیل هستند و دولت‌ها تابعی از آن هستند و طبیعی است که هم استراتژی‌ها را تغییر دهند و هم ابزارهایشان را.

این استاد دانشگاه ادامه داد: متأسفانه قانون ایران همچنان در حد نشریات مکتوب باقی مانده است. تلقی قانون‌گذار همچنان در همان باقی مانده و تمام ابزارهایی که طراحی کرده برای همان قانون است. اگر امروز از آزادی مطبوعات صحبت می‌کنیم و در جرم‌انگاری مطبوعات درست فکر نکنیم. نمی‌توانیم درست تصمیم بگیریم./993/503/ص