به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در درس خارج فقه رسانه که در روز شنبه مورخه 13 آذر سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به یکی دیگر از اهداف میانی رسانه دینی پرداخت و گفت: یکی دیگر از اهداف میانی رسانه دینی «ارتقاء علمی جامعه» یا به عبارت دیگر دانش افزائی جامعه و مخاطبین است؛ یعنی از اهداف میانی رسانه دینی که پیام رسانه باید به دنبال آن بود، آموزشی بودن برنامه هاست که باید شیوه صحیح آن را بدانیم.
ایشان در ادامه گفت: منظور از علم که رسانه دینی باید مروج و مربی آن باشد، دانشی است که برای زندگی دینی انسان ثمر دارد که اعتقادات، احکام، حلال و حرام، فقه، تفسیر، علم حدیث و حتی علوم کاربردی مانند مسائل بهداشتی و خاصیت داروها را شامل می شود.
استاد در پایان به اشاره به آیات و روایات وجوب فراگیری و آموزش علم تصریح کرد: ما به ادله اربعه می توانیم بگوییم که افزایش دانش عمومی و ارتقای علمی جامعه یکی از واجبات اجتماعی است که از اهداف رسانه دینی است.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از درس گذشته
ممکن است انحراف یک پدیده اجتماعی به نام سنت سیئه باشد و ممکن است یک انحراف بزرگ تری به نام بدعت باشد.
بدعت بیشر از سنت سیئه مورد نکوهش قرار گرفته است در آیات و روایات در حالی که سنت سیئه نیز مورد نکوهش قرار گرفته است و تا روز قیامت کسانی که به آن عمل می کنند گناهش گریبان او را نیز خواهد گرفت.
در برخی از روایات می بینیم خود ائمه علیهم السلام و رسول خدا (ص) برای بدعت هایی که قرار است در جامعه اتفاق بیفتد زشتی بدعت را بیان کرده اند که افراد خیال نکنند که هر کس بدعت آورد نو اندیش است.
یکی از وظایف رسانه دینی همین است که زشتی بدعت را برای مردم روشن کند که اگر اعلام کردند فلان امر بدعت است دیگر به سراغ آن نروند. در واقع صغری را تبیین کند و کبری برای مردم روشن باشدکه همان منفور بودن و زشت بودن بدعت است.
اساساً رسانه را باید عالمان اداره کنند. پیش نمازی که می خواهد مسئول حمد و سوره عده ای باشد شرائطی دارد، شاهد برای بینه باید شرائط داشته باشد آن گاه برای اداره رسانه شرائطی نیست؟! بحث فقه رسانه از شاخه های فقه حکومتی است و باید درموارد اختلافی فصل الخطابی باشد. درمسائل حاکمیتی در صورت بروز اختلاف فصل الخطاب فقیه حاکم است.
در جهنم نیز درجاتی هست و شخصیت بعضی صورت انسانی نیز ندارد. رسول خدا (ص) در روایتی می فرمایند که اهل بدعت سگان اهل جهنم هستند.
ارتقای علمی جامعه
در جلسات گذشته عرض کردیم که هدف اصلی رسانه دینی و پیام رسانه باید هدایت جامعه باشد.
زیر مجموعه این هدف اصلی و اساسی یک سری اهداف میانی است که تا کنون سه هدف را متعرض شده ایم.
1- فرهنگ سازی (مدیریت فرهنگ دینی در جامعه)
2- تأسیس سنت های حسنه توسط رسانه دینی
3- زدودن سنت های سیئه و مقابله با بدعت ها
یکی دیگر از اهداف میانی رسانه دینی، «ارتقاء علمی جامعه» یا به عبارت دیگر دانش افزائی جامعه و مخاطبین است؛ یعنی از اهداف میانی رسانه دینی که پیام رسانه باید به دنبال آن باشد، آموزشی بودن برنامه هاست که باید به دنبال ارتقای علمی مخاطب پیام باشد.
قبل از بیان این هدف که بر رسانه دینی فرض و واجب است دو نکته را اشاره می کنیم.
1- منظور از این دانش افزایی، چه علمی است؟ یعنی رسانه دینی به رسانه علمی می گویند که علوم رائج را نشان می دهد؟
پاسخ: خیر، هر دانشی که برای زندگی بشر مفید و لازم است باید آن دانش را به مخاطب ارائه بدهد. چون هدف پایه و اصلی، هدایت جامعه است و ارتقای علمی هدف میانی و زیر مجموعه هدف اصلی است، وقتی می خواهد انسان ها و مخاطبین را هدایت کند، هر دانشی که در این راستا به سبک زندگی دینی کمک می کند باید آن دانش را به جامعه بدهد.
پس منظور از علم، دانشی است که برای زندگی انسان ثمر دارد و زندگی دینی مقصود ماست که شامل اعتقادات، احکام، حلال و حرام، فقه، تفسیر، علم حدیث و حتی علوم کاربردی مانند مسائل بهداشتی و خاصیت داروهاست.
مخاطب برای تشکیل زندگی دست نیازمند تمامی این علوم است که بر روی زندگی اش تاثیر دارد.
2- وقتی می گوییم دانش افزایی و ارتقای علمی جامعه از وظایف رسانه دینی است، منظور ما دانش تخصصی نیست بلکه منظور آشنایی با آن علم است که از به دانش عمومی تعبیر می شود.
اگر می گوییم عقائد، فقه و غیره جزء علومی است که در برنامه این رسانه دینی باید به عنوان یک هدف دنبال شود به این معنی نیست که بحث فقه را تخصصی کنیم. آن چه مخاطب بدان نیاز دارد شناخت حلال و حرام است. رسانه آموزشی تخصصی با این هدف تفاوت دارد.
منظور از ارتقای علمی، عمومی است و نه تخصصی و اگر می گوییم نسبت به قرآن و تفسیر سطح جامعه را بالا ببریم یعنی آنچه توان مردم را در این عرصه بالا می برد و نمی خواهیم که مفسر قرآن شوند. همین مساله در مورد طب و سایر علوم دیگر نیز جریان دارد و ما مثلاً در صدد تربیت پزشک نمی خواهیم باشیم. در همین حد که مردم خواص غذاها و داروهای مهم را بدانند کفایت می کند.
امام رضا علیه السلام زمانی که وارد شهر نیشابور شدند چند روزی توقف کردند و این حدیث سلسله الذهب در حین خروج ایشان از شهر بود.
در این چند روز عده ای به ایشان مراجعه می کردند و اگر بیمار بودند حضرت آنان را مداوا می کردند. در آنجا بعضی که تصور می کردند که حضرت به عنوان طبیب مداوا می کند و امام این دانش را دارد اما حضرت فرمودند این مواردی که بیان کردم همه باید بدانند و بدان عمل کنند.
این مواردی که در طب الرضا علیه السلام آمده است برای همه مورد نیاز است که باید بدانند تا سالم زندگی کنند. طبیب این موارد را به صورت تخصصی می داند.
مردم باید بدانند که اگر می خواهند پنیر بخورند باید مکمل داشته باشد تا آن را اصلاح کند و آثار زیان بار نداشته باشد. اگر خرما را با خیار بخورند چه خواصی دارد؟ مزاج شناسی برای مردم لازم است تا بفهمند غذاها را متناسب با مزاجشان بخورند و این علوم از اولیات است.
پس وقتی می گوییم از اهداف رسانه دینی ارتقای علمی است منظور همین است که جامعیت داشته باشد و علوم پر کاربرد در درست زندگی کردن را به مردم آموزش دهد.
بسیاری از این عصبانیت ها و خارج شدن از کنترل به خاطر مشکلات غذایی است و وقتی می خواهیم جامعه را هدایت کنیم باید دانش جامعه را ارتقا ببخشیم تا زندگی سالمی داشته باشند. حتی میزان غذا خوردن، زمان صرف غذا و عدم صرف آن و نوع لباس پوشیدن جزء دانش های ضروری است و اگر خیلی از این موارد را بدانند جلوی امراض گرفته می شود.
سلامت باعث می شود که انسان بتواند معنویت، نشاط روحی و عبادی داشته باشد و ما اگر دنبال هدایت جامعه ایم باید یکی از اهداف میانی-مان ارتقای علمی جامعه باشد.
به چه دلیل می گوییم که این باید یکی از اهداف رسانه دینی باشد؟
ما به ادله اربعه می توانیم بگوییم که افزایش دانش عمومی و ارتقای علمی جامعه یکی از واجبات اجتماعی است که از اهداف رسانه دینی است.
آیات و روایات زیاد، حکم عقل و اجماع در مورد وجوب تعلیم وتعلم وجود دارد که بی نیاز از استدلال است زیرا از ضروریات دین است و همه مسلمین بدان قائل هستند. تمام مسلمانان تابع قرآنی هستند که اولین آیات آن راجع به علم آموزی بوده است:
(الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ * عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ) سوره مبارکه علق آیات 4 و 5
از اولین آیاتی که نازل شده است بحث علم را مطرح کرده است.
روایات متعدد و متواتر آمده است که اگر بخواهیم آنها را نقل کنیم باید چندین جلسه روایات تشویق به علم آموزی و تعلیم و تعلم را بیان کنیم.
روایت در کافی ج 1 باب فرض العلم آمده که متواتر بیان شده است:
«طلب العلم فریضة علی کل مسلم»
کلمه مسلمة نیز در بعضی از روایات آمده است که به تواتر نمی رسد. مسلم به تنهایی نیز شامل تمامی مسلمانان مرد و زن خواهد شد که در ادبیات عرب بحث آن مشخص است.
وقتی طلب علم فرض است بر عالم نیز واجب است که آموزش دهد و شان رسانه مانند شأن رسول، فرستاده الهی و عالم است و این وظیفه را برعهده دارد.
اصل این مساله از ضروریات فقه و مسلمات است و به ادله این که تعلیم و تعلم فرض است به همان ادله تمسک می کنیم و جداگانه این ادله را بیان نمی کنیم.
در روایتی امام صادق علیه السلام می فرمایند:
لَوَدِدْتُ أَنَّ أَصْحَابِی ضُرِبَتْ رُءُوسُهُمْ بِالسِّیَاطِ حَتَّى یَتَفَقَّهُوا. الکافی ج1، ص 31
دوست دارم اصحاب مرا حتی با تنبیه وادار به علم آموزی کنند تا دانش دینی آنان بالا رود.
و باز حضرت در روایت دیگر می فرمایند: لَا خَیْرَ فِیمَنْ لَا یَتَفَقَّهُ مِنْ أصحابنا
اگر کسی شیعه است و دنبال افزایش آشنایی و شناخت نباشد، خیر و ثمره ای ندارد.
امام صادق علیه السلام به بشیر می فرمایند:
أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حَسَّانَ عَنْ إِدْرِیسَ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ أَبِی إِسْحَاقَ الْکِنْدِیِّ عَنْ بَشِیرٍ الدَّهَّانِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع لَا خَیْرَ فِیمَنْ لَا یَتَفَقَّهُ مِنْ أَصْحَابِنَا یَا بَشِیرُ إِنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ إِذَا لَمْ یَسْتَغْنِ بِفِقْهِهِ احْتَاجَ إِلَیْهِمْ فَإِذَا احْتَاجَ إِلَیْهِمْ أَدْخَلُوهُ فِی بَابِ ضَلَالَتِهِمْ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ. کافی ج 1
دانشتان را بالا ببرید اگر نیاز به علم دیگران پیدا کردید آنان شما را ناخواسته در باب ضلالت وارد می کنند.
وقتی سطح علمی دانشگاههای کشور پایین باشد او به کشورهای غربی می رود و آنان باب ضلالت را بروی شخص باز می کنند و این پیش بینی حضرت است که همراه علمی که به او آموزش می دهند گمراهی نیز وارد می شود مگر کسانی که از حیث گمراهی خودشان را بیمه کرده اند.
علوم اسلامی که الان در دانشگاهها تدریس می شود برگرفته از علوم غربی است.
تاکید مقام معظم رهبری بر اسلامی کردن علوم اسلامی از این جهت است که پرورش یافتگان آن مکاتب چیز دیگری تعلیم ندهند.
نکته: هر علمی که کاربرد دارد، در زندگی اثر دارد و حجم آن بستگی به نوع علم دارد و باید کیفیت را ملاک اصلی قرار داد.
مرحوم شهید ثانی در انتهای کتاب منیه المرید دانش را به 5 قسم تقسیم می کند: واجب، حرام، مستحب، مکروه و مباح
علم واجب را نیز بر دو قسم می داند: واجب عینی و کفایی
واجب عینی دانش چیزهایی است که بر خود انسان واجب است که به کار ببرد مانند دانش احکام مبتلی به و دانش کفایی به دانشی گفته می شود که اگر دیگران نیز یاد بگیرند برای من کفایت می کند.
دانش مستحب شامل دانش اخلاق، معارف و آداب است که از لحاظ کمیت وسعت پیدا می کند و به واجبات محدود نمی شود و تمامی خوبی ها را در بر می گیرد.
دانش حرام مانند سحر و جادو که در مکاسب بدان اشاره شده است. دانش مکروه آن دانشی است که خاصیتی ندارد اما مفسده ای به آن صورت حرام ندارد مانند خوانندن برخی از رمان ها.
دانش مباح: دانشی که هیچ ثمره ای ندارد و ضرری نیز ندارد مانند خواندن شعر و قصه های معمولی.
بحث ما این است که دانش افزایی یکی از اهداف رسانه دینی است و مقصودمان هر دانشی نیست بلکه دانش هایی که در زندگی کاربرد دارد چه به عنوان علم واجب عینی یا کفایی و یا مستحب باشد.901/926/ص
تقریر: محسن جوادی صدر