به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی، جمهوری اسلامی ایران هر سال تلاش می کند تا مراسم عزاداری محرم به صورت گسترده برگزار شود.
از آنجا که حاکمیت جامعه اسلامی عهده دار برپایی و بزرگداشت شئونات و شعایر در جامعه است، ایجاد زیر ساخت ها و فراهم آوردن شرایط برای برگزاری مجالس مذهبی و عزاداری از وظایف حکومت است.
برای عزاداری در خور شان اباعبدالله و اینکه این سنت دیرینه از مسیر حقیقی خود خارج نشود و بداعت ها و خرافات در آن رسوخ نکند، نظارت حکومت اسلامی و سایر ارگان ها نقش بسزایی دارد.
بر همین اساس در نشست نقش و جایگاه حکومت اسلامی در برپایی مجالس عزاداری که با حضور خانم پارسایی، مدیر مدرسه علمیه حضرت زینب(س) مشهد و خانم التفاتی، معاون پژوهش مدرسه علمیه حضرت زینب(س) مشهد و خانم ها عزیزی، مسؤل هسته علمی مدرسه علمیه حضرت زینب(س) مشهد و محسنی، استاد حوزه علمیه خواهران مشهد برگزار شد، جایگاه و نظارت حکومت در برپایی مجالس عزاداری را مورد بحث و بررسی قرار دادیم.
ضمن سپاس از اساتید گرانقدر، بخش پایانی این گفت و گو را تقدیم خوانندگان می کنیم.
وسائل _ مجالس عزا به نطارت نیاز دارد یا خیر؟ نظارت در جامعه اسلامی بر عهده کیست؟
خانم عزیزی گفت: مسلم است که مجالس عزاداری مانند هر اجتماع دیگری نیاز به نظارت و دقت نظر دارد. از یک سو در این فضاها به تبیین معارف و شعایر دینی پرداخته می شود و این امر خود نیاز به نظارت افراد متخصص و اهل فن دارد تا معارف دینی به صورت دقیق و بدون خرافه پردازی و حاشیه به مردم منتقل گردد.
وی به نقش روحانیت در برگزاری هر چه شایسته تر عزاداری امام حسین(ع) اشاره کرد و گفت: از سوی دیگر دقت در تلاش های دشمن برای تحریف وقایع تاریخی، القا شبهات و ایجاد انحرافات در مسیر عزاداری، نیاز به نظارت را روشن تر می سازد. اما اینکه چه کسی یا چه نهادی متولی این امر است؟ باید گفت نظارت بر اینگونه برنامه ها دارای لایه های مختلفی است. در مرحله اول یکی از لایه های آن، صنف روحانیت جامعه که به طور مستقیم مجالس عزاداری به وسیله آنان مدیریت می شود، مسؤل نظارت هستند و آن ها باید مراقب نفوذ انحرافات عراداری باشند.
نقش حاکمیت، روحانیت و مردم متدین در نظارت بر مجالس عزاداری
البته گفتنی است که در مواقع ضروری نظرات اصلاحی و روشنگرانه حاکم اسلامی نقشی اساسی در نظارت بر آیین های عزاداری دارد. نمونه بارز آن حکم رهبر معظم انقلاب درباره قمه زنی در این محافل است. همپنین بیان احکام فقهی مسائل مرتبط با عزاداری و ارشادات مراجع تقلید را نیز می توان سطح دیگری از لایه های نظارت بر مجالس عزاداری دانست.
نهادهای حوزوی متولی امر تبلیغ دین باید ابزارهای آنرا نیز مهیا داشته باشند و یکی از ابزارهای موثر در برپایی مجالس عزاداری، نظارت بر روند اجرا و کیفیت آن است. در مرحله بعد، خود مردم متدین و دین مدار هستند که باید نسبت به اینگونه مجالس و محافل دقت نظر داشته و با ارتباط با متخصصین و اهل فن، نقاط ضعف و قوت را شناسایی نمایند و از مسؤلین هیئات، اصلاح و ارتقا سطح این محافل را درخواست نمایند.
وسائل_ نقش حاکمیت در قبال برپایی مجالس عزا چیست؟
خانم التفاتی پاسخ داد: از آنجا که حاکمیت جامعه اسلامی عهده دار برپایی و بزرگداشت شئونات و شعایر در جامعه است، ایجاد زیر ساخت ها و فراهم آوردن شرایط برای برگزاری مجالس مذهبی و عزاداری از وظایف حکومت است. قرآن به عنوان کتاب برنامه ریزی اسلام بر زنده نگه داشتن فضیلت ها و صفات والای انسان های برجسته و اولیای دین در آیات گوناگون، تأکید ورزیده است.
وسائل _ اصولا عزاداری امری شخصی است یا حاکمیتی؟
خانم التفاتی بیان کرد : از آنجا که هر ملتی برای بقا و موفقیت خویش نیاز به عامل وحدت و اجتماع دارد، به نظر می رسد مهم ترین عامل وحدت در میان آحاد جامعه اسلامی و پیروان پیامبر (ص) و اهل بیت ایشان که با کمترین زحمت و هزینه، می تواند توده های میلیونی را گرد یک محور قرار دهد، همین مراسم عزاداری بر سالار شهیدان و یاران با وفای اوست.
عزاداری امام حسین، وحدت آفرین و انسجام بخش است
البته این به آن معنا نیست که از عزاداری به عنوان ابزاری برای رسیدن به مقاصد سیاسی استفاده کرد؛ بلکه با توجه به اینکه ارادت و عشق مردم به امام حسین (علیه السلام) موجب حضورشان در محافل و مجالس حسینی می گردد، می توان از این ظرفیت برای وحدت آفرینی و انسجام بخشی استفاده کرد. از این لحاظ می توان از حاکمیت انتظار داشت که با در نظر گرفتن این ویژگی زمینه های لازم برای برپایی مراسم عزاداری ابا عبدالله را فراهم کند.
نمونه معین و مشخصی که در این رابطه می توان به آن اشاره کرد، استفاده از حضور میلیونی مردم در مراسم عزاداری امام حسین (علیه السلام) در ایام پیش از انقلاب و روشنگری ها و شفاف سازی هایی است که منجر به وجود آمدن انقلاب شکوهمند اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) شد.
وسائل _چرا فضای جامعه نیز می بایست بسمت عزاداری برود؟ بر چه مبنایی؟
خانم التفاتی گفت: اولا عزاداری از جمله اعمالی است که تمام ائمه اطهار (علیم السلام) به آن عمل می کردند و به شیعیان هم توصیه اکید داشتند که به برپایی مراسم عزاء بپردازند. کسی که خود را ولایتمدار این بزرگواران می داند باید به این فرمایش جامه عمل بپوشاند. علاوه بر این نکته، عزاداری برای جامعه دارای آثار زیادی است.
عزاداری باعث پرورش روح و کسب فضایل معنوی شده و همچنین عامل پیوند دهنده قلب و دل انسان ها به ائمه اطهار(ع) است. در مراسم اربعین هر ساله شاهد وحدت جامعه مسلمان هستیم و می بینیم که مسلمانان از کشورهای مختلف زیر یک پرچم قرار می گیرند و به سوی یک هدف حرکت می کنند.
عزاداری، سبب ارتقای روحیه خدمت گزاری و گذشت و ایثار می شود
وی با اشاره به این که عزاداری باعث رشد جامعه شده و روحیه خدمت گزاری و ایثار را تقویت می کند، افزود: همکاری که در هیئات مذهبی انجام می شود و نیز تقسیم نقش ها و وظایف، برای تمام افراد، به خصوص نوجوانان تاثیر به سزایی در کسب مهارت و ارتقای روابط اجتماعی دارد.
تمام مراحل زندگی ائمه اطهار(ع)، برای تمام انسان ها الگو و سرمشق است. رفتار امام حسین(ع) و امام سجاد(ع)، حضرت ابوالفضل(ع)، حضرت زینب(س)، حضرت رباب(س) و سایر خاندان اهل بیت(ع) الگوی کاملی برای جامعه ما است که پیروی از این بزرگواران، سعادت حتمی را به دنبال دارد.
وسائل _ برخی سخن یکی از مراجع ماضی با این عنوان که امام حسین استثناء فقه است را دستمایه قرار داده و بنوعی مخالف هرگونه اقدام حکومت و خبرگان جامعه در نظارت بر نحوه برپایی و اقامه عزای سالار شهیدان می شوند، نظر حصرتعالی در این مورد چیست؟
خانم محسنی گفت: قیام امام حسین (علیه السلام) برای زنده نگهداشتن اسلام و تعالیم نورانی وحی بود بنابراین این که می گویند: عزاداری امام حسین (علیه السلام) استثنای فقه است باید دید این اصطلاح به چه معناست؟
استثنا را می توان در امور دینی دو جور معنا کرد: یکی این که چیزی را کلا از یک قاعده ای بدون هیچ شرطی خارج کنیم.
معنای دوم این است که امری را از یک قاعده ای خارج کنیم ولی به گونه ای که با قواعد دیگر دینی در تضاد نباشد و همان مورد استثنا هم مورد تایید آیات و روایات باشد.
به نظر من این بحث که عزاداری امام حسین(ع) استثنای فقه است، بیشتر در بحث قمه زنی قابل طرح است، در فقه آمده که اضرار به بدن گناه است. و صورت خراشیدن در عزا حرام است، اما عده ای در مورد عزای امام حسین (علیه السلام) استثناء قائل می شوند و استثنا در این قاعده جزع و خراشیدن در عزای امام حسین (علیه السلام) است و دلایلی می آورند که برخی هم اشراف به روایات دارد.
به استناد یک روایت، بدون تحلیل و بررسی و انطباق با سایر روایات نمی توان تکلیف یک بحث مهم دینی را روشن کرد
مثلا در بحث قمه زنی، کسی که این عمل را شامل این استثنا می داند باید تضاد آن را با قاعده دینی دیگر یعنی ( پرهیز از وهن دین) هم حل کند. زیرا قمه زنی، در عصر کنونی مصداق وهن دین و مذهب است، و یک مدعی پیرو ائمه اطهار (علیهم السلام) نباید کاری کند که زمینه سستی و تزلزل در دین را ایجاد کند.
بنابراین باید روایات در کنار یکدیگر قرار داده شود، تحلیل و بررسی شود و بعد نتیجه گرفته شود. صرف یک روایت بدون تحلیل و بررسی و انطباق با سایر تعالیم و قواعد دینی عقلی نمی توان تکلیف یک بحث مهم دینی را روشن کند؛ از این رو گرچه عزاداری برای امام حسین (علیه السلام) با سایر عزاداری ها متفاوت است ولی به شرطها و شروطها.
اگر برخی بگویند که قمه زنی، با موازین دینی و شرعی مخالفت ندارد، باید گفت که این عمل با هدف قیام امام حسین(علیه السلام) در تضاد است و آثار عزاداری هم که حفظ اهداف این قیام است را از بین می برد.
حکومت اسلامی و خبرگان جامعه وظیفه نظارت بر عزاداری را دارند
وی در توضیح معنای دوم گفت: اما در معنای دوم، فرد در نظر می گیرد که آیا قمه زنی مصداق این استثنا هست یا خیر؟ آیا موجب وهن مذهب هست یا خیر؟ بعد با بررسی سایر آیات و روایات و قواعد عقلی نتیجه می گیرد.
بنابراین اگر این استثناء را در سایه آیات و روایات و سیره معصومین (علیهم السلام) می دانند، یعنی این که معارف دینی نگاه و توصیه ای ویژه بر این عزاداری دارند که دیگر با بحث نظارتی مخالف نیست. یعنی حکومت اسلامی و خبرگان جامعه وظیفه دارند بر عزاداری های نظارت داشته باشند تا از مرز و حدود شرعی دین خارج نشود.
وسائل _ آیا حاکمیت در قبال مداحانی که در مجالس عزا روضه خوانی می کنند وظیفه نظارتی دارد یا خیر؟ اگر دارد این نظارت بر عهده کیست؟
خانم التفاتی گفت: با توجه به اینکه حاکمیت در جامعه ما، حاکمیت دینی است، پس می توان گفت نظام حاکم نقش نظارتی بر مجالس عزاداری را دارد؛ چراکه یکی از فرصت های آموزش و انتقال آموزه ها و فرهنگ دینی همین محافل عزاداری است. از سوی دیگر حاکمیت باید تمام تلاش خود را در پررنگ سازی شعائر دینی و اجرای آنها در جامعه داشته باشد.
وسائل _ یکی از آفات مجالس عزا استفاده از سبک ها و اشعاریست که از حیث فقهی و کلامی ایراداتی بر آنان مترتب است، چه ارگانی می¬بایست نظارت کند و جلوی اینگونه مسایل را بگیرد؟
خانم پارسایی گفت: متاسفانه هرچند پیشینه عزاداری در جامعه ما پرقدمت است اما نهاد، ارگان یا موسسه خاصی دراین مقوله به صورت منسجم و مدون برای برگزاری و نظارت بر مجالس عزاداری مشخص نشده است.
مراقب تفکرات ضربه زننده و شبهه انگیز باشیم
امروزه با نفوذ برخی تفکرات ضربه زننده و شبهه انگیز و نیز روی آوری بسیار گسترده مردم به این نوع مجالس که با قلب و روح آنان آمیخته است، لازمه شکل گیری نظام عزاداری و اصول و شیوه های آن بر کسی پوشیده نیست. اگر گفته می شود نهادهای حوزوی و فرهنگی متولی این امر هستند از سوی دیگر باید دقت شود، کار آنان نیز باید پشتوانه اجرایی یابد و از سوی نهادهای دولتی در تحقق نظارت و کیفیت بخشی و اجرای طرح ها، حمایت صورت گیرد.
وسائل _ برخی معتقدند دلیلی وجود ندارد که دو ماه جامعه را بسمت عزا ببریم و عزاداری خصوصا بعد از دهه اول محرم دیگر جنبه شخصی دارد و حاکمیت می بایست نشاط جامعه را نیز در نظر گرفته و فصای کلی جامعه را از سیاهپوشی خارج نماید، نظر حصرتعالی در این باره چیست؟
خانم عزیزی ابراز کرد: اولا باید دقت شود، در آیین های عزاداری از افراط و تفریط جلوگیری شود. مبنا و اصل، سیره و سبک عزاداری اهل بیت (علیهم السلام) است. در سیره آن بزرگواران هیچگاه دوماه پشت سرهم عزاداری صرف نبوده است به گونه ای که مردم از دیگر امور زندگی خود باز بمانند.
وی افزود: نکته بعد در حال حاضر نیز دوماه صرفا سیاهپوشی و عزاداری نیست. جامعه بطور کلی بعد از ایام ویژه شهادت، حالت معمول خود را دارد و امور به شکل طبیعی سپری می شود. اما برپایی مجالس طی این دوماه، یک درخواست عمومی و حرکت مردمی است و البته شکل، نحوه و زمان عزاداری (آغاز و پایان آن) در برخی مناطق و اماکن متفاوت است و بستگی به عادات و رسوم و عرف مردم دارد./404/ص