به گزارش سرویس سیاست پایگاه اطلاع رسانی وسائل، کرسی ترویجی «منزلت اجتماعی ـ سیاسی روحانیت در دهه چهارم» با حضور دکتر رضا عیسی‌نیا،به عنوان ارائه دهنده، دکتر زهیری به عنوان ناقد و دکتر علی اکبری معلم به عنوان دبیر علمی برگزار شد.
در ابتدای این جلسه، دکتر علی اکبری معلم با اشاره به پیوند وثیق دین و سیاست در اندیشه اسلامی از یکسو و حضور حوزه در سیاست از سوی دیگر، گفت: روحانیت نمی‌تواند نسبت به مسائل سیاسی بی تفاوت باشد، اما حضور روحانیت در ساختارهای قدرت پیامدهایی را به دنبال داشته است که همواره محل بحث اندیشمندان بوده است و این کرسی نیز به این بحث اختصاص دارد.
وی افزود: بعد از حضور روحانیت در ساختارهای سیاسی، میزان انتظارات مردم افزایش پیدا کرده است که در صورت برآورده شدن این انتظارات شاهد افزایش منزلت روحانیت خواهیم بود و در مقابل، اگر این انتظارات برآورده نشود، شاهد کاهش منزلت روحانیت در اجتماع خواهیم بود که این مسئله نشان می دهد که در واقع منزلت روحانیت آسیب پذیرتر شده است.
دکتر اکبری معلم، خاطرنشان ساخت: حضور رقبای بدیل حوزه یکی از پیامدهای این مسئله می باشد که لازم است مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
در ادامه نشست، دکتر رضا عیسی نیا به عنوان ارائه دهنده بحث، به سخنرانی پرداخت. وی مباحث خود را در ذیل سه محور مفهوم شناسی از منزلت، گونه شناسی از روحانیت و علل کاهش یا افزایش منزلت اجتماعی- سیاسی روحانیت در دهه چهارم پرداخت.
مفهوم شناسی منزلت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: منزلت در لغت به معنای جاه و مقام معنی شده و در اصطلاح به نفوذ و اعتباری که دیگران به جهت خصائص گوناگون به شخصی منتسب می‌کنند، گفته می‌شود. در جامعه شناسی وقتی از منزلت و پایگاه بحث می شود، این مفهوم همردیف با پایگاه و شان اجتماعی در نظر گرفته می شود که جامعه به شخص می دهد. بنابراین اگر ما نیز در این جلسه از منزلت اجتماعی روحانیت صحبت می کنیم، منظور آن جایگاه و شانی است که جامعه به آن شخص اعطاء می کند؛ هرچند که شخص در بدست آوردن این جایگاه تاثیرگذار است.
دکتر عیسی نیا در ادامه با اشاره به منابع منزلت و قشربندی اجتماعی روحانیت افزود: بنابر نظریه مارکسیستی نمی توان روحانیت را یک قشر در نظر گرفت؛ چرا که قشر در دیدگاه مارکس بر اساس ابزار تولید و صاحبان ابزار تولید صورت می گیرد که طبیعتا شامل روحانیت نمی شود و نمی توان آنها را یک قشر به حساب آورد.
نظریه دوم، نظریه ماکس وبر است که معتقد است هرچند عامل اقتصادی می تواند در قشربندی نقش داشته باشد، اما نباید در قشربندی تک عاملی نگریست و در واقع علل و عوامل دیگری نیز در قشربندی موثر هستند که وبر از حیثیت و عنصر قدرت به عنوان ابعاد دیگر قشربندی نام می برد.
دکتر عیسی نیا همچنین به نظریه کارکردگرائی پرداخت و گفت: در نظریه افرادی چون پارسونز و مرتون خود منزلت و حیثیت مهم است؛ چرا که با کمیابی مواجه هستیم و همه نمی توانند جایگاه های مهم را اشغال کنند؛ لذا به منزلت و پایگاه اجتماعی اهمیت می دهند. بنابراین بر اساس نظریه دوم و سوم می‌توان روحانیت را یک قشر اجتماعی به حساب آورد.
گونه شناسی روحانیت
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در مقدمه دوم خود به گونه شناسی روحانیت افزود: روحانیت را می توان به چهار دسته تقسیم کرد؛ دسته اول مرجعیت ولایی می باشند که در طول تاریخ همواره وجود داشته که با یک فتوا کل نظام و کشور را دچار تحول می کردند که نمونه بارز آن مرحوم میرزای شیرازی می باشند. دسته دوم، مجتهدین صاحب رساله عملیه، دسته سوم مجتهدین بدون رساله که دارای مناصب رسمی نیز هستند و دسته چهارم را طلاب و فضلای حوزوی که مروج دین هستند، تشکیل می‌دهند.
دکتر عیسی نیا خاطرنشان ساخت: وقتی من به علل و عوامل کاهش یا افزایش منزلت اجتماعی اشاره میکنم، برخی از این علل و عوامل، به چهار دسته فوق باز می‌گردد و برخی از این علل به دسته خاصی اختصاص دارد.
دکتر عیسی نیا با اشاره به مسئله ظرفیت‌های زمانی و ظرفیت های مکانی حضور روحانیت در اجتماع افزود: یکی از مسائل مهم این است که آیا اگر روحانیت از ظرفیت های زمانی همچون ایام تبلیغی و ظرفیت های مکانی تبلیغی خود همچون مسجد خارج شود، آیا منجر به کاهش یا افزایش منزلت روحانیت خواهد شد یا خیر؟
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به دو نظریه پیرامون ظرفیت های مکانی و زمانی روحانیت اشاره کرد و گفت: قائلین به نظریه اول معتقدند که روحانیت نباید از ظرفیت زمانی و مکانی خود خارج شوند و اگر از این ظرفیت ها خارج شوند، با مشکل کاهش منزلت و پایگاه اجتماعی مواجه خواهند شد؛ لذا اگر روحانیت می خواهد منزلت خود را بازیابد، باید به این ظرفیت های زمانی و مکانی خود برگردد.
دسته دوم معتقدند که روحانیت باید از ظرفیت زمانی و ظرفیت مکانی خود خارج شده و در هر مکان و زمانی مروج دین باشد که این دیدگاه تبار طولانی در طول تاریخ داشته است که فردوسی در شعر «چنان دین و دولت به یکدیگرند، تو گویی که در زیر یک چادرند» به این مطلب اشاره میکند.
دکتر عیسی نیا افزود: روحانیت با وارد شدن در اداره عرصه سیاسی- اجتماعی دارای دو نقش اساسی و بنیادی شدند؛ از یکسو نقش سامان بخشی به بعد اخروی و حل مساله رستگاری و معناداری جهان که البته قبل از انقلاب نیز این نقش را دنبال می کردند و از سوی دیگر، نقش سامان بخشی بعد دنیوی زندگی مردم که بعد از انقلاب اسلامی و با وارد شدن جدی در صحنه های سیاست، این نقش را نیز به دست آوردند.
دکتر عیسی نیا با اشاره به اینکه محدود شدن روحانیت در ظرفیت زمانی و مکانی خاص، نقص و ضعف برای روحانیت به حساب می آید، خاطرنشان ساخت: برای تحقق دقیق نقش دوم یعنی سامان بخشی بعد دنیوی زندگی مردم، روحانیت نیازمند کسب صلاحیتهایی است که باید بدست بیاورد وگرنه دچار کاهش منزلت اجتماعی خواهد گردید؛ چرا که روحانی رسما متولی دین و اجرای احکام اسلامی در جامعه است و لذا او علاوه بر تقویت اعتقاد در میان مردم، وظیفه دارد که به تنظیم رفتارهای اجتماعی، تقویت اخلاق و همبستگی اجتماعی بپردازد که این موارد در گروه بدست آوردن و بکارگیری صلاحیت های سه گانه می باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: این صلاحیت‌های سه گانه شامل صلاحیت خاص، صلاحیت عام و صلاحیت های پایه ای می شود. در صلاحیت خاص، ویژگی ها و توانایی‌های لازم شخص روحانی برای تحقق نقش‌های ویژه اش، لحاظ می گردد و صلاحیت عمومی، شامل صلاحیت‌های اخلاقی و تهذیب نقس روحانی می شود و صلاحیت‌های پایه‌ای همان آگاهی سیاسی است که یک روحانی باید دارای آگاهی سیاسی باشد و در صورت فقدان آن، حتی در صورت داشتن دو ضلع دیگر، در حرکت های اجتماعی موفق نخواهد بود.
علل کاهش منزلت اجتماعی- سیاسی روحانیت
دکتر عیسی نیا در ادامه با ورود به بحث علل فراز و فرود منزلت اجتماع روحانیت گفت: من در این جلسه صرفا به علل کاهش منزلت اجتماعی روحانیت می پردازم که آنها را در سه دسته علل برون سازمانی، علل درون سازمانی و علل شخصیتی بیان خواهم کرد.
علل برون سازمانی کاهش منزلت روحانیت
الف: تغییر مناسبات اجتماعی برخاسته از تحول جامعه سنتی به سمت جامعه مدرن
دکتر عیسی نیا با اشاره به علل برون سازمانی افزود: اولین علت تغییر مناسبات اجتماعی برخاسته از تحول جامعه سنتی به سمت جامعه مدرن بود که در کاهش منزلت اجتماعی و سیاسی روحانیت تاثیرگذار بود. در حالی که در جامعه سنتی روحانیت نقش محوری و مرکزی را در تمام امور ایفاء می کرد، اما با گذر به سمت جامعه مدرن و شکل گیری دولت مدرن، این نقش متزلزل گردید و به تبع آن روحانیت نیز دچار کاهش منزلت اجتماعی گردید.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: متمرکز بودن، داشتن هویت غالب زبانی، حق انحصاری اعمال قدرت در دست دولت، مشروع بودن اعمال قدرت و داشتن مرزهای مشخص از خصیصه های دولت مدرن است که نقش روحانیت را دچار تزلزل کرد. لذا در دولت مدرن، اجتهاد باید در قالب قانون بیان گردد و نهایتا به مجلس قانونگذاری راه پیدا کند و عملا تکثر در اجتهاد به حاشیه رانده می شود که همین امر در کاهش منزلت روحانیت تاثیرگذار بوده است.
دکتر عیسی نیا، چرخش آزاد عقاید در تحول جامعه سنتی به جامعه مدرن را از دیگر عوامل کاهش منزلت روحانیت در دهه چهارم انقلاب عنوان کرد و گفت: با توجه به چرخش آزاد عقائد، بدون هیچ گونه سلسله مراتبی، افراد خود را با یکدیگر برابر دانسته و مراجع و علماء را فاقد مشروعیت علمی می دانند که همین امر به منزلت روحانیت آسیب رسانده است. این مسئله در بحث تقلید بسیار مشهود است و بسیاری با توجه به این چرخش آزاد عقائد، خود را بی نیاز از تقلید می‌دانند.
ب: نارضایتی از حکومت و کاهش منزلت اجتماعی
دکتر عیسی نیا دومین علل برون سازمانی کاهش منزلت روحانیت را نارضایتی مردم از حکومت نامید و گفت: در حالی که روحانیت برای اسلامی کردن جامعه در تمام عرصه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و سیاسی وارد عرصه شده و داعیه برنامه ریزی برای ملت مسلمان ایران را داشت، نارضایتی مردم از عملکرد آنها باعث کاهش منزلت روحانیت خواهد شد.
دکتر عیسی نیا با اشاره به فرازهایی از فرمایشات حضرت امام در خطاب به رژیم شاهنشاهی در صحیفه نور مبنی بر اینکه « اگر راست می گویند برای بیکاران کار پیدا کنند، این جوان بعد از بیست سال تحصیل کار می خواهد، فردا که فارغ التحصیل می شود سرگردان است، اگر معاشش فراهم نشود نمی تواند دین خود را حفظ کند، شما خیال می کنید آن دزدی که شبهااز دیوار با آنهمه مخاطرات بالا میرود و یا زنی که عفت خود را می فروشد، تقصیر دارد؟ وضع معیشت بد است که اینهمه جنایات و مفاسد که شب و روز در روزنامه ها می خوانید به وجود می آورد »، افزود: اگر روحانیت نتواند جامعه اسلامی مورد نظر خود را محقق سازد، طبیعتا با گذشت زمان دچار کاهش منزلت اجتماعی و سیاسی خواهد شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ارزش زیاد قائل شدن برای حکومت در صورت عدم توفیق در تحقق مردم سالاری دینی را از دیگر علل نارضایتی مردم و به تبع آن، کاهش منزلت روحانیت دانست.
ج: نقش شایعه و رسانه
در کنار این عوامل، انتشار شایعات مختلف بواسطه رسانه های جدید همچون شبکه های اجتماعی عامل دیگری برای کاهش منزلت روحانیت در دهه چهارم انقلاب بوده است.
دکتر عیسی نیا با بیان اینکه غیرقابل کنترل بودن یکی از خصیصه های این شبکه‌ها می باشد، گفت: در بسیاری از موارد مطالب انتشاری توسط این شبکه ها ناقص و غیرصحیح می باشد که همین امر آسیب جدی به منزلت و پایگاه اجتماعی روحانیت وارد می کند.
علل درون سازمان
الف: ورود به سیاست و پست های دولتی
دکتر عیسی نیا در بخش دیگری از سخنان خود پیرامون علل کاهش منزلت روحانیت به علل درون سازمانی این امر پرداخت و گفت: ورود به سیاست و پست های دولتی بدون بدست آوردن آمادگی قبلی از دیگر عوامل کاهش منزلت روحانیت می باشد؛ چنانکه شهید بهشتی معتقد بودند که ورود روحانیت به نهادهایی مثل سپاه و جهاد کشاورزی لازم است، اما مشروط به اینکه آمادگی و تخصص لازم برای ورود به این نهادها را داشته باشند.
ب: عدم اجتناب از دنیاگرایی و ساده زیستی
دکتر عیسی نیا با اشاره به فرمایشات امام مبنی بر اینکه « من اکثر موفقیتهای روحانیت و نفوذ آنان را در جوامع اسلامی در ارزش عملی و زهد آنان می‌دانم. و امروز هم این ارزش نه تنها نباید به فراموشی سپرده شود، که باید بیشتر از گذشته به آن پرداخت. هیچ چیزی به زشتی دنیاگرایی روحانیت نیست. و هیچ وسیله‌ای هم نمی‌تواند بدتر از دنیاگرایی، روحانیت را آلوده کند» افزود: سطح برخورداری روحانیون از دنیا و گرایش آنها به سمت دنیاگرایی باعث کاهش یا افزایش منزلت روحانیت می گردد.
ج: مقاومت در برابر خواست مردم
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی واکنش به خواست مردم را از دیگر عوامل کاهش یا افزایش منزلت روحانیت دانست و گفت: البته اینکه تا چه میزان باید در برابر خواست مردم، کرنش و همراهی نشان داد، نیاز به بحث جداگانه ای دارد؛ چرا که ممکن است گاهی مردم خواستی غیرمشروع داشته باشند که در اینجا سوال پیش خواهد آمد که آیا باید در برابر این خواست روحانیت باید سکوت و یا مقاومت کند.
د: خروج از سیاست ورزی و افتادن در سیاست زدگی
دکتر عیسی نیا خاطرنشان ساخت: آنچه باید سوگمندانه پیرامون کاهش منزلت روحانیت عنوان کرد، خروج روحانیت از سیاست ورزی و افتادن در سیاست زدگی است که این مسئله به معنای کنار گذاشتن سیاست نیست، بلکه به معنای لزوم دوری روحانیت از درگیری های و منازعات سیاسی است که حتی هنگام انشعاب جامعه روحانیت مبارز مورد تاکید حضرت امام خمینی(ره) بوده است.
علل فردی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ویژگی های شخصیتی و فردی را از دیگر علل و عوامل کاهش یا افزایش منزلت اجتماعی روحانیت دانست و گفت: طبق فرمایش امام صادق(ع) مبنی بر اینکه « مردم را به غیر از زبانتان دعوت به دین کنید، تا سعى و کوشش و درستى و پرهیزگارى و خویشتن دارى را از شما مشاهده کنند »، لازم است که روحانیت نیز در جامعه از ویژگی هایی مثل گشاده رویی برخوردار باشد.
دکتر عیسی نیا در پایان مباحث خود تاکید کرد: برای افزایش منزلت اجتماعی روحانیت باید سه ضلع صلاحیت خاص، صلاحیت عام و صلاحیت های پایه ای باید تقویت گردد و از سوی دیگر، مسئولان حوزوی و غیرحوزوی باید به صورت جدی وارد مباحث آسیب شناسی کاهش منزلت روحانیت گردند.
در ادامه جلسه دکتر علیرضا زهیری، به نقد مباحث مطرح شده پرداخت و گفت: انتظار این بود که دکتر عیسی نیا به علل و عوامل کاهش منزلت روحانیت در دهه چهارم انقلاب بپردازند؛ در حالی که برخی از این علل و عوامل اشاره شده، اختصاص به دهه چهارم ندارد و در دهه دوم و سوم نیز وجود داشته است.
دکتر زهیری افزود: همچنین مباحث مطرح شده بیشتر به منزلت اجتماعی روحانیت در بستر سیاسی اختصاص داشت، در حالی که لازم است که به منزلت سیاسی روحانیت نیز به صورت جداگانه پرداخته شود.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ خاطرنشان کرد: با توجه به پیوند وثیق دین و سیاست از یکسو و پیروزی انقلاب اسلامی ایران از سوی دیگر، طبیعتا روحانیت یکسری ساحت ها و کارکردهای جدیدی پیدا کرد که نمی توان، از آن گریزان بود، اما باید بررسی کرد که دهه چهارم انقلاب چه شرایطی پیدا کرده است که شاهد کاهش منزلت روحانیت در مقاطعی بوده ایم.
دکتر زهیری از جمله شرایط دهه چهارم را وجود ابزار و تکنولوژی های جدید دانست که باعث شکل‌گیری «اجتماعات غیرباهم» شده است و افزود: وجود این اجتماعات که رهبری مشخصی نیز ندارند، حاکی از تغییر مرجعیت فکری و فرهنگی جوانان می باشد که زمانی روحانیون و روشنفکران متکفل آن بودند.
دکتر زهیری همچنین با اشاره به رقبای بدیل روحانیت همچون مداحان و ذاکران، روشنفکران دینی، صوفیان و قطب گرایان، افزود: هرچند تعداد روحانیت در مجلس شورای اسلامی کاهش یافته است، اما در ریاست جمهوری شاهد حضور بیشتر روحانیت هستیم که این امر نشان دهنده لزوم بررسی کار دقیق و علمی نسبت به این موضوع می باشد.
503/ 822/ جم