به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در درس خارج فقه رسانه که در روز دو شنبه مورخه 10 آبان سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید به بررسی ضرورت رفع و دفع منکر در جامعه اسلامی توسط رسانه دینی پرداخت و گفت: رسانه دینی وظیفه دارد آثار خوب معروف را نشان دهد و زشتی و قباحت منکر و آثار سوء آن را جلوه گر کند همان طور که قرآن کریم این روش را برای معرفی معروف و منکر بکار بسته است.
وی در ادامه گفت: باید آیات قرآن را در این مورد بررسی کنیم و دقت لازم را داشته باشیم که برای تبیین این هدف عالی برخی از آیات را بیان می کنیم.
استاد در پایان به برنامه رسانه های کفار و منافقین اشاره کرد و گفت: اگر هزاران شبکه ماهواره ای و سایت های منافقین را ببینید، متوجه می شوید که می خواهند گناهانی مانند همجنس بازی را تبدیل به معروف کنند و می خواهند این گونه گناهان را به عنوان کار عقلایی و مشروع جلوه دهند و اگر کشوری با این گناهان مقابله کند می گویند این کشور با حقوق بشر مشکل دارد و ارزش بشر به این است که هر کاری خواست انجام دهد آزاد باشد.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد
خلاصه ای از درس گذشته
معروف مجموعه اخلاق، فرهنگ، آداب و رسوم و هنرهای متداول در یک جامعه است که این موارد باید بر اساس منابع دینی، معروف یعنی کار خوب معرفی شده باشد و لذا امر به معروف، فرهنگ سازی دینی می شود؛ یعنی معروف در جامعه نهادینه و فرهنگ شود.
آخرین روایت که در این زمینه تقدیم کردیم، روایت بسیار ارزشمندی بود که از امام باقر علیه السلام نقل شد.
حضرت بعد از آن که فرمودند: إن الامر بالمعروف و نهی عن المنکر سبیلُ الانبیاء و منهاج الصلحاء فریضةٌ عظیمه، بها تُقامُ الفرائض ...
به وسیله امر به معروف و نهی از منکر است که فرهنگ سازی صورت می گیرد، پس فرهنگ سازی را در ادبیات دینی به امر به معروف تعبیر کردیم و فرهنگ دینی همان نهادینه شدن معروف در جامعه است.
فرهنگ سازی که مقوله دوم ما بود همان امر به معروف و نهی از منکر است.
«سنت سازی» یکی دیگر از اهداف رسانه دینی است که می خواستیم وارد این مقوله شویم اما در چینش مباحث تغییری می دهیم.
هنجار جزئی از معروف است و هر چه معروف است هنجار نیست و اگر به معنای لغوی بگیریم رابطه شان عموم و خصوص من وجه می شود و اگر به معنای هنجارهای دینی در نظر بگیریم، رابطه شان عموم و خصوص مطلق می شود.
گاهی اجتماع دینی چیزی را هنجار می پندارد و ما آن را معروف می دانیم اما همیشه این گونه نیست.
لذا بسیاری از رسانه ها که به دنبال کار و فعالیت مذهبی هستند در طول زمان از فرهنگ جامعه تأثیر می گیرند و این نعل وارونه است.
فرهنگ جامعه فرهنگی نیست که مبتنی بر اساس آموزه های دینی باشد و اگر رسانه این پوستین را بپوشد به غلط رفته است.
نکته مهم دیگر این است که نهی از منکر مقدمه برای امر به معروف نیست و نباید این اشتباه تصور شود و با توجه به این که امر به معروف مقدم شده است باید ابتدا کار اثباتی شود و باید به جامعه معروف را نشان داد و آن را نهادینه کنیم و بعد منکر را از جامعه بیرون کنیم.
برای زدودن منکری که در جامعه جاهلی قبل از اسلام جزء فرهنگ بود و فاحشه های تابلو داری وجود داشت و ارتباط با این ها نیز زشت تلقی نمی گشت و خیلی عادی بود، این دستور و سفارش پیامبر گرامی اسلام (ص) مطرح گردید تا جامعه را به سوی خوبی ها بکشاند.
کارهای زشتی مانند مشروب خواری بود که از ابتدا نمی شد با آن مبارزه کرد ولی فرهنگ سازی صورت گرفت تا زمینه پذیرش تغییر حاصل شود.
فرهنگ سازی مراتب و فرایند و ارکانی دارد که باید این موارد تمام شود و رکن اول نهادینه کردن و ترویج فرهنگ درست در جامعه است و بعد بگوییم که برای تو راهکاری وجود دارد که باید از این راهکار جلو بروی و نباید دست به دامان فساد و راه غیر مشروع عقلی و شرعی بشوی که این زدودن منکر است.
وظیفه اهل رسانه نیز همین است که این کار را گسترش دهند.
یعنی راه معروف وحق و راه باطل و منکر مشخص است و اگر کسی بخواهد فقط به سراغ نهی از منکر برود خطاست و لذا باید هر دو به عنوان رکن در نظر گرفته شود تا مشکلی پیش نیاید.
تبیین مفاسد و منکرات سبب می شود که جامعه به دنبال منکر نرود و این کار رسانه دینی است.
به جای تاثیر پذیری از فرهنگ منحط جامعه، باید به سراغ این هدف برود که چه منکری سبب شده که به فرهنگ فردی و اجتماعی در جامعه تبدیل شده است و این رفتار در جامعه نهادینه و تبدیل به ارزش شده است.
اگر رسانه ای بخواهد پیامش دینی باشد باید عکس کار منافقین، کفار و معاندین را انجام دهد. آنان به دنبال نهادینه سازی اثم و منکر هستند و گناهان را در جامعه تبدیل به ارزش می کنند و می خواهند ناهنجاری به هنجار، ضد ارزش به ارزش، فساد به مصالح تبدیل شود.
آنان می خواهند به عزتی که سیادت و محبوبیت دارد، با گناه برسند و گناه عزت آور باشد.
اگر رسانه های ما معروف و منکر را تبیین کنند و جامعه را به معروف تشویق کنند و از منکر دور کنند، این اتفاق درست حاصل می شود که مشکلات زندگی مانند عدم ازدواج و غیره حل شود و مسیر راه های غلط بسته می شود.
ما برای از بین بردن فرهنگ منحط باید پلیدی و زشتی آن را روشن کنیم زیرا بسیاری از گناهان از ضعف ایمان و عدم شناخت درست است.
ضرورت نهی از منکر
قرآن کریم به بسیاری از هنجارها و آداب و رسوم پرداخته است در حالی که مورد پذیرش اسلام نیست.
مثلاً در آیه دوم سوره مجادله می فرماید:
(الَّذینَ یُظاهِرُونَ مِنْکُمْ مِنْ نِسائِهِمْ ما هُنَّ أُمَّهاتِهِمْ ..
با فرهنگ غلط جامعه در این آیه مبارزه می کند که در واقع جزئی از فرهنگ جامعه شده بود و به عنوان بخشی از حقوق و ارزش های جامعه مطرح شده بود و نسبت به همسر ظهار می کردند.
قرآن می فرماید به هیچ عنوان ما چنین رسم غلطی را نمی پذیریم.
...إِنْ أُمَّهاتُهُمْ إِلاَّ اللاَّئی وَلَدْنَهُمْ ...
فقط مادر کسی است که شخص را متولد کرده است
...وَ إِنَّهُمْ لَیَقُولُونَ مُنْکَراً مِنَ الْقَوْلِ وَ زُوراً وَ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ )
چیزی که در فرهنگ جامعه جهانی بود چیزی است که بدان پایبند هستند و قول باطل است.
قرآن که رسانه معجزه گر رسول خداست، به شدت با این فرهنگ غلط جامعه مبارزه می کند.
باز در آیه 12 سوره ممتحنه، می فرماید:
(یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِذا جاءَکَ الْمُؤْمِناتُ یُبایِعْنَکَ عَلى أَنْ لا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئاً وَ لا یَسْرِقْنَ وَ لا یَزْنینَ وَ لا یَقْتُلْنَ أَوْلادَهُنَّ وَ لا یَأْتینَ بِبُهْتانٍ یَفْتَرینَهُ بَیْنَ أَیْدیهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَّ وَ لا یَعْصینَکَ فی مَعْرُوفٍ فَبایِعْهُنَّ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُنَّ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحیم)
در این آیه شریفه می فرماید زمانی که زنها می خواهند با پیامبر بیعت کنند باید قول دهند که این فرهنگ فساد و منحط موجود در بین جاهلیت را نداشته باشند و در زندگیشان این فرهنگ بی بند و باری، اسراف، سرقت و غیره را کنار بگذارند.
ارزش این بیعت به این است که کشتن اولاد، افترا و امور ناشایست را کنار بگذارند و امور معروف در دین الهی را انجام دهند و اگر چنین تعهدی دادند، با آنان بیعت کن.
پس این بیعت منوط به تعهد آنان می باشد.
در آخر نیز می فرماید که برای آنان استغفار کن و خدا آمرزنده و مهربان است.
باید زنان پیمان ببندند که در امور معروف هیچ گونه نافرمانی نکنند و به دنبال معروف باشند تا بیعتشان پذیرفته باشد.
در اینجا بحث امر به معروف و نهی از منکر نیست.
استغفار برای این است که در مدتی گذشته از این فرهنگ منحط پیروی کرده اند.
فرهنگ مربوط به جامعه است و منحصر در فرد نیست.
پس این آیه نیز نشان داد که قرآن کریم به دنبال این است که در کنار تاسیس فرهنگ دینی، باید فرهنگ منحط از بین برود و آن را بزداییم.
این کار یکی از اهداف مهم رسانه دینی و پیام آن است.
به آیه 41 سوره حج اگر مراجعه کنیم، می بینیم که امر به معروف و نهی از منکر را وظیفه حاکمیت می داند که ما اثبات کردیم تاسیس رسانه دینی از وظایف حاکم دینی است.
(الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الْأُمُورِ)
همانان که اگر آنان را در زمین قدرت و تمکّن (حاکمیت) دهیم ، نماز را برپا مىدارند ، و زکات مىپردازند ، و مردم را به کارهاى پسندیده وا مىدارند و از کارهاى زشت بازمىدارند ؛ و عاقبت همه کارها فقط در اختیار خداست.
این افراد به دنبال تحقق این هستند که امر به معروف گسترش یابد و منکر از جامعه برچیده شود و توسط حاکمیت مدیریت شود که این کار از طریق رسانه ممکن است.
به همین خاطر در آیه 109 سوره آل عمران می فرماید:
(کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر...)
بهترین ملت و امت آن است که این فرهنگ را داشته باشد و جامعه اش جامعه دوری از منکر و سرشار از معروف باشد و این جامعه عکس آن جامعه ای است که شیطان و منافقین می خواهند.
در آیه 69 سوره توبه می فرماید:
(الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمُنْکَرِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَ یَقْبِضُونَ أَیْدِیَهُمْ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِیَهُمْ إِنَّ الْمُنافِقینَ هُمُ الْفاسِقُون)
اگر شما مصادیق این آیه یعنی هزاران شبکه ماهواره و سایت های منافقین را ببینید، متوجه می شوید که می خواهند گناهانی مانند همجنس بازی را تبدیل به معروف کنند و می خواهند این گونه گناهان را به عنوان کار عقلایی و مشروع جلوه دهند و اگر کشوری با این گناهان مقابله کند می گویند این کشور با حقوق بشر مشکل دارد و ارزش بشر به این است که هر کاری خواست انجام دهد آزاد باشد.
روش بیان معروف و منکر متفاوت است که باید در بحث روش شناسی بدان بپردازیم.
شخصی که برنامه ای را به نمایش می گذارد با این کار ترویج می کند. اگر فحشاست در واقع اشاعه فحشا هست و اگر معروف است اشاعه معروف است و کار خوبی است.
مثلاً شخصی که رمان می نویسد، گاهی رمان عشقی یا سکسی می نویسد و وقتی شخص آن را مطالعه می کند بیشتر به امور جنسی یا مادی تحریک می شود و گاهی در رمان فضائل اخلاقی را در قهرمان های داستان می گنجاند که چگونه آنان خودشان را از پلیدی دور می کنند و راستگو هستند.
گاهی پیامد یک دروغ در رمان منجر به قتل کسی یا پاشیدن خانواده ای می شود در حالی که شخص رمان نویس فقط در خیالاتش بدان پرداخته است ولی با پدیده بیرونی واقعی مواجه گشته است.
ایشان عملاً زشتی پدیده دروغ را جلوه گر کرده است و طبق همان روایت معروف که کلید تمامی بدی ها دروغ است، تبلور دروغ مشخص شده است.
رسانه دینی نیز وظیفه دارد که آثار خوب معروف را نشان دهد و زشتی و قباحت منکر و آثار سوء آن را جلوه گر کند.
سوال: در این پیام رسانی نیاز هست که راست بگوییم یا آنچه خودمان می خواهیم بگوییم؟ مثلاً غربی ها به همجنس بازان به عنوان یک بیمار نگاه می کنند که توان ازدواج با جنس مخالف را ندارد!
پاسخ استاد: خیر، این گونه نیست. غربی ها به عنوان آزادی به این پدیده شوم می نگرند و نه به عنوان بیماری. اگر بیمار هست باید درمان کنند نه این که در بیماری غوطه ور شود. این سبک زندگی غربی است.
آنان می خواهند بدی ها را خوب جلوه دهند و از واژه ها نیز بر عکس تعبیر می کنند که در حقوق بشر، دمکراسی و آزادی همین سوء استفاده از کلمات را می بینیم. برنامه آنان همین است و پیرویشان از شیطان است.
در آیه 21 سوره مبارکه نور می فرماید:
(یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ وَ مَنْ یَتَّبِعْ خُطُواتِ الشَّیْطانِ فَإِنَّهُ یَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ وَ لَوْ لا فَضْلُ اللَّهِ عَلَیْکُمْ وَ رَحْمَتُهُ ما زَکى مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ أَبَداً وَ لکِنَّ اللَّهَ یُزَکِّی مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیم)
ای مومنین! از گامهایی که شیطان می خواهد به سمت بی دینی و کفر برود پیروی نکنید. بنای شیطان این است که شما را به سمت بدی ها ببرد و منافقین نیز همین تبعیت شیطان را پذیرفته اند که به دنبال بنای همین منکرات در جامعه است.
به تعبیر دیگر در رکن دوم فرهنگ سازی توسط رسانه دینی، مقوله بزرگ جنگ نرم یا همان جنگ فرهنگی نهفته شده است که مقابله با خطوات شیطان و برنامه منافقین است.
بنابراین اگر کار فرهنگی می خواهد توسط رسانه دینی صورت بگیرد، یکی از ارکانش نهی منکر یا مبارزه با تهاجم فرهنگی و فرهنگ منحط شیطانی، نفاق و کفر است.
نکته دیگر
در این جنگ و تهاجم فرهنگی که دشمن دارد و ما باید با نهی از منکر مقابله کنیم و زدودن منکر وظیفه ماست، اگر دشمن در نبرد فرهنگی موفق نشود به سمت جنگ سخت خواهد رفت.
اگر توانست با انقلاب مخملی جامعه را تغییر دهد به سراغ جنگ سخت نخواهد رفت.
در سوره آل عمران آیه 21 می فرماید:
(إِنَّ الَّذینَ یَکْفُرُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ یَقْتُلُونَ النَّبِیِّینَ بِغَیْرِ حَقٍّ وَ یَقْتُلُونَ الَّذینَ یَأْمُرُونَ بِالْقِسْطِ مِنَ النَّاسِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَلیم)
در 13 سال در مکه نسبت به پیامبر تبلیغات منفی کردند که او ساحر و دیوانه است و در قرآن نیز بدان اشاره شده است.
به همین صورت تبلیغات منفی را ادامه دادند تا متوجه عدم اثر آن شدند و بعد جنگ با پیامبر را شروع کردند.
دشمنان پیام رسان ها را می خواهند بکشند تا در انتقال پیام الهی موفق نشوند.
نکته پایانی
با این آیات مسلم شد که مسیر هدف گذاری پیام و رسانه دینی چیست.
پایه ها مشخص شد که اگر بخواهد درست عمل کند باید فرهنگ سازی کند و پایه های آن امر به معروف و تبیین و زدودن منکر است.
اگر این کار را از طریق رسانه انجام دادیم و منکر معرفی شد و فرهنگ منحط را از بین بردیم، رسالت رسانه تمام می شود؟
خیر، باید این فرهنگ دینی را حفظ کند و این همان تعبیر مقام معظم رهبری است که فرمودند نیاز به مدیریت دارد؛ زیرا شیاطین، کفار و منافقین بیکار نمی نشینند.
این گونه نیست که اگر سبک زندگی مردم دینی شد و فرهنگ اسلامی در جامعه پیاده شد، تهاجم فرهنگی دشمن شروع می شود.
تا قبل از این که شما برای از بین بردن فرهنگ منحط کاری انجام دهید آنان تهاجمی ندارند و این تهاجم بعد از فعالیت و موفقیت ما شروع می شود.
بخشی از فعالیت رسانه برای از بین تهاجم است و نهی از منکر هم برای رفع منکر و هم برای دفع از منکر است که در سال تحصیلی قبل مفصل بدان پرداخته ایم.
وقتی ربا و فحشا در جامعه است و ما می خواهیم آنها را رفع بکنیم متوسل به نهی از منکر می شویم و با انقلاب بخش زیادی از این فرهنگ های غلط از بین رفت که نمونه های آن فراوان است.
اما دشمن بیکار ننشست و این همه رسانه در مقابل ما قرار داد که به فحشا و منکر مردم را سوق بدهند و تهاجم را شروه کردند و چون ما نهی از منکر را در رفع منکر می دیدیم، جامعه را به حال خودش رها کردیم.
دفع از منکر مهم تر از رفع منکر است. رفع این است که بگذاریم بیاید و سپس آن را برداریم اما دفع به این است که از ابتدا نگذاریم بیاید و در برابر تهاجم بایستیم.
این که کسی مشروب بخورد و بعد بگویی نخور ارزش چندانی ندارد بلکه باید از ابتدا مشروب را ریخت و نگذاشت که شخص از آن بنوشد.
فتوای مقام معظم رهبری نیز همین است حرام است که حکومت باید با آنچه حرام است مقابله کند.
اگر کسی بخواهد خودش در خیابان مشروب بخورد حاکمیت باید او را بگیرد و شلاق زند یا اگر کسی می خواست بی حجابی کند باید جلویش گرفته شود.
وظیفه رسانه دینی دفع منکر است یعنی جلوگیری و مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن.
دشمن به دنبال این است که فرهنگ ما را به فرهنگ منحط غربی تبدیل کند.
(یامرون بالمنکر و یهنون عن المعروف)/926/902/ص
تقریر: محسن جوادی صدر