به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، حجت الاسلام و المسلمین نهاوندی، استاد سطح عالی حوزه علمیه قم در اولین جلسه از سلسله جلسات فقه رسانه با بیان این که یک فرضیه و نظریه وجود دارد که معتقد بوده اساس و محور حوزه ارتباطات در اندیشه ها اسلامی و الهی برمحور این فریضه قائم استوار است، گفت: این نظریه و فرضیه همان نظریه داعویت است.
وی افزود: در دسته بندی احکام فقهی می توان احکام فقهی را به دو سطح خرد و کلان تقسیم کرد و مقیاس پرداخت ما نسبت به احکام فقهی می تواند خرد یا کلان باشد.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم تصریح کرد: ما زمانی که می خواهیم از فقه کلان استفاده کنیم دایره اش در حوزه حکومتی، سیاسی و بخش هایی همپوشان در حوزه رفتارهای اجتماعی ما شکل می گیرد باید نیم نگاهی به اصل تشریع حکم داشته باشیم و فواید جاری و ساری آن را در بخش های اجتماعی مورد بررسی قرار دهیم.
حجت الاسلام و المسلمین نهاوندی با اشاره به این که مباحث ارتباطات و فقه ارتباطات جمعی درهر دو بخش دارای احکام مختص به خود است، گفت: موضوع علم فقه، تعیین حکم برای افعال مکلفین بوده و موضوع فقه احکام مکلفین است و ما در فقه به دنبال احکامی هستیم که بدانیم شارع چه در سطح خرد و چه در سطح کلان افعال مکلفین را به چه سمت و سویی سوق داده است.
وی با بیان این که حکم در یک تقسیم بندی به دو قسم وضعی و تکلیفی تقسیم بندیم می شود، افزود: حکم مطلقا چه وضعی و چه تکلیفی، عبارت است از اعتبار نفسانی مولا که با انشای وی ابراز می شود و چه حکم تکلیفی باشد و چه حکم وضعی باشد این طبیعتا اعتبار نفسانی مولا است که مولا در ضمیر نفسانی خود برای مصلحت جامعه احکامی را در نظر گرفته و آن را انشا کرده که در قالب های متعدد از طریق انبیا و کتب و رسل به ما رسیده است و ما مکلف به انجام آن تکالیف هستیم.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم ادامه داد: احکام تکلیفیه متعلقشان فعل مکلف است و لکن احکام وضعیی دو قسم است که یا متعلقشان فعل مکلف است مانند شرطیت،جزئیت و مانعیت مثلا تکلیف ما به نماز یک حکم تکلیفی است اما وضو گرفتن جز احکام است که گاهی متعلق به شرط بوده و گاهی متعلق به مانع و جزئیت است.
حجت الاسلام و المسلمین نهاوندی اظهار کرد: نکته دوم در احکام وضعیه این است که متعلقشان فعل نیست بلکه عین خارجی بوده و در مورد مباحثی مانند زوجیت و مالکیت و مسائلی ازاین قبیل صحبت می کنند و ما در زمانی که در مورد احکام مکلفین بحث می کنیم بعضی از احکامی که مورد مبحث است متعلقشان فعل نیست بلکه عین خارجی است و همانطور که گفته شد این احکام برای ما در مورد موضوعاتی مانند مالکیت و زوجیت بیان می شود.
وی افزود: یک تفاوت میان حکم تکلیفی و وضعی در مبانی اصولی مطرح شده که این نکته قابل توجهی دارد که حکم تکلیفی ملازمه دارد با امکان داعویت، یعنی هر جا که این حکم تکلیفی بود ممکن است، این حکم داعی مکلف بر متعلق به این حکم باشد؛ اما حکم وضعی هیچ ملازمه ای با امکان داعویت ندارد مانند ملکیت که هیچ ملازمه ای با داعویت ندارد یعنی آن دعوت درونی و بحث انقباص حکمی که مولا می خواهد برای ما در غرض یا حقیقت تکلیف بیان کند، وجود ندارد.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم تصریح کرد: حکم تکلیفی در جایی متصور است که امکان داعویت وجود داشته باشد و در صورتی که امکان داعویت وجود نداشته باشد حکم تکلیفی هم ممتنع است نه لغو؛ چرا که این امکان در حقیقت یا در غرض تکلیف بوده است.
حجت الاسلام و المسلمین نهاوندی ادامه داد: مبانی امکان داعویت در مصباح جلد سه صفحه 77 و هم در منتقا جلد سه صفحه 85 ، بیان شده و دقت به این نکته لازم است که اصولا حکم تکلیفی در جایی مصداق پیدا می کند که امکان فرض و تصور داعویت در آن وجود داشته باشد .
وی افزود: تمامی انسان ها اعم از کافر، نجوسی و هر فرقه ای مکلف به تکالیف شرعی هستند و اسلام شرط تکلیف نیست اگر چه شرط صحت عمل است..
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم گفت: احکام فقهی متناسب و متجانس با نظام ارزشی عالم هستی بوده و اگر همه انسان تجری کنند و حجتی در کار نبود و همه گونه های انسان بر خلاف خواست و ارداه خداوند حرکت کنند این کار بر نظام احسن خلقت اثر گذار خواهد بود؛ اگرچه خداوند نیاز به بندگی ندارد و اگر حتی همه بندگان تجری کنند آسیبی به ذات اقدس خدا وارد نمی شود ؛ اما این عملشان یعنی تجری کردن، بر نظام شبکه ای احسن خلقت اثر گذار است و در تایید این موضوع شخصی از امام صادق (ع) می پرسند که اثر گناه فردی است یا اجتماعی و آیا این که فردی گناهی را در پنهان خانه خود انجام داده اثر اجتماعی دارد یانه که امام صادق(ع) فرمودند« این معصیت های فردی آثار اجتماعی دارد که مثال زدند و فرمودند اگر یک نفر یک کشتی و قایقی را اجاره کند و زیر پای خود را سوراخ کند اتفاقی که می افتد این است که به واسطه این کار همگان غرق می شو ند و این به این علت است که ارتباطات ما ارتباطات فردی نبوده بلکه شبکه ای است و شبکه هستی به شکلی است که اتفاقات این عالم بر ملکوت هم اثر گذار است که همانطور که در موضوع شهادت امام حسین(ع) اهل آسمان و ملکوت هم تحت تاثیر قرار گرفتند؛ بنابراین فعل و انفعاات در عالم هستی به شکل کامل اثر گذار است و انجام ندادن تکالیف با آن نگاهی که ما به عرصه کلان فقه داریم آثاری را در عالم هستی و نظام خلقت ایفا می کند که مثبت و منفی شدنش بر ما اثر گذار است.
حجت الاسلام و المسلمین نهاوندی افزود: در مفهوم شناسی، داعی به معنای اسم فاعل است به معنای دعوت کننده و توجه دهنده و معطوف کننده و علت این که ما از این نظریه به عنوان نظریه دعوت یاد نکردیم بلکه بیان کردیم داعویت این است که در واژه داعویت یک بار مفهومی و معنایی وجود دارد که به حوزه ارتباطات متصل می شود.
وی اظهار کرد: همچنین داعویت نشان دهنده مقام و یک منصب اجتماعی است و رویکرد تکلیف گرا دارد و اگر بعدها گفتیم که محور ارتباطات اسلامی جایگاه ومحور داعویت است و فریضه داعویت را مطرح کردیم به این علت است که می خواستیم به یک تکلیف ازتکالیف الهی جامعه عمل پوشانده، نه این که چون اسلام در برابر یک دانش(ارتباطات) که منشا غربی دارد و هیچ نظری نداشته بخواهیم این نظر را مطرح کنیم و این ها مبانی و منابع اصولی است که می توانیم به وسیله آن ها دانش تولید کنیم.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم با بیان این که درون واژه داعویت، تحریک، تهییج و انبعاث خوابیده و دعوت یک درخواست است و داعویت یک تحریک تهییج و انباعاث است، گفت: ما درداعویت بحث از یک سیستم اجتماعی و جمعی و نظام داریم نه یک سیستم فردی و یک ارتباطات شبکه ای و سیستمی برای داعویت داریم و نکته چهارم این است که نظریه داعویت محور ارتباطات در نظام هستی است.
حجت الاسلام و المسلمین نهاوندی افزود: داعویت را می توان در دو نظام تکوین یعنی بحث از ظهور،کون، غیب و شهود جذب و انجذاب و داعویت مورد بررسی قرار داد و به همین علت است که در این شبکه هوشمند هستی هر چیزی را که از جای خود برداری دچار مشکل می شود و در این نظام حتی موجودی مانند شیطان در جای خود قرار داشته و این نظام حتی با وجود موجودی مانند شیطان نظام احسن است.
وی ادامه داد: داعویت در نظام تکوین که قدرت اختیار و انتخاب وجود ندارد دارای جایگاه خاص خود بوده است که جای بحثی در مورد آن وجود ندارد.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم با تاکید بر این که شبکه ارتباطات در نظام هستی بر پایه داعی و داعویت استوار است، افزود: در بخش موضوع انسان، انسان با توجه به اراده اختیار و قدرت انتخاب گری خود در مقام داعی و داعویت محور است و ما در این شبکه اگر انسان را برداریم ارتباطی شکل نمی گیرد؛ زیرا انسان بدون قدرت اراده و اختیار به سمت و سویی گرایش پیدا نمی کند.
حجت الاسلام و المسلمین نهاوندی اظهار کرد: انسان در عالم هستی محور دعوت، گرایش و فراخوان های متعددی قرار دارد و این موضوعی بدیهی است .
وی تصریح کرد: تلاش تمامی تمدن ها و ایسم ها برای توسعه و پیشرفت در پناه توسعه بیان ایده ها و گرایش هاو دعوت به همراهی شکل می گیرد و این دعوت و توسعه در تمامی عرصه های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قابل ملاحظه است.
استاد سطح عالی حوزه علمیه قم با بیان این که عنصر دعوت و فریضه داعویت در محور ارتباطات انسانی تجلی قدرت اختیار، انتخاب، پسند و ناپسندهای انسان است که انسان می تواند به آنها پاسخ مثبت یا منفی بدهد، افزود: انسان در طول تاریخ هیچ گاه مصون از دعوت نبوده به این معنا که در طول تاریخ انسانی نبوده که دعوت کننده یا دعوت شونده نبوده باشد.
حجت الاسلام و المسلمین نهاوندی گفت: تاکیدات که مقام معظم رهبری بر حوزه ارتباطات و رسانه دارند به این علت است که حوزه دعوت ها در حال گسترده شدن بوده و قدرت انتخاب گری انسان در حال افزایش است و در جامعه مدرن با فراخوان های ارتباطی حجم دعوت ها زیاد شده است و انسان با فراخوان های و دعوت های متعددی روبه رو است که اگر قدرت تشخیص سره از ناسره را نداشته باشد دچارانحراف و خطا خواهد شد به همین دلیل مبحث رسانه و ارتباطات در جامعه امروز از اهمیت زیادی برخوردار است.
وی افزود: دعوت عموما براساس نیاز،میل و مصلحت انسان استوار است یعنی انسان هایی که دعوت می کنند یا دعوت می شوند در راستای تحقق این سه عنصر این کار را انجام می دهند و باید دقت کرد که تکرار و استمرار دعوت ذهن انسانها را در برقراری ارتباط دچار مشکل می کند./968/902/ص
فاطمه قاسمی