به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در درس خارج فقه رسانه که در روز دوشنبه مورخه 26 مهرماه سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بررسی روایاتی در باب وظیفه هدایت گری پرداخت و گفت: شیعه در شرائط امام و حجت خدا علاوه بر عدالت، معصوم بودن را نیز شرط می داند و اگر می گوییم جانشین پیامبر باید امام معصوم باشد به خاطر این است که با علم و عصمتی که دارد جامعه را به سوی خداپرستی هدایت کند.
ایشان در ادامه گفت: هدایت یک انسان این مقدار ارزش دارد که طبق فرمایش پیامبر (ص) بالاتر از هر چیزی است که خورشید بر آن می تابد و لذا باید به این سمت برویم که رسانه های ما ارزشی و هدایتگر شوند و هر مقدار نیز که برای تأسیس و گسترش این رسانه ها هزینه کنیم ارزش دارد.
استاد در پایان به جایگاه عقل در این بحث اشاره کرد و گفت: این که هدایت جامعه اصلی ترین وظیفه برای رسانه دینی است از عقل بر می خیزد، مانند قبح عقاب بلابیان که در درجه متاخر از این حکمی است که بیان می کنیم و اگر هدایت نباشد خلقت الهی عبث خواهد شد و این با عقل سازگار نیست.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از درس گذشته
مهم ترین و اصلی ترین هدف در رسانه دینی هدایت جامعه به سوی دین و خداپرستی است.
این را به عنوان اولین و اصلی ترین هدف تعبیر می کنیم زیرا هر چیزی ممکن است یک هدف اصلی و یک سری اهداف جانبی و تمهیدی داشته باشد.
مرحوم علامه طباطبایی (ره) در تفسیر المیزان ج 14 در ذیل آیه شریفه (قالَ رَبُّنَا الَّذی أَعْطى کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى؛ پروردگار ما کسى است که به هر موجودى ، آفرینش [ ویژه ] او را [ آن گونه که سزاوارش بود ] به وى عطا کرده ، سپس هدایت نمود سوره طه آیه 50) هدایت را این گونه تعریف می نمایند:
«ارائه الشیء الطریق الموصل الی مطلوبه أو ایصاله إلی مطلوبه»
می فرمایند هدایت یکی از این دو معنا را دارد:
1- نشان دادن راه است؛ به چیزی که می خواهیم هدایت کنیم راه را نشان دهیم.
2- هدایت رساندن به مطلوب است.
«و یعود المعنیان فی الحقیقة الی معنی الواحد»
در بحث پیام رسانی خواهیم گفت که وظیفه پیام رسان معنای اول هدایت است و نمی خواهد دست شخص را بگیرد و به مطلوب برساند، بنابراین کسی که به مقصد رسید هدایت شد.
یکی از اصلی ترین رسانه های دین اسلام قرآن کریم است که اعجاز پیامبر (ص) بوده است که با اعجاز بلاغی و تأثیر گذاری به میدان می آید.
ولا رطبٍ ولا یابسٍ به این معناست که هر روز نسل ها بعد از نسل می آیند و سخنان جدیدی از قرآن در می آورند و از همین باب فرموده است: «وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى لِلْمُسْلِمین»؛ و این کتاب را بر تو نازل کردیم که بیانگر هر چیزى و هدایت و رحمت ومژدهاى براى تسلیمشدگان به فرمان های خداست.
هدایت امت
رسالت اصلی و هدف اصلی قرآن هدایت است و حقیقتاً انسان ها را به پایدارترین، قوی ترین و محکم ترین مسیری که نیاز دارند، هدایت می کند.
این رسالت اصلی و هدف اصلی قرآن است: (إن هذا القرآن یهدی للتی هی أقوم)
ادله قرآنی را در جلسه قبل عرض کردیم و در این باب طبق معمول دروس خارج از روایات نیز استفاده می کنیم و با توجه به کثرت روایات بخشی از آنان را عرض می کنم.
امیرمومنان علیه السلام خطاب به فرزندشان می فرمایند: «لِیَکُن شُعارُکَ الهُدی»؛ شعار و لوگوی کار شما باید هدایت باشد. (غرر الحکم)
اصولاً آن چه که رکن اصلی کار است را در شعار و لوگو نشان می دهند.
ائمه هدی علیهم السلام نیز باید هادیان امت باشند و مهم ترین کار پیام رسان هدایت است ولذا هادی می شوند.
امیرمومنان علیه السلام در نهج البلاغه می فرمایند:
«فاعلم إن أفضل عباده الله امامٌ عادلٌ هُدِیَ و هَدی»
بدان! به درستی که با فضیلت ترین بندگان در پیشگاه خداوند امامی است که این ویژگی ها را داشته باشد:
1- خودش به راه راست رهنمون شده باشد
2- دیگران را به راه راست هدایت کند.
امام می فرمایند افضل این است و در ابتدای روایت که آمده، مربوط به برترین عباد لله است و صفات ضروری و واجب امام، عدالت است.
امامت از شرائط اصلی و اولیه است.
افضلیت به انتخاب تمامی عباد می خورد و صفت بعدی نیز از ضروریات است که باید خودش هدایت شده باشد و هدایتگر نیز باشد.
سوال: عدالت مفهوم مشککی است؟
پاسخ: بحث ما در هدایت است و اگر بخواهیم به تمام واژگان روایت دقت کنیم، بحث پراکنده می شود اما عدالتی که از امام خواسته می شود قطعاً بالاتر است.
در اصل این صفتی که برای امام آمده که عادل و هادی باشد جزء ضروریات برای امام است و پیام رسان نیز باید هادی باشد.
بحث عصمت فراتر از بحث عدالت است، شیعه در شرائط امام و حجت خدا علاوه بر عدالت، معصوم بودن را نیز شرط می داند و اگر می گوییم جانشین پیامبر باید امام معصوم باشد به خاطر این است که با علم و عصمتی که دارد جامعه را به سوی خداپرستی دعوت کند.
هدف اصلی پیام در جامعه باید هدایت جامعه باشد و این فرض در پیام رسان نیز می آید.
در این روایت وظیفه حاکمیت می داند که رسانه دینی داشته باشد زیرا حاکم اسلامی باید جامعه را بر اساس ولایتی که در اختیار او قرار می گیرد هدایت کند.
بررسی روایت
در ذیل آیه 32 سوره مائده این روایت آمده است:
عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِیسَى عَنْ سَمَاعَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قُلْتُ لَهُ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ فَکَأَنَّما قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً وَ مَنْ أَحْیاها فَکَأَنَّما أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً قَالَ مَنْ أَخْرَجَهَا مِنْ ضَلَالٍ إِلَى هُدًى فَکَأَنَّمَا أَحْیَاهَا وَ مَنْ أَخْرَجَهَا مِنْ هُدًى إِلَى ضَلَالٍ فَقَدْ قَتَلَهَا. (کتاب کافی ج2 ص 210)
وقتی از امام صادق علیه السلام در مورد تفسیر آیه شریفه سوال می کنند می فرماید: احیا به این معناست که انسان را از ضلالت به سمت هدایت ببرد.
احیا ظاهری که شخصی را از مرگ نجات می دهند با احیای باطنی تفاوت دارد.
در آخر آیه الکرسی می فرماید:
(الله ولی الذین آمنوا یخرجهم من الظلمات الی النور.... )
این نور همان نور هدایت است.
باید رسانه دینی به جایی برسد که جامعه را احیا کند، یعنی از ضلالت به سمت هدایت ببرد.
بنابراین با توجه به این روایت، هدایت جامعه به منزله احیا جامعه است و رسانه باید به دنبال نورانی کردن جامعه باشد.
اگر این هدف اصلی رسانه شد، مبدل به رسانه دینی می شود.
اصلی ترین شعار و هدف رسانه دینی و نقشه راه باید احیا، هدایت و زنده نگه داشتن جامعه باشد که ارزش والایی دارد؛ زیرا خود دین ارزش والایی دارد و این رسانه که با این هدف گسترش و فعالیت دارد ارزشمند است.
ماجرای تبلیغ امیرمومنان علیه السلام
روزی که رسول خدا (ص) امیر مومنان (ع) را برای تبلیغ به یمن اعزام کردند، فرمودند:
«یا علی! لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ عَلَى یَدَیْکَ رَجُلًا خَیْرٌ لَکَ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَیْهِ الشَّمْسُ وَ غَرَبَت» کافی ج 5 ص 28
به خدا قسم! اگر خداوند به وسیله تو مردی را هدایت کند بدان که برای تو بهتر است از آنچه که خورشید بر آن تابیده است.
در این روایت به صورت نکره فرموده که اگر یک نفر نیز به دست تو هدایت شود ارزشمندتر از آن چیزی است که خورشید در تمام عالم بر آن می تابد.
هدایت یک انسان این مقدار ارزش دارد و باید به این سمت برویم که رسانه های ما این گونه ارزشی شوند و هر مقدار که برای تأسیس این رسانه ها هزینه کنیم ارزش دارد.
همین فرمایش را وقتی معاذ را برای تبلیغ فرستادند بیان فرمودند که در کتب شریف بحار و کنز العمال بیان شده است:
قال یا معاذ! فَوَ اللَّهِ لَأَنْ یَهْدِیَ اللَّهُ بِکَ رَجُلًا وَاحِداً خَیْرٌ مِنْ أَنْ یَکُونَ لَکَ حُمْرُ النَّعَمِ.
اگر یک نفر به دست تو هدایت شود برای تو بهتر از این است که یک گله بزرگ شتر قرمز داشته باشی.
پیامی که معاذ می تواند برساند قطعاً در حد امیر مومنان علیه السلام نیست.
روایت دیگر
حضرت داوود حکومت بزرگ الهی تشکیل داد و بعد از ایشان حضرت سلیمان توسعه داد:
(رَبِّ اغْفِرْ لی وَ هَبْ لی مُلْکاً لا یَنْبَغی لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدی إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ ) سوره ص آیه 35
خدایا حکومت من را چنین توسعه بده که بعد از من این چنین نباشد.
همین طور نیز بود که تا عصر حضور کسی چنین حکومتی را نداشت، جنیان در آن زمان حضور داشتند و مردم آنان را می دیدند. داوود با این حکومتی که دارد به بیابان آمده تا با خدا راز و نیاز کند.
وَ رُوِیَ أَنَّ دَاوُدَ ع خَرَجَ مُصْحِراً مُنْفَرِداً فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ یَا دَاوُدُ مَا لِی أَرَاکَ وَحْدَانِیّاً فَقَالَ إِلَهِی اشْتَدَّ الشَّوْقُ مِنِّی إِلَى لِقَائِکَ وَ حَالَ بَیْنِی وَ بَیْنَکَ خَلْقُک فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ ارْجِعْ إِلَیْهِمْ فَإِنَّکَ إِنْ تَأْتِنِی بِعَبْدٍ آبِقٍ أُثْبِتْکَ فِی اللَّوْحِ حَمِیدا» بحارالانوار ج 14 ص 41
خداوند به داوود خطاب کرد که چرا تنها آمده ای؟ او در پاسخ گفت: آن قدر شوق داشتم که به تو برسم که خلق را فراموش کردم سپس خدا گفت: نزد مردم برو، زمانی که به سوی من می آیی تنها نیا و بندگان گریز پای را به سمت من بیاور تا نام تو را در لوح محفوظ به عنوان پیامبر ستوده ثبت کنم.
پس وظیفه داوود هدایت جامعه است و نباید تنها به نزد پروردگار برود.
در واقع وظیفه پیام رسان الهی هدایت است و پیام و رسانه ای که این وظیفه را نداشته باشد رسانه دینی نیست.
حکم عقل
وقتی به عقل مراجعه کنیم، در تعبیرات منطق این گونه بیان شده است: «قضایا قیاساتها معها»؛ قضایایی که نیاز به استدلال ندارند.
این که هدایت جامعه اصلی ترین وظیفه برای رسانه دینی است از عقل بر می خیزد، مانند قبح عقاب بلابیان که در درجه متاخر از این حکمی است که بیان می کنیم.
این دلیل می گوید اگر بیان نکرد و هدایت نکرد ما مستحق عقاب نیستیم. اگر پیام نرسید عقاب قبیح است زیرا حجت تمام نشده است.
اولاً از لحاظ عقلی همان طور که عقل حکم می کند که اگر پیام هدایت گر الهی نیامد که ما را راهنمایی کند تا چه کارهایی را انجام داده و یا انجام ندهیم به طریق اولی حکم عقل این است که باید هدایت شویم و در غیر این صورت مستحق عقاب نیستیم.
ثانیاً اگر عقل به این تشخیص رسید که (و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون)؛ اگر هدف از خلقت عبادت است، پس اگر بیان و هدایت نشود خلقت عبث می شود و خلاف عقل است و لذا این هدایت اصل است و آیات زیادی در قرآن کریم به این نکته تاکید کرده است که ما شما را عبث نیافریدیم و خلقت عبث به حکم عقل باطل است./926/903/ص
تقریر: محسن جوادی صدر