فقه حکومتی مانند خون تازهای است که میتواند در حکومت اسلامی جاری شود و حیاتی نو در کالبد جامعه اسلامی بدمد تا اسلام واقعی که برای تمامی شؤون انسانی برنامه مترقی دارد پیاده شود. پیدایش و گسترش فقه حکومتی بر دوش حوزههای علمیه است که پس از انقلاب اسلامی و تشکیل حکومت اسلامی زمینه تحقق چنین رویکردی به فقه فراهم شده است. اما آنچه که اهمیت دارد این است که سرعت تحقق و نهادینه شدن فقه حکومتی در حوزه باید افزایش یابد تا عقبماندگیهایی که سال‌های متمادی بر فقه ما سایه افکنده، جبران شود. در همین زمینه خبرنگار سرویس مبانی پایگاه اطلاع رسانی وسائل گفتگویی با حجت الاسلام فربهی پیرامون نقش حوزههای علمیه در تبیین فقه حکومتی و کم کاریهایی که در این زمینه از حوزه دیده میشود داشته است که بخش پایانی این گفتگو در ذیل تقدیم خوانندگان محترم میشود.
وسائل- چرا پس از انقلاب اسلامی که توقع ورود مباحث فقه حکومتی به حوزههای علمیه میشد اما نگاه فردگرایانه به فقه درصد بالایی از دروس حوزه را به خود اختصاص داده و هنوز فقه حکومتی در حاشیه به سر میبرد؟
چند عامل در این زمینه مؤثر بوده است که برخی از آن را خیلی شنیدید که حکومت دست فقها نبوده است و از این قبیل مسائل، اما جنبههای دیگری هم هست و آن اینکه ما یک تفسیر غلت از استقلال حوزهها از اول انقلاب تا به حال داشتیم، به این بیان که اگر استقلال حوزهها یه این معنا باشد که نباید تحت سیطره سلیقههای خاص سیاسی باشد و مدیریت بشود این حرف کاملا درست است؛ زیرا حوزه باید تحت ضوابط اسلامی مدیریت شود، اما متأسفانه استقلال حوزه به عدم پاسخگویی حوزه نسبت به نیازهای حکومت معنای شده است و این درست نیست، گاهی دولت مردان هم میگویند که ما احتیاج به اقتصاد اسلامی داریم حوزه باید این اقتصاد را به ما ارائه کند، در باب رسانه باید یک ضوابط و اندیشهها و نظام فکری را به ما ارئه دهد خیلی وقتها از نظر مطالبه گری کارگزاران نظام کم نگذاشتند بعضی از این کارگزاران آمدند حوزه و گفتند ما به اینها نیازمندیم شما میتوانید پژوهش کنید و شما میتوانید انجامش دهید اما این حوزه مستقل چون میخواسته مستقل باشد این استقلالش منجر به عدم پاسخگویی شده است، باید مجموعه ارکان نظام و حوزه یک تدبیری بیاندیشند تا حوزه در عین استقلالش پاسخگو به نیازها باشد.
پس حوزه علمیه باید پاسخگوی رهبر باشد، باید پاسخگوی رئیس جمهور، نمایندگان مجلس و پاسخگوی هویت جمعی جامعه باشد این هم پاسخگوی مردم است، اگر کسی آمد پیش مجتهد و پرسید من بین چهار و پنج شک کردم باید چکار کنم فقیه نمیگوید به من ربطی ندارد و خودت برو مشکل خودت را حل کن، حال اگر رئیس جمهور آمد گفت من در این برنامه توسعه اقتصادی نیازمند مبانی دینی هستم و آن مبانی را برای من کاربردی کنید، حوزه نمیتواند بگوید ما مستقل از حاکمیت هستیم لذا اولین مشکله در این زمینه که مشکل ریشهای هم هست این است که ما یک ذهنیتی غلطی نسبت به استقلال حوزه پیدا کردیم و این حرکت فرهنگی میخواهد یعنی امثال همین تشکلی که شما دارید، خود اساتید و طلبهها باید گفتمان راه بیاندازند و آن پاسخگو بودن حوزه در قبال انقلاب است همین تعبیری که رهبر انقلاب فرمودند: حوزه انقلابی یکی از خصوصیاتش این است که نسبت به انقلاب پاسخگو باشد.
پس تفسیر غلط از استقلال حوزه یک آسیب جدیای در این باب است.
وسائل- برخی از اساتید نظری خلاف دیدگاه شما دارند که حوزه با تشکیل انجمنها در این راستا قدم برداشته است ولی دیده میشود از طرف حکومت استقبالی صورت نمیگیرد و کمکهای مالی از آنها نمیشود که خود این باعث عدم پاسخگویی نسبت به نیازهای جامعه و دولت میشود؟
البته همه اینها مشکل مالی ندارند مثلا پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در این 37 سالی که از انقلاب گذشته میتوانست خیلی از کارها را انجام دهد و این بدان جهت است که این فکر به عنوان رسالت در حوزه دیده نمیشود که ما باید برویم به سمت تولید اقتصاد اسلامی به شکل کاربردی و عملیاتی، ما فلسفه اقتصاد را کار کردیم، نظامهای کلی اقتصاد را کار کردیم، اینکه نباید دنیا گرایی و مصرف گرایی باشد این کلیات را ما بحث کردیم یعنی بزرگان ما بحث کردند شهید صدر اقتصادنا دارد ولی باید به صورت کاربردی و عملیاتی مطرح شود.
حوزه با آن امکاناتی که دارد چون این را به صورت رسالت برای خود تعریف نکرده به اندازه امکاناتش نتوانسته وارد این حوزه شود بنابراین من قبول دارم این انجمنها که شکل گرفته اگر حمایتهای مالی بیشتری میشد قاعدتا تأثیر بیشتر داشت.
هنوز برای حوزه پاسخگویی نسبت به نظام دغدغه نشده است اگر دغدغه بود در نظام آموزشی میآمد وقتی در نظام آموزشی نیامده ربطی به بودجه و امثال این ندارد که کسی بگوید دولت به ما کمک نمیکند، دولت برای شما کمک نمیکند چرا برای ادبیات آنقدر هزینه میکنید برای شرح لمعه بودجه دارید که استاد بیاید و آن را تدریس کند اما برای این مباحث دیده میشود دغدغه وجود ندارد لذا اگر ما بتوانیم دغدغهمندی در حوزه ایجاد بکنیم که این یک رسالت است برای حوزه این پاسخگویی یکی از وظائف حوزه است پاسخگویی نسبت به حاکمیت وظیفه است که طبعیتا میتوانیم برویم به سمت ادامه دادن همان کاری که مرحوم امام(ره) انجام داد از بحث ولایت فقیه گرفته تا مباحث دیگری که اشخاص دیگری انجام دادند که برود به سمت یک مکتب منسجم عملیاتی و کاربردی./403/229/ر