به گزارش سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسایل،با توجه به اینکه امروزه نفوذ در مباحث اعتقادی برای گمراهی مردم و انحراف آنها از اسلام اصیل به یکی از شیوه‌ها و راهبردهای اصلی دشمن علیه انقلاب اسلامی و امت شیعه و مسلمان جهان تبدیل شده است به همین دلیل توجه به بایسته های فقهی در مورد امور مختلف از جمله عزاداری برای سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) از اهمیت خاصی برخوردار است تا از انحراف مردم در این مجالس جلوگیری شود.
در همین راستا رادیو معارف در ایام ماه محرم با حضور حجت الاسلام و المسلمین شمس الله مریجی، رئیس دانشگاه باقر العلوم اقدام در برنامه رادیویی« شور و شعور» اقدام به بررسی باید ها و نبایدها فقهی مداحی و عزاداری مطلوب برای امام حسین(ع) در سیره معصومین(ع) و فقهای عظام کرده که بخش دوم آن به اطلاع خوانندگان محترم می رسد.
در زمان اهل بیت به‌خصوص زمان امام صادق(ع) در زمینه مداحی و مدیحه سرایی یک سری آداب و قواعد خاصی وجود داشت که اگر ما این آداب و این سیره را ادامه دهیم خواهیم توانست از انحراف در دین و بدعت جلوگیری کنیم؛ زیرا استکبار جهانی و انگلیس به شدت به دنبال نفوذ در کشور بوده و اگر این نفوذ از راه اعتقادی و مداحی باشد جمع کردن آن بسیار دشوار خواهد بود.
برای اینکه دشمن نتواند در امر مداحی نفوذ کند، لازم است که مداحان ما در دوره های معارفی و حدیث شناسی حضور یابند و به خوبی با سیره اهل بیت(ع) آشنا شوند.
کسی با رفتن به کلاس‌های آواز خوانی نمی‌تواند مداح خوبی شود/ بیان محتوای نظارت شده شرعی، توصیه دائمی اهل بیت(ع) به مردم است
توجه به این نکته لازم است که کسی با رفتن به کلاس‌های آواز خوانی نمی‌تواند مداح خوبی شود و همچنین سفارش به برپایی مجالس عزاداری و بیان محتوای نظارت شده شرعی در این مجالس همواره از توصیه‌های دائمی امامان معصوم(ع) به مردم بوده است.
آیت الله شیبری زنجانی در پاسخ به استفتائی در مورد ویژگی‌های عزاداری های مطلوب برای اهل بیت(ع) بیان می‌کنند که « منبر و مجلس حضرت سید الشهدا(ع) مکان آموزش افراد است و قسمت مهمی از اعتقادات مردم از همین مطالب اهل منبر و اشعاری که خوانده می‌شود شکل می‌گیرد؛ بنابراین باید در انتخاب مطالب منبر و اشعار دقت بیشتری شود و جنبه هدایتگری و اصلاح گری جامعه مد نظر قرار گیرد و تسامح در بیان مطالب غیر متقن و یا خواندن اشعار غیر مستند صحیح نیست».
تأکید ویژه امامان معصومه به مرثیه سرایی و شعر خوانی برای امام حسین(ع)/ محتوای ارزشی و دینی معیار مداحی صحیح و مورد تأیید ائمه است.
تشویق شعرا و اندیشمندان به سرودن شعر
سومین شیوه امامام معصوم برای برپایی عزای امام حسین (ع) تشویق شعرا و اندیشمندان به سرودن شعر درباره نهضت امام حسین (ع) و مصایب آن حضرت و خاک کربلا و خواندن آن برای مردم بود که البته در اینجا شعرهایی مد نظر است که بیان ارزش‌ها و به اصطلاح باورهای دینی در آن باشد مثلاً این شعر که شاعر می‌گوید « روز و شب گر به حسین بن علی گریه کنی ، شرط اول که دهد سود نماز است نماز» و ما می‌بینیم که شاعر در قالب این شعر یک حکم از احکام دینی را بیان می کند.
در عین حال که توصیه به گریه می‌کند می‌گوید اگر نماز نباشد و اگر این گریه، نماز تو را طولانی‌تر نکند و تو را متوجه مستحبات نماز نکند سودی نداشته است.
گریه برای امام حسین(ع) اگر بر روی تغییر اعمال انسان و حرکت انسان به سوی کمال اثر نداشته باشد باید در آن تجدید نظر کرد.
رهبر معظم انقلاب در مورد اشعار عاشورایی و مداحی ها اعتقاد دارند که بهترین اشعار و مداحی ها، اشعاری است که معارف را بگوید.
همچنین اگر مداحان می‌خواهند در مورد حضرت ابوالفضل سخن بگویند بهتر است در مورد وفای حضرت ابوالفضل(ع) صحبت کنند و اشعاری بیان شود که نشان دهنده وفا به ولایت و حمایت از امام حسین(ع) باشد و بهتر است اشعاری بیان شود که هدف امام حسین (ع) از قیام عاشورا بیان کرده و تبیین کنند که امام حسین (ع) به چه علتی راه شهادت را انتخاب کرده است.
از آن جایی که زبان شعر زبانی بسیار گویا و تأثیر گذار است به همین علت بهتر است که امروز هم در منبرها از زبان شعر استفاده شود؛ بنابراین یکی از راه‌های ائمه معصوم(ع) برای زنده نگه داشتن یاد عاشورا تشویق شاعران و مداحان بود و ائمه معصوم(ع) همواره شاعران عالم و دانشمند را مورد تکریم و احترام قرار می‌دادند زیرا هر چه علم و دانش فرد بیشتر باشد میزان علم و آگاهی در شعر او بر احساس غلبه کرده و به خوبی معنای مورد نظر را منتقل می کند.
رهبر معظم انقلاب در این زمینه می فرمایند که« جهت گیری ها در عزاداری باید به این نحو باشد گسترش تبیین، بیان، آگاه سازی، محکم کردن ایمان مردم، روح تدین را در مردم گسترش دادن، روح شجاعت و غیرت دینی را در مردم زیاد کردن، حالت سکون، بی‌تفاوتی و بی حالی را از مردم گرفتن، این هاست بنای قیام حسینی و عزاداری حسینی در زمان ما؛ لذا زنده است و همیشه زنده خواهد بود و جنبه عاطفی آن تأثیر گذار بر عواطف و احساسات همه مردم است و جنبه عمیق و معنوی آن صاحبان فکر و بصریت را آگاه و روشن می کند».
گرفتن حالت بکاء برای یادآوری واقعه عاشورا در عزاداری امام حسین (ع)، تشکیل مجالس عزاداری با توجه به محتویات دقیق دینی آن،سرودن و خواندن اشعاری با محتوای دینی و پیام اسلامی از شیوه‌هایی بود که در طول تاریخ ائمه معصوم(ع) و فقیهان به آن پایبند بودند.
اضافه بر این یکی دیگر از راه‌های زنده نگه داشتن یاد و نام حماسه حسینی در سیره امامام معصوم و فقهای عظام، تشویق مردم به زیارت اباعبدالله الحسین(ع) بوده و این شیوه در حال حاضر هم بسیار مورد تأکید و توجه بوده است.
تشویق به زیارت امام حسین (ع) و شهدای کربلا
شیوه چهارم اهل بیت(ع) برای زنده نگه داشتن یاد و خاطره حماسه عاشورا، تشویق به زیارت امام حسین (ع) و شهدای کربلا بود و خود این بزرگواران در انجام این امر(زیارت امام حسین) پیشتاز مردم بوده‌اند و نکته‌ای دیگری که باید به آن دقت کرد این است که با توجه به دوری افراد و با توجه به اینکه بعضی از روایت ها زیارت امام حسین(ع) را فریضه و واجب می‌دانند از جمله اینکه امام صادق(ع) به معاویة بن وهب می‌فرمایند که « زیارت قبر امام حسین(ع) را به خاطر هیچ ترسی ترک نکن» و با وجود اینکه در دورانی از تاریخ اسلام حاکمان طاغوتی بنی امیه و بنی عباس به خاطر زیارت امام حسین(ع) دست و پا می بریدند و یا راه امن نبوده و خطرناک بوده و در زمان حاضر با وجود اینکه راه ناامن بوده و خطرات فراوان است؛ ولی به این خاطر که امام صادق(ع) به این موضوع امر کرده، این امری بودن دستور امام صادق(ع) نشانه فریضه بودن زیارت امام حسین (ع) است.
همچنین یک روز یک نفر نزد امام باقر(ع) می‌رسد و به حضرت عرض می‌کند که ما به دلیل دوری راه امکان زیارت حضوری و مستقیم امام حسین (ع) را نداریم باید چه بکنیم؟ که امام باقر(ع) در پاسخ این مرد می‌فرمایند که « صبح روز عاشورا از خانه‌های خود بیرون بروید و وارد میدان شوید و بروید در بیابان ها و صبح تا شب عزاداری کنید که این موضوع نشان دهنده یکی دیگر از شاخصه های مطلوب عزاداری برای امام حسین(ع) است.
همچنین آیت الله صافی گلپایگانی در کتاب «گفتمان عاشورایی» در خصوص شیوه های عزاداری مطلوب برای امام حسین(ع) نوشته‌اند«یقینا این برنامه‌ها و سیاه پوشیدن و سیاه پوش کردن در و دیوار خانه‌ها، حسینیه ها، تکایا بسیار آموزنده بوده و موجب تعالی و تبلور افکار و شعور انسانی و مذهبی است همه راجح و سبب احیا و بسط امر مذهب و تحکیم علائق و روابط با خاندان رسالت و تجدید میثاق تشییع و پیروی از آن بزرگواران و محکوم کردن ظلم استبداد و استضعاف است.
شیوه پنجم ائمه معصوم در عزداری مطلوب برای امام حسین (ع) استفاده از تربت امام حسین(ع) در نمازشان بود و این هم یکی از شیوه‌های توجه دادن مردم به واقعه عاشورا بود و امام سجاد(ع) هر گاه به نماز می ایستادند و همچنین امام باقر(ع) و امام صادق(ع) در هنگام اقامه نماز تربت سید الشهدا را روی سجاده خود می‌ریختند و نماز می‌خواندند و در مورد امام موسی کاظم(ع) و امام رضا(ع) هم روایت هایی به همین شکل وجود دارد که نماز خود را با تربت سید الشهدا می‌خواندند تا به این ترتیب مردم را به قضییه عاشورا و حادثه کربلا و مصایب امام حسین(ع) توجه دهند و هدف ائمه (ع) از اهمیت توجه به شیوه‌های عزداری برای امام حسین(ع) این بود که این واقعه همیشه و همه جا و به صورت دائمی در معرض دید مردم بوده و همه ساله تکرار شود تا بتوانند از طریق این عزاداری هدف اصلی که دین و قیام امام حسین(ع) که دعوت مردم به بندگی خدا بود رااز طریق شکل دادن و کانالیزه کردن رفتار به انجام برسانند.
فتاوای مراجع در خصوص مداحی برای امام حسین(ع) و منکرات این عرصه
اضافه بر این در مورد باید ها و نباید های مدح و مداحی و مرثیه خوانی برای اهل بیت(ع) در مجالس عزاداری و هیئت ها در دو بخش کلی می توان سخن گفت: اول لحن ها و ریتم ها و موسیقی هایی که در این امور مقدس استفاده می شود و دوم محتوایی که در این قالب ها ریخته و پرداخته می شود.
در ادعیه اهل بیت(ع) به ما یاد دادند که باید از سه گونه جهت گیری و سخن در مورد ایشان به خدا پناه ببریم و از خدا یاری و هدایت بجوییم که در دعای شب عید غدیر که در کتاب اقبال آمده این سه بیان شده که عبارتند از بغض،منکر و غلو.
بغض
در مورد بغض باید بگوییم که این موضوع در مورد ناصبیان و دشمنان ائمه (ع) مورد طرح است و باید گفت که از نظر شرعی امری ناپسند است چون دشمنان به خدا، رسول خدا و اهل بیت(ع) از مصداق‌های عدم پذیرش توحید و شرک است و این کار شرعا جایز نیست.
منکر
در مورد بخش دوم که از آن با صفت «منکر» یاد شده است به معنای سخنان و اعمالی از ما در رابطه با اهل بیت(ع) می باشد که مطابق با شان ایشان و پیروان حقیقی خاندان وحی نمی باشد که علما و بزرگان و مراجع ما برخی از مصادیق امروزی این منکر را در مورد مداحی ها و حرکت هایی که در ارتباط با اهل بیت از شیعیان صادر می شود بیان نموده اند که در اینجا به برخی از آنان اشاره می شود؛
الف ـ غالب شدن توصیفات دون شان اهل بیت (ع) که مقام معظم رهبری در این باره می‌فرمایند« چیز دیگرى که بنده در بعضى از خوانندگان جلسات مداحى اطلاع پیدا کردم، استفاده از مدح‌ها و تمجیدهاى بى‌معناست، که گاهى هم مضر است. فرض کنید راجع به حضرت اباالفضل (ع) صحبت مى‌شود؛ بنا کنند از چشم و ابروى آن بزرگوار تعریف کردن؛ مثلاً قربون چشمت بشم، مگر چشم قشنگ در دنیا کم است، مگر ارزش اباالفضل به چشمهاى قشنگش بوده است،اصلاً شما مگر اباالفضل را دیده‌اید و مى‌دانید چشمش چگونه بوده، اینها سطح معارف دینى ما را پایین مى‌آورد؛ معارف شیعه در اوج اعتلاست. معارف شیعى ما معارفى است که یک فیلسوفِ در غرب پرورش یافته با مفاهیم غربى و بزرگ شده آشناى با معارف فلسفى غرب مثل هانرى‌کُربن را مى‌آورد دو زانو جلوى علامه‌ى طباطبایى مى‌نشاند؛ او را خاضع مى‌کند و مى‌شود مروج شیعه و معارف آن در اروپا؛ مى‌شود معارف شیعه را در همه‌ى سطوح عرضه کرد؛ از سطوح ذهن متوسط و عامى بگیرید تا سطوح بالاترین فیلسوف‌ها. ما با این معارف نباید شوخى کنیم. ارزش اباالفضل العباس به جهاد و فداکارى و اخلاص و معرفت او به امام زمانش است؛ به صبر و استقامت اوست؛ به آب نخوردن اوست در عین تشنگى و بر لب آب، بدون اینکه شرعاً و عرفاً هیچ مانعى وجود داشته باشد،ارزش اباالفضل، ارزش حبیب‌بن‌مظاهر، ارزش جُون در اینهاست، نه در قد رشیدش یا بازوى پیچیده‌اش. قد رشید که خیلى در دنیا هست؛ ورزشکارهاى زیبایى اندام که خیلى هستند؛ اینها که در معیار معنوى ارزش نیست. گاهى روى این تعبیرها تکیه هم مى‌شود، حالا یک وقت شاعرى در یک قصیده‌ى سى، چهل بیتى اشاره‌ای هم به جمال حضرت اباالفضل مى‌کند؛ آن یک حرفى است؛ ما نباید خیلى خشکى به خرج دهیم و سختگیرى کنیم؛ اما اینکه ما همه‌اش بیاییم روى ابروى کمانى و بینى قلمى و چشم خمار این بزرگواران تکیه کنیم، اینکه مدح نشد؛ در مواردى ضرر هم دارد؛ در فضاهایى این کار خوب نیست».
استفاده از صفاتی برای شیعیان و انجام اعمالی که دون شان یک شیعه بلکه کرامت خدادادی بنی آدم است که این هیچگاه مورد رضایت خدا و خواست اهل بیت(ع) از شیعیان نیست و از مصادیق منکر در عزاداری است.
مرحوم آیت‌الله العظمی تبریزی بنابر آنچه از ایشان نقل شده است در این باره می فرمایند« مداحی و خواندن اشعار در مجالس اهل بیت(ع) باید طوری باشد که موجب وهن شیعه نباشد و بهانه به دست دشمنان شیعه ندهد. در مجالس اهل بیت(ع) باید اشعاری خوانده شود که فضایل آن بزرگواران بیان شود و مصائب و مظلومیت آنها برای مردم گفته شود. ائمه از ما نخواسته‌اند که خود را به صورت حیوان درآوریم. آنچه از ما خواسته‌اند این است که مؤمن صالح باشیم و اخلاق ما اخلاقی باشد که از آن بزرگواران رسیده است.
و همچنین از حضرت آیت الله مکارم شیرازی پرسیده اند که آیا استفاده از جملاتى همچون «ما همه سگ حسینیم» در مجالس عزادارى امام حسین(ع) اشکالى دارد یانه؟ که ایشان در پاسخ فرموده اند که «عزادارى خامس آل عبا از مهمترین شعائر دینى است; ولى باید از سخنان و اشعارى که متناسب با عزاداران اهل بیت(ع)نیست جداً خوددارى شود; زیرا حضرت سیدالشهدا(ع)از اینگونه امور بیزار است. و اینگونه تعبیرات، شایسته عزاداران حسینى نیست
همچنین رهبر معظم انقلاب در زمینه باید و نبایدهای مداحی برای سید الشهدا می‌فرمایند که اگر انسان در زیارتگاه‌هاى ائمه(ع) خود را به زمین بیندازد و همانند بعضى از مردم که صورت و سینه خود را برزمین می مالند تا از آن خون جارى شود و به همان حالت وارد حرم می شوند، عمل کند چه حکمى دارد؟ که ایشان فرموده اند که این اعمال که به عنوان اظهار حزن و عزادارى سنتى و محبت ائمه(ع) محسوب نمی شوند از نظر شرعى اعتبارى ندارند، بلکه اگر منجر به ضرر بدنى قابل توجه و یا وهن مذهب شوند، جایز نیست.
غلو
اضافه براین؛ استفاده از صفاتی که در نصوص و آیات قرآن برای خداوند آمده در مورد اهل بیت(ع) و نزدیکان آنها نظیر حضرت ابالفضل العباس (ع) و حضرت زینب(س)،به صورت مطلق و بدون بیان حدود قیود.
البته باید در این مورد توضیح داد که طبق روایات و ادعیه ای که در شان اهل بیت علیهم السلام وارد شده، صفات بلند و مقامی عظیم برای آن ها بیان شده است اما اولا بیان همه مقامات اهل بیت در جمع همگان با سطح ایمانی و درک عرفانی مختلف، صحیح نیست و شیوه بزرگان دینی نبوده و نیست.
ثانیا صحبت از این مقامات به طور صحیح تنها از کسانی که سالها در عقاید و کلام اسلامی تحصیل کرده اند ساخته است که ظرافت های علمی و دقت ها در عبارات و کلمات و اطلاق و تقیید ها صورت گیرد تا نه از مقام اهل بیت کاسته شود و نه در مورد آنها غلو شود که زمینه سوء استفاده دشمنان اهل بیت را فراهم آورد.
همچنین نباید احادیثی که در مورد ثواب شرکت در مجلس اهل بیت و گریه بر ایشان آمده است به عنوان علت تامه برای بهشت رفتن و عدم عقوبت اخروی افراد تلقی نمود و از این رهگذر افراد را از فراهم آوردن زاد و توشه تقوا بی نیاز کرد.
در پایان لازم به ذکر است، که باید مداحانی که در مسیر مدح و مرثیه خوانی برای اهل بیت و امام حسین(ع) به خطا رفته‌اند را توجیه کرد و دعوت ایشان به معروف لازم و ضروری است و همان‌گونه که شاخصه های مطلوب عزاداری برای اهل بیت(ع) در سیره معصومان بیان شد با رعایت این شاخصه ها خواهیم توانست به عزداری مطلوب و اثرات مثبت آن در جامعه اسلامی نزدیک شویم./۹۶۸/200/ص
فاطمه قاسمی