به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسائل، حجت الاسلام والمسلمین عباس رفعتی، در درس خارج فقه رسانه که در مورخه 29 شهریور سال 95 در موسسه فقهی ائمه اطهار علیهم السلام برگزار گردید، به بیان اهمیت و شیوه درسی مباحث امسال فقه رسانه پرداخت و گفت: بحث از پیام و محتوای رسانه بسیار حائز اهمیت است اگر چه این مباحث افق و نقشه راه فاعلیت هنری فرهنگی رسانه را ترسیم می کند.
ایشان در ادامه گفت: در این سال تحصیلی مباحث را در دو بخش مباحث کلی پیام مانند تعریف رسانه دینی، اهداف آن، استراتژی، سیاست گذاری و مباحث جزئی ارائه خواهیم کرد که در مباحث جزئی هر یک از مصادیق پیام رسانه ای در موضوعات مختلف و برنامه های متفاوت مورد دقت قرار خواهد گرفت.
استاد در پایان به جایگاه احکام وضعی در فقه رسانه پرداخت و گفت: دید فقه حکومتی در مباحث آینده، یعنی پیام و محتوای رسانه، نقش تعیین کننده در استنباط احکام فقه رسانه دارد.
اهم مباحث استاد رفعتی به شرح ذیل می باشد:
خلاصه ای از درس گذشته
در این فصل در مورد بایدها و نبایدهای رسانه، واجبات، مستحبات، مکروهات و مجازهای رسانه از لحاظ محتوایی بحث می کنیم.
به تعبیر دیگر دیدگاه اسلام و فقه را نسبت به امور فرهنگی، هنری و اجتماعی در ساحت رسانه مورد بحث قرار می دهیم.
رسانه فرهنگ ساز است، رسانه تمدن ساز است، رسانه معروف ساز است، رسانه منکرساز است، علاوه بر امر به معروف و نهی از منکر، معروف و منکر تولید می کند.
رسانه فکر ساز است، رسانه در تولید علم نقش بزرگی دارد به خصوص رسانه های فضای مجازی و سایبری و اینترنتی.
علت این که این قدر رسانه به نظر ما نقش بزرگی دارد، به جهت این است که رسانه جزئی از ارکان حیات بشری شده است.
به تعبیر فقیه متأله آیت الله جوادی آملی، این عصر، عصر هنر است و اگر پیامبری در این عصر مبعوث می شد با زبان هنر می آمد.
حضرت آقا می فرمایند: هنر دینی یعنی هنر تبیینی و نشر معارف دین.
ایشان در حکم رئیس صدا و سیما می نویسند: «صدا و سیما با مأموریت خطیر هدایت و مدیریت فرهنگ و افکار عمومی جامعه به مثابه دانشگاه عمومی با تکیه بر فعالیت ها و برنامه های حرفه ای پیشرفته و عمیق رسانه ای، وظیفه گسترش دین، اخلاق، امید و آگاهی و ترویج سبک زندگی اسلامی ایرانی در میان آحاد ملت رابر عهده دارد... عزم ملی و ابتهاج معنوی و نشاط انقلابی آحاد جامعه در مسیر اهداف بلند نظام اسلامی در گرو آگاهی و معرفت عمیق و گستردة عمومی و نیازمند پیوند با سرچشمه های تولید فکر ناب دینی و خیل دلبستگان فرهیخته و پر انگیزه انقلاب اسلامی است.
پیام رسانه
مهم ترین بحث در فقه رسانه مبحث این فصل است که فصل پیام رسانه است، البته مباحث فصل بعد هم مهم است یعنی پیام رسان.
اما بحث از پیام و محتوای رسانه بسیار حائز اهمیت است اگر چه این مباحث افق و نقشه راه فاعلیت هنری فرهنگی رسانه را ترسیم می کند.
این فصل که شاید یک سال تحصیل طول بکشد به دو بخش تقسیم می شود:
بخش اول: مباحث کلی پیام از قبیل: تعریف رسانه دینی، اهداف آن، استراتژی، سیاست گذاری، تأثیر گذاری و اثر بخشی، راهبردهای کلان و سپس ویژگی پیام، هنر پیام، شرائط و اجزای پیام، روش های پیام رسانی و ...
بخش دوم: مباحث جزئی و هر یک از مصادیق پیام رسانه ای در موضوعات مختلف و برنامه های متفاوت خواهد بود.
مثلاً یک برنامه خبری از لحاظ فقهی چه شرائط و ویژگی هایی باید داشته باشد؟ آیا هر خبری گرچه دروغ را می توان پخش کرد؟
و آیا هر خبر صادقی بدون در نظر گرفتن تأثیرات سوء اجتماعی آن را می توان منتشر کرد؟ و ...
یا مثلاً مسابقه از لحاظ فقهی چگونه باید باشد که مشروع است و منجر به ترغیب و تشویق لهویات نباشد یا از قمار و برد و باخت سر در نیاورد.
و این که حتی در مسابقات باید هدف تعالی باشد یا صرفاً تفریح، سرگرمی، مطالبه لغو و یا مثلاً چقدر می توان به فرهنگ های موجود در اقوام دامن زد؟
در تعارض با فرهنگ دینی چگونه باید پیام برنامه را مدیریت کرد تا جامعه دچار حس کاذب ناسیونالیستی و تعصب کور نگردد.
نکته
روش اجتهادی ما در فقه رسانه همانند سال گذشته همان روش اجتهادی متعارف فقها در درس خارج فقه خواهد بود.
یعنی هم موضوع شناسی می کنیم و هم در حکم تکلیفی آن موضوع وارد بحث خواهیم شد.
بر این باوریم که موضوع شناسی، یکی از کارهای مهم فقیه در استنباط حکم است تا نداند غش چیست نمی تواند بگوید «الغش حرامٌ» و تا نداند غنا چیست، نمی تواند حکم را استخراج کند که حلال است و یا حرام.
به خصوص در مسائل مستحدثه؛ موضوع شناسی بسیار مهم است.
آن چه به عهده مکلف است و نه مجتهد، تطبیق موضوع به امور خارجیه است که مثلاً این ماهی دارای فلس هست یا خیر؟ اما این که فلس چیست؟، این موضوع شناسی است و مربوط به فقه و فقیه است.
در رابطه با احکام در فقه رسانه نیز همانند سال گذشته علاوه بر بایدها (واجبات) و نبایدها (محرمات) به مستحبات و مکروهات و افعال مباحث می پردازیم؛ یعنی مثلاً یک ویژگی هایی ممکن است واجب نباشد در پیام رعایت شود اما بسیار خوب است؛ یعنی مطلوب مولاست اما مطلوب الزامی نیست.
جایگاه احکام وضعی در فقه رسانه
احکام وضعی نیز در فقه رسانه و مبحث پیام خواهد بود و هم چنین احکام ثانویه و احکام حکومتی در مباحث این فصل یعنی محتوا و پیام رسانه مورد دقت قرار خواهد گرفت.
مثلاً ممکن است یک پیام و برنامه ای از لحاظ حکم اولیه مباح و مجاز باشد اما به لحاظ حکم ثانوی و عوارض جانبی تحریم شود.
لذا دید فقه حکومتی در مباحث آینده، یعنی پیام و محتوای رسانه نقش تعیین کننده در استنباط احکام فقه رسانه دارد./926/906/ص
تقریر: محسن جوادی صدر