به گزارش پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی، آیه ۳۲ سوره حج «وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَ اللَّهِ فَإِنَّها مِنْ تَقْوَى الْقُلُوبِ یعنی هر کس شعائر الهى را بزرگ دارد و( به نشانههاى آئین خدا و پرچمهاى اطاعت او) احترام بگذارد این از تقواى دلهاست» بیان می‌کند که هر چیزی که یادآور یاد خدا و اطاعت از خداوند باشد در زمره شعائر الهی قرار داشته و بر پاداشتن و زنده نگه داشتن یاد آن از نشانه‌های تقوا و مؤمنان است؛ باید گفت بر همین اساس عاشورا و واقعه کربلا هم به این علت که یاد فداکاری و جان فشانی امام حسین (ع) را در راه حق و عدالت و زنده نگه داشتن یاد خدا در میان مردم و احیای سنت‌های نبوی یادآوری می‌کند جزء شعائر الهی بوده و زنده نگهداشتن یاد واقعه عاشورا به وسیله بر پایی مراسم عزاداری برای امام حسین(ع) از نشانه‌های تقوا و رشد یافتگی مردم است؛ اما از آن جایی که از دیر باز یکی از مشکلات طاغوتیان از جمله یزیدیان این موضوع بوده که زنده نگهداشتن یاد انبیاء و ائمه به دلیل زنده کردن خوی استکبار ستزی در میان مردم برای آنها گران تمام شده و پایه‌های حکومت آنها را در طول تاریخ سست کرده به همین علت به دنبال نابود کردن این شعائر و انحراف آن در طول تاریخ بوده‌اند و ما شاهد هستیم که در طول تاریخ اسلام در هر دوره ای که حاکمان طاغوتی فرصت می یافتند از عزاداری برای امام حسین (ع) جلوگیری می‌کردند و در سالهای اخیر ، نیز استعمارگران یهودی و مسیحی مسلک و همچنین وهابیت برای اینکه بیدارگری عاشورا را بر ضد منافع خود می‌دیدند اقدام به انحراف عزاداری امام حسین(ع) از مسیر اصلی خود کرده و با وارد کردن ابزار موسیقی و لهو و لعب در عزاداریها، انجام رفتارهای غیر شرعی و بیان محتوای ضعیف و بی سند تاریخی و تبیین تنها چهره امام حسین(ع) و پرداختن به شکل و شمایل و یا تنها شیون زدن صر ف برای آن حضرت سعی کردند که عزاداری ها را از مسیر اصلی خود منحرف کرده و مردم را از فلسفه واقعی عاشورا دور نگهدارند که خوشبختانه بیداری رهبر معظم انقلاب و مراجع فقیه و عالم، مانع این کار شد، در همین راستا و در آستانه ماه محرم، حجت الاسلام و المسلمین مریجی،مدیر دانشگاه باقر العلوم در برنامه «شور و شعور» از رادیو معارف در قالب چند برنامه به لحاظ فقهی، شیوه عزاداری ، مداحی و سایر اعمال عزدارای برای امام حسین(ع) را با مستندات فقهی از نظر معصومین(ع) و فقهای تراز اول بررسی کرده‌اند که بخش اول آن به اطلاع خوانندگان محترم می رسد.
چگونگی تشکیل مجالس عزاداری در محضر امامان معصوم(ع)
ائمه معصوم(ع) با آمدن ماه محرم با گرفتن حالت حزن و بکاء به خود، ماه محرم و عزای امام حسین (ع) را به دیگران یادآوری می‌کردند و همچنین آنچه که در عزاداری ائمه معصوم(ع) برای امام حسین(ع) مهم است این بود که آنها چطور و چگونه برای امام حسین (ع) عزداری کرده و عزای امام حسین (ع) را به مردم یادآوری می‌کردند که ما هم باید به اقتصای زمانه از این شیوه و منش ائمه (ع) پیروی کنیم و باید گفت که ائمه معصوم(ع) و به تبع آن فقها چه فقهای عصر حاضر و چه فقهای گذشته به چند شیوه تلاش می‌کردند تا واقعه عاشورا در میان مردم زنده نگهدارند.
اولین شیوه معصومین(ع) و فقها برای زنده نگه داشتن یاد امام حسین(ع) یادآوری مصیبت های ایشان بود که در این شیوه غالباً کسانی که همراه ائمه معصوم(ع) بودند می‌دیدند که در ماه محرم حالت و چهره اهل بیت (ع) دگرگون می‌شود و یک حالت بکاء به خود می‌گرفتند و خنده بر لبان آنها وجود نداشت و همیشه یک چهره اندوهیگن از خود نشان می دادند تا مردم بفهمند که ایام خاصی است و برای آنها این سؤال پیش آید که این چه ایامی است و در این ایام چه اتفاق خاصی افتاده است ؟ و به عبارت دیگر اهل بیت(ع) در این زمان با حالت خود مردم را به واقعه عاشورا توجه می‌دادند که مردم بفهمند یک اتفاقی افتاده و وقتی که مردم از آنها در این خصوص پرسش می‌کردند آنها معارف بلند علوی و نبوی را با محوریت واقعه عاشورا به مردم یادآوری می کردند.
همچنین دومین شیوه ای که اهل بیت (ع) برای برپا کردن عزای امام حسین (ع)) به کار می‌بردند این بود که مجالس عزای امام حسین (ع) را با توجه به مناسبات سیاسی حاکم بر زمانه بر پا می‌کردند و شیعیان را به گریه و عزاداری بر مصایب سالار شهیدان دعوت کرده و این چیزی است که ما امروزه هم با توجه و به تبعیت از ائمه معصوم(ع) و با راهبری فقها انجام می‌دهیم و در طول تاریخ به نحوها و شکل‌های متعدد، فقها عزاداری امام حسین (ع)را بر پا می‌کردند و بر سرد در خانه پرچم عزا آویزان می کردند و همچنین فقها مجلس درس خود را تعطیل می‌کردند و در این زمینه بیان شده است که وقتی که امام رضا(ع) اول ماه محرم می‌شد درب خانه خود را باز می‌کردند و مردم به عنوان مراسم می نشستند و روضه بر پامی شد واین امر تا روز عاشورا ادامه داشت و پس از عاشورا،حضرت در خانه را می‌بستند و می‌فرمودند که بروید کارهای روزانه خود را انجام دهید به عبارت دیگر امام رضا(ع) با این کار مردم را با اهمیت ۱۰ روز ابتدایی ماه محرم آشنا می کردند. فقها هم به همین شکل عمل می‌کردند و ما شیعیان هم به همین شکل عمل کرده‌ایم؛ مگر اینکه بعضی از حاکمان در دوره ای به علت مناسابات خاص سیاسی، این امر را دشوار می‌کردند که مردم به شکل مخفی و در زیرزمین ها این کار را ادامه می دادند.
اما آنچه که در این شیوه‌های عزاداری باید مورد توجه قرار بگیرد محتوای بحث‌ها بود و اینکه در مراسم عزداری بر پا شده چه مباحثی مطرح می‌شود، آیا صرفا شیون و سینه زدن بود یا به اصطلاح؛ فلسفه قیام تبیین می‌شد که باید دید آیا این ۱۰ روز عزداری در تغییر رفتار مردم قبل و بعد از عزاداری مؤثر بود یا نه؟ و اگر این عزداری در تغییر رفتار مردم قبل و بعد از عزداری مؤثر نبود باید در فلسفه عزاداری تحقیق و تفحص کرد و دید که چه مشکلی بوده که هیچ تغییری در رفتار فرد ایجاد نشده است و باید دقت کرد که در مراسم عزداری که ائمه (ع) بر پا می‌کردند واقعه عاشورا تبیین شده و معارف علوی را بیان می‌کردند و از بیان مطالب بی سند و ضعیف پرهیز کرده و سعی می‌کردند که گریه برای حق و عدالت باشد نه برای شخصیت و پرستش امام حسین (ع) و به همین علت محتوای قوی بیان می شد.
فلسفه اشک ریختن بر امام حسین(ع) از نظر فقهی
اشک ریختن برای امام حسین (ع) زمانی ارزشمند است که برای حق و عدالت باشد نه غیر آن /فلسفه اشک ریختن بر امام حسین حمایت از مظلوم است نه پرستش شخص خاص
در حقیقت اشک های ما در ماه محرم برای حمایت از مظلوم است و ما می‌خواهیم به وسیله این اشک ها از مظلوم دفاع کنیم و توجه به این نکته لازم است که حضرت علی (ع) در هنگام شهادت در آخرین وصیتی که به فرزندان خود داشتند از آنها خواستند که یاور مظلوم و دشمن ظالم باشند وبه فرزندان خود فرمودند که فرزندان من، من از دنیا می‌روم ولی از شما می‌خواهم که دشمن ظالم و کمک و یاور مظلومان باشید بنابراین این اشک های ما برای امام حسین (ع) هم برای حمایت و یاری مظلوم است و دومین انگیزه این احساسات و اشک ریختن های رشد یافتگان ومؤمنان برای ضایع شدن حق و عدالت است یعنی ما برای این گریه می‌کنیم که این‌طور حق و عدالت را ضایع کرده‌اند و این‌طور حق و حمایت کنندگان از حق وعدالت را کوچک دیده اند و بدون اینکه برای آنها دلیلی بیاورند این‌قدر مظلومانه امام حسین (ع) و اصحابشان را به شهادت رسانده اند و عدالت و آزادی را این‌قدر پست شمرده اند و به عبارت دیگر این گریه برای بدبختی و مظلومیت بشریت است و می بینیم با وجود اینکه امام حسین(ع) با یزدیان چند بار به گفت و گو نشسته و از آنها مهلت خواستند تا آنها به کار خود فکر کنند و فرمودند که من از دست شما فرار نمی‌کنم، بازهم مهلت ندادند و این اشک برای امام حسین(ع) یک اشک مقدس و نشانه رشد یافتگی است که آنها فکر می‌کنند چطور این‌ها در برابر فردی که سر تا پایش معیار حق بود چگونه ایستاده و بعدهم پشیمان شدند که این موضوع نشان می‌دهد که چقدر عدالت و حق در برابر این‌ها مات و تیره شده بود که این‌ها به خاطر دو روز، سرنوشت و تاریخ بشر را رو سیاه کردند.
همچنین یکی دیگر از فلسفه های اشک ریختن بر امام حسین (ع) اشک شوق است، اشک شوق برای اینکه چنین قربانیانی برای دفاع از حق و حقیقت حاضر بوده و با خون و خانواده خود آماده پاکبازی هستند و اینکه ظالمان تاریخ بر اثر این جانشفانی سقوط می‌کنند این خون یک نوع شور و نشاطی با خود به همراه دارد که این شور و نشاط در قالب اشک ها بر زمین می ریزد.
فتاوای مراجع در خصوص عزاداری برای امام حسین (ع)
آیت الله مکارم شیرازی در خصوص شیوه عزاداری برای امام حسین (ع) بیان می‌کنند که « مجالس عزاداری امام حسین (ع) به شکل ساده و سنتی برگزار شود و از اسراف و تظاهر و خود نمایی بپرهیزند و مطالب و اشعار مداحی از منابع معتبر و مشهور باشد و مطالب ضعیف و بی سند و مطالبی که بوی ذلت می‌دهد و مناسب شأن شهدای کربلا نیست مطرح نشود؛ بلکه به جنبه‌های حماسی این واقعه تاریخی توجه گردد.
آیت الله شبیری زنجانی در یکی از استفتائات خود در مورد عزاداری برای امام حسین (ع) بیان می‌کنند که مجالس روضه مؤونه برای هدایت مردم به خواست خداوند است؛ بنابراین باید در آن مطالب اساسی و مستند مطرح شود نه مطالبی که صرفاً خوشایند مردم است البته خوب است مطالب خوشایند مردم هم بیان شود ولی بهتر است که مطالب اساسی و مطالب مستند و قوی که جنبه هدایت و اصلاح مردم را دارد در این مجالس مد نظر قرار گیرد».
آیت الله صافی گلپایگانی در کتاب گفتمان عاشورایی با بیان اینکه گریه کردن، یا مرثیه خواندن یا پا برهنه رفتن و یا سایر صورت‌های مشروع دیگر در عزای امام حسین(ع) موجب رحمت الهی در آخر الزمان خواهد بود بر موضوع عزاداری ساده برای امام حسین (ع) صحه می گذارند.
نتیجه گیری: براساس آنچه بیان شد باید بگوییم که عزاداری برای امام حسین (ع) به استناد آیات قرآن به عنوان یکی از شعائر الهی بی اشکال بوده و مورد تأیید بوده و امری پسندیده و دارای ثواب است ولی از نظر فقهی باید مطالب مستند، محتوای دقیق تاریخی و اهداف قیام تبیین شود و باید این محتوا به شکلی باشد که بر تغییر رفتار مردم در طول سال اثر گذار باشد همچنین باید با محوریت عاشورا اهداف و معارف و احکام دینی که امام حسین (ع) برای آن قیام کردند تبیین شود و اشک ریختن بر امام حسین (ع) هم تنها با همان فلسفه هایی که گفته شد بهتر است در مراسم صورت گیرد تا از نظر شرعی این کار دچار مشکل نباشد./۹۶۸/201/ص
فاطمه قاسمی