به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وسائل، رسانه به معنی اطلاع رسانی یا ابزار آن یکی از مسائل امروز جهان است. هرچند که رسانه خود ابزار اطلاع رسانی است، ولی در کاربردهای امروز هرگاه از رسانه سخن به میان می‌آید، ناظر به افعال مکلفین یعنی اطلاع رسانی است. بر این اساس، فقه رسانه به معنای فقه اطلاع رسانی همانند فقه روزه، فقه امر به معروف و نهی از منکر و فقه جنگ و جهاد، یکی از مسائل حوزه فقه اسلامی است که می‌بایست بدان توجه شود و احکام و بایدها و نبایدهای آن استخراج شود؛ زیرا مسئولیت فقه، تبیین احکام رفتاری مکلفین و بیان واجبات، مستحبات، محرمات، مکروهات و مباحات آن می‌باشد.
اطلاع رسانی به عنوان یک فعل از افعال مکلفین نیز دارای بایدها و نبایدهایی است که می‌بایست در چارچوب قوانین علم اصول از منابع چهارگانه کتاب، سنت، عقل و اجماع استنباط و در اختیار جامعه ایمانی و اسلامی قرارگیرد تا مکلفان، رفتار و اعمال خویش را در این چارچوب سامان دهند.
در همین راستا خبرنگار سرویس فرهنگ پایگاه اطلاع‌رسانی وسائل گفتگویی با حجةالاسلام دهشتی استاد کارگروه های آموزشی دینی آموزش و پرورش داشته که این گفتگو تقدیم خوانندگان محترم می‌گردد.
وسائل_نقش رسانه در دنیای امروز چیست و تا چه اندازه می تواند در تقویت باورهای دینی مردم موثر باشد؟
انسانها در زندگی اجتماعی و در برخورد و تعامل با دیگران، نیاز شدیدی به ارتباط دارد و تنها از این طریق است که نیازهای فردی و اجتماعی خود را برآورده میکند و در واقع دوره غار نشینی تمام شده است.
به همین علت از همان آغاز برای برقراری ارتباط و رساندن پیام خود به دیگران، شیوه‌های گوناگونی را به‌کار برده است؛ از کلمات و اشاره‌های رمزی اولیه گرفته، تا استفاده از پیش‌رفته‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین وسایل ارتباطی مدرن امروزی. هرچند که رشد رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی که در ابتدا بسیار ساده و ناچیز بوده، لیکن در عصر حاضر شاهد تحوّل چشم‌گیری است.
ما می بینیم که سیر تحول ارتباطات انسان دست خوش تغییرات اساسی شده و به سمت تکامل در حال حرکت است..
امروزه رسانه‌های جمعی علاوه بر آن‌که ابزاری برای سرگرمی و تفریح مردم‌اند، وسیله ای برای تعلیم و تربیت، فکر و اندیشه و موجب تحول و تکامل جامعه می باشد که از این جهت بسیار حایز اهمیت‌اند. به همین سبب می‌توانند نقش مهمی در تعلیم و تربیت نسل حاضر به خصوص نسل جوان ایفا کنند. و دریک کلام رسانه‌ها تعلیم دهندگان و مربیانی اند که ادعای معلمی و مربی گری دارند. مشاهده می کنیم که در این دوران نقش الگویی خانواده ها پایین آمده است و یکی از علتهای آن حضور فعال رسانه ها در زندگی ما است.
دنیای امروزبه سمت صنعت و تکنولوژی در حال حرکت است و چون رسانه ها نقش عمده ای را برعهده دارند به صورت شبانه روز در تغییر اندیشه ها و افکار کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان نقش تأثیرگذار و مهم خود را ایفا می کنند.
باتوجه به اهمیت رسانه ها در امر تعلیم و تربیت و گستردگی فعالیت‌های رسانه‌ای درکشور، لازم است تا با نگاه علمی و با درک این حقیقت که از لوازم زندگی امروزی، استفاده از رسانه‌های نوین است؛ ضمن بررسی آسیب ها و چالش های فراروی آن، راهکارهای عملیاتی را برای دست اندرکاران فعالان رسانه‌ای کشور پیشنهاد نمائیم.
شما ببینید نگاه حضرت امام خمینی به تلویزیون و رادیو که خود یک رسانه هستند؛ چیست.
در صحیفه نور به نقل از ایشان بیان شده است:
((شما این را مثل سایر رسانه های گروهی حساب نکنید ، این یک وضعیت خاصی دارد که این بچه های دو سه ساله، سه چهارساله، به این نگاه می کنند و از این روح آنها اثر گذاشته می شود تا پیرمردها، تحت تأثیر واقع می شوند واین یک دستگاهی است که در خدمتگزاری می تواند بهترین دستگاه ها باشد و درخیانت می تواند بالاترین خیانت را بکند. از تمام دستگاههای تبلیغاتی الان، امروز نقش رادیو و تلویزیون از همه دستگاه ها بالاتر است.
اگر این اصلاح بشود یک کشور را می تواند اصلاح بکند و اگر خدای نخواسته انحراف در این باشد یک کشور را می توان منحرف کند. اینهایی که سواد ندارند، خوب، فیلم ها را تماشا می کنند، حرف ها را هم می شنوند، آنها هم که سواد دارند خوب هست، اینطور نیست که این مخصوص به یک دسته ای باشد. بچه های کوچولو می نیشنند و این عروسک هایی که آنجا چه می شود مثلا تماشا می کنند و فیلم ها را تماشا می کنند، اگر انحراف در اینها باشد، آنها را از همان بچگی منحرف می کند. این از مدرسه ها بالاتر است، این مدرسه عمومی سرتاسری کشور است... )).
این سخن امام خمینی من را به یاد حرف ژان کازنو جامعه شناس و صاحب نظر در علوم ارتباطی، دربیان تفاوت های میان مدرسه و رسانه های گروهی انداخت که می گوید:
("مدرسه فقط سال هایی اندک از حیات طفل یا جوان را به خود مشغول می دارد، ولی وسایل ارتباط جمعی بی هیچ محدودیتی در تمامی مراحل زندگی با انسان هایند" و از آغاز تا پایان عمر آن ها را پوشش می دهند، مدرسه فقط ساعاتی چند از حیات طفل یا جوان را در اختیار دارد، حال آن که رسانه های گروهی در تمامی ساعات شب وروز به خانه می آیند ولذا هیچ محدودیت زمانی ندارند؛ مدرسه قشری خاصی از انسان ها، آن هم به تعداد اندک را زیر پوشش می گیرد، ولی وسایل ارتباط جمعی همه را پوشش می دهد).
وسائل_به نظر شما رسانه می تواند در فرایند عمل انسان تاثیر گزار باشد؟
بله قطعا می تواند چنین باشد.رسانه می تواند کنش و منش و واکنش انسان را تغییر دهد. حتی در حوزه نظریه پرداز معتقدند که رسانه می تواند اولویت ذهنی افراد را تغییر دهد.مثلا دغدغه و اولویت مردم در یک مقطعی می شود مسابقات المپیک یا مسابقات جهانی فوتبال و این در واقع تاثیر رسانه در اذهان مردم است.
اصطلاحی هست به نام مکانیزم عمل که می گوید تصویر برای انسان تصور و تصور فکر و فکر بدنبالش عمل می آورد.مانند بچه زمانی که به تماشای یک کارتون جنگی می نشیند بعد از آن به دنبال اسلحه می گردد.
در مجموع رسانه می تواند بر روی ساحت ذهن و قلب و احساس و جوارح و عمل ما تاثیر بگذارد.
وسائل_به نظر شما مؤلّفه های اصلی یک رسانه دینی چیست؟
اول باید عرض کنم که ما یک دین رسانه ای داریم و یک رسانه دینی و منظور ما رسانه دینی است نه دین رسانه ای چرا که طبق برخی نظریات، رسانه در عصر حاضر با ایفای کارکردهای متعدد عملاً وارد قلمرو استحفاظی دین شده و بسیاری از آنچه در گذشته، ادیان متکفل تأمین آن بودند، اینک خواسته یا ناخواسته به رسانه محول شده است.
پس ما به هیچ عنوان معتقد به جایگزینی رسانه به جای نبوده و نیستیم.حتی معتقدیم همانطور که رسانه به عنوان یک ابزار می تواند به کمک دین بیایید در مقابل خدماتی هم دین می تواند در حوزه رسانه داشته باشد تا باعث تعالی رسانه در جامعه گردد.
و چون همه رسانه‌ها به تناسب ظرفیت، نوع کاربری، جایگاه اجتماعی و وظایف کارکردی می‌توانند دین را در نیل به اهداف موردنظر و ایفای نقشهای مورد انتظار مساعدت کنند از مهمترین مولفه های یک رسانه دینی این است که بتواند با اهداف دین همگونی و مطابقت داشته و و در تمامی این عرصه ها به یاری دین بشتابد.
از دیگر مولفه های رسانه دینی آن است که برای جلب و جذب مخاطبان جدید به دین، تعمیق باورهای مؤمنان، بسط قلمرو و نفوذ دین عرصهها و ساحتهای گوناگون حیات فردی و اجتماعی کمک کند.و اگر رسانه ای توانست ورود دین به عرصههایی همچون امور تجاری و تبلیغی که در ظاهر تمایل چندانی به ورود بدان ندارد،را تسهیل کند در واقع می توان نام ان رسانه را یک رسانه ای دینی نامید.
همچنین می توان بازتولید پیامهای دین در قالبهای جدید و ایجاد زمینه برای احساسات و تجربه دینی را از دیگر مولفه های یک رسانه موفق دینی بر شمرد.
وسائل_گفتید که دین می تواند به رسانه کمک کند این یاری کردن و کمک کردن چگونه می باشد؟
به باور ما دین میتواند در اصلاح برخی زیرساختها و استراتژیهای فعالیت رسانه، سیاستگذاری و برنامهریزی، تعیین نقش و رسالت اجتماعی رسانه، نوع نگاه به مخاطب و نیازهای او، اهداف مورد نظر از فعالیت رسانه‌ای، ارزشیابی و سنجش اعتبار برنامهها، تعیین اولویتها، نوع حساسیت نسبت به آثار و نتایج محتمل برنامهها و... تأثیرات تعیینکننده داشته باشد.
حتی نکته مهمتر این است که دین میتواند به رسانه و نوع فعالیت آن مشروعیت و اعتبار داده و تمایل به استفاده از آن را افزایش دهد.
وسائل_ چه ضرورتی دارد که فقه رسانه و اخلاق در رسانه در حوزه به بحث گذاشته شود؟
چون ما در زمانه ای قرار داریم که قلب جوامع دنیا رسانه شده است و امروز بخش جدایی ناپذیری از زندگی افراد استفاده از رسانه گردیده و شما کمتر کسی را می توانید پیدا کنید که از رسانه استفاده نکند و به دلیل نقش مهم و تاثیر زیادی که می تواند رسانه در تغییر سبک زندگی و باور مردم داشته باشد لازم و ضروری است که مباحث فقه رسانه در حوزه با یک نظر دقیق و کارشناسی شده به بحث گذاشته شود.
بحمدالله فقه شیعه پویا است و می تواند مسیر دقیق و روشنی را برای رسانه ترسیم کند و افق روشنی را برای مردم به جهت استفاده از رسانه ایجاد کند.
من معتقدم اگر فقه رسانه در حوزه جایگاه خود را پیدا کرده و با اهمیت شمرده شود می تواند از استعمار فرانو رسانه جلوگیری کرده و ملت ها را از بردگی رسانه ای نجات دهد تا جوامع در استعمار جدید اسیر نشده و افراد فرصت طلب و سودجو با این ابزار از انها سواستفاده ننماین
وسائل_چرا تا به امروز در زمینه تبیین نظام ارتباطی اسلام و رسانه دینی تلاش جدی صورت نگرفته؟
نه اینکه تلاشی صورت نگرفته باشد ولی نسبت ان در مقایسه با گسترش رسانه ها در جامعه بسیار کم بوده است.
متاسفانه بعضی ها در کشور ما به رسانه تنها به چشم یک سرگرمی نگاه می کنند و این در حالی است که رسانه در دنیا به عنوان یک ابزار پیام رسان دیده می شود. حتی در کشور آمریکا یکی از راههای آموزش نظامی به سربازان بازی های کامپیوتری می باشد.
پس عدم درک و شناخت صحیح از چیستی و حقیقت رسانه و غفلت و بی توجهی به جایگاه رسانه در همه ابعاد فردی اجتماعی اقتصادی مذهبی و سیاسی باعث شده است که ما شاهد این باشیم که در زمینه تبین این نظام ارتباطی کار درستی صورت نگرفته باشد.
در حالی که از 1400 سال پیش در دستورات دینی به ما می آموزند که باید دیدن ها و شنیدن ها و حتی افکار خود را مدیریت کنیم . پرا که یکی از راههای آموزش از طریق دیدن است و امروز می بینیم ملت ها را به وسیله شنیدن و دیدن تسخیر کرده و مسیر زندگی انها را عوض می کنند.
وسائل_ راهکار احیای این بحث ها چیست؟
راهکار بنده این است که معتقدم همانطور که در دهه شصت در کشور نهضت سواد آموزی جریان شکل دهی خود را آغاز کرد تا به سمت ریشه کنی بیسوادی در کشور برویم امروز باید نهضت سواد رسانه ای شکل بگیرد.
مردم ما باید بیشتر با تاثیر رسانه در زندگی خود اشنا شوند و هر چه این شناخت بالاتر برود مطالبه مردم از مسئولین و حتی حوزویان بیشتر خواهد شد تا به سمت تبین نظام ارتباطی اسلام با رسانه دینی حرکت کرده و ان شاالله گام های موثری برداشته شود.
وسائل_به نظر شما رسانه یک فرصت محسوب می شود یا یک تهدید؟
ببینید ما در بهترین دوران قرار داریم.یعنی در عصری زندگی می کنیم که به وسیله رسانه ها می توانیم پیام های خود را بهتر انتقال دهیم.ابزار پیام رسان، کار ما را در آموزش و تربیت و تبلیغ و ترویج مبانی اسلام آسان و راحت کرده است.اما باید از این نکته غافل نشویم که در بدترین دوران نیز بسر می بریم؛ یعنی اگر این رسانه ها مدیریت نشوند می توانند بر علیه ما و خانواده و جامعه طغیان کنند.
نیل پستمن یک جمله ای دارد و ان این است که می گوید:
ما با تکنولوژی مخالف نیستیم ما با تکنولوژی بدون اخلاق مخالفیم
اگر این رسانه ها در خدمت بشر باشند و باعث تعالی انسان شوند مفید و الا مضر و خطرناک می شوند.برای همین است که چندین سال است که در دنیا سواد رسانه ای را به خانواده ها آموزش می دهند تا قدرت پالایش و تصویه اخبار و اطلاعات مردم بالا برود
سواد رسانه ای باعث می شود خود مردم بتوانند پیام های خوب و مفید و سازنده رسانه ها را دریافت و پیام های مضر و غیرسازنده آن را دفع نمایند.
وسائل_به عنوان آخرین سوال راهکار شما برای دور شدن از آسیب های رسانه چیست؟
همانطور که عرض کردم دنیا دارد سواد رسانه ای را آموزش می دهد.مردم ما باید نگاهشان به رسانه عوض شود و رسانه ها را فقط به چشم یک سرگرمی نگاه نکنند.ضمن اینکه همانطور که گفتم ما باید به سمت مدیریت رسانه حرکت کنیم.
منظور از مدیریت رسانه در دو بخش است:
بخش اول مدیریت کلان رسانه است که این به عهده مسئولین ودست اندرکان اجرایی در حوزه فعالیت های رسانه ای است که دغدغه ها و منویات مقام معظم رهبری را شنیده درک و به درستی عمل کنند تا ما شاهد ارتقا کیفی محتواهای رسانه در کشورمان باشیم
بخش دوم از مدیریت رسانه به عهده خانواده هاست. یعنی مدیریت کردن رسانه ها در خانه که یک جامعه کوچک می باشد.
اگر والدین دغدغه اصلاح و تربیت فرزندان و نسل نوجوان خود را دارند باید بر نحوه استفاده و حتی حضور رسانه در خانه خود حساسیت لازم را داشته باشند و با درک صحیحی که نسبت به رسانه ها پیدا می کنند بتوانند جلوی آسیب های رسانه ای را گرفته و فرزندانی صالح وشایسته ای تربیت نمایند..
از وقتی که در اختیار ما گذاشتید تشکر می کنم.
حامد حسن زاده907/328