به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی، مسائل مستحدثه به مسائلی گفته می شود که در آثار فقهی گذشته پیرامون آنها بحث نشده است، یا اگر هم بحث شده به دلایلی مطالعه و دقت بیشتری را می طلبد، اگر فقه سنتی تحت ضوابطی پیش رود پویا و پاسخگوی تمام نیازهای جامعه بشری خواهد بود.
فقه اسلامی بسیار گسترده است و شامل تمام ابعاد زندگی انسان میشو، نگرش امام خمینی(ره) به رویدادهای نوین جهان قابل تأمل است، مسائل مستحدثه ای که امام خمینی(ره) مطرح نمودند، عبارت بود از: بیمه، بانک، پول و اسکناس، چک، سفته، بلیت های بخت آزمایی، سر قفلی، تلقیح مصنوعی، کالبد شکافی، پیوند اعضا، مسافرت با نماز.
حضرت آیت الله خامنه ای نیز می فرمایند:«فقه به زمینههای نوظهور گسترش پیدا نکرده، یا خیلی کم، گسترش پیدا کرده است، امروز خیلی از مسائل وجود دارد که فقه باید تکلیف این ها را معلوم کند؛ ولی معلوم نکرده است؛ فقه توانایی دارد؛ لیکن روال کار طوری بوده است که فاضلِ محققِ کارآمد، به این قضیه نپرداخته است».
در راستای اهمیت مسائل مستحدثه صحبت بانو صدیقه رضایی، مدیر تحصیلات تکمیلی مدرسه علمیه اسلام شناسی حضرت زهرا(س) مشهد می شنویم تا از دریچه نگاه وی به بررسی این مهم بپردازیم.
وسائل _ مسائل مستحدثه در فقه به چه معنی است؟
مسائل مستحدثه به مسائلی گفته می شود که در آثار فقهی گذشته پیرامون آنها بحث نشده است، یا اگر هم بحث شده به دلایلی مطالعه و دقت بیشتری را می طلبد.
با توجه به تغییراتی که حاصل شده، اقتضا دارد که نگاه مجدد و نویی با توجه به دو عنصر زمان ومکان به این گونه مسائل داشته باشیم و بر اساس شرایط موجود به آن ها بپردازیم.
باید گفت اجمالاً مسائلی را که فکر می کنیم نیاز به نگاه مجدد دارد، از مسائل مستحدثه هستند، اعم از مسائلی که قبلاً مطرح شده و به نظر می‌رسد که پاسخ های قبلی مبتنی بر مبانی دقیق نیست، یا پاسخ های ارائه شده از کارآمدی لازم در عصر حاضر برخوردار نمی باشد.
وسائل _ در چه صورتی فقه و اصول موجود به خوبی پاسخگوی مسائل مستحدثه می باشد؟
با نگاهی تحلیلی و عمیق به منابع موجود و با عمق نگری در منابع دست اول می توان مسائل کلی را به دست آورد و با استفاده از ضوابط تاسیس قاعده، قواعد جدیدی را تأسیس نمود.
نظر به اینکه با گسترش مسائل مستحدثه؛ فقه شیعه نیازمند رویکرد جدی به قواعد فقه است. خصوصا فقه موجود نیازمند اصلاح و گسترش مبانی و قواعد فقهی است.
اهمیت نظریه پردازی در دانش فقه و اصول در عصر حاضر
نکته بسیار مهم در پرداختن به قواعد فقهی این است که قواعد فقه، زمینه ساز تولید علم و نظریه پردازی در عرصه فقاهت است. اهمیت نظریه پردازی در دانش فقه و اصول در عصر حاضر بر کسی پوشیده نیست البته باید توجه داشت پرداختن به قواعد فقه به معنای تأسیس فقه جدید نیست.
وسائل_ آیا فقه جواهری پاسخگوی مسائل نو ظهور است؟
مبنای ما در فقه همانطور که امام راحل(ره) فرمودند فقه جواهری است، اما با توجه به گستردگی مسائل و موضوعات باید به سمت فقه تخصصی برویم.
در صورت پذیرفتن تخصّصی شدن فقه، چه با قبول حجیّت قول متجزّی یا تبعیّض در تقلید، روشی کارگشا و حلاّل بسیاری از مشکلات اقتصادی، حقوقی، فقهی و ... جامعه امروز می‌باشد ولی باید دقت داشت موضوعاتی که به سرنوشت ملّت‌های جهان اسلام مربوط است، شورای مجتهدان و نخبگان فقهی را بر صدور فتواهای وحدت‌بخش و کارآمد، می‌طلبد. بنابراین در قضایا و مسائل جدید، لازم است، که شکل اجتهاد، از اجتهاد فردی، به اجتهاد جمعی و شورایی دربرگیرنده‌ی متخصّصان و فقهای طراز اوّل جهان تشیع باشد تغییر یابد.
وسائل _ آیا حکم تغییر یافته از ناحیه نسخ با حکمی که بر اثر تاثیر زمان و مکان تغییر می کند، فرق دارند؟
زمان و مکان، بی تردید بر دیدگاه ها و اعمال و رفتار ما اثر می گذارند، و گاهی موضوعات فقهی را تغییر می دهد و نیز در بعضی مواقع فهم ما را از احکام دگرگون می کند، چون در فهم آیات و روایات و سنت پیامبر (ص) تأثیراتی می گذارد. تاثیر آن ها در شناخت و تغییر موضوعات و حتی تغییر در نحوه استفاده از امکانات، موجب تغییر احکام می شود.
اسلام، تغییر در احکام را می پذیرد ولی نسخ احکام را نمی پذیرد
اسلام، تغییر در احکام را می پذیرد ولی نسخ احکام را نمی پذیرد و تغییر اعم از نسخ است و بعضی عناصر در خود قوانین اسلامی در نظر گرفته شده که تغییرات را طبق شرایط و مقتضیات زمان انجام می دهد.
به بیان دیگر تغییر حکم به واسطه تغییر موضوع، موجب می شود که موضوع تغییر یافته از تحت یک حکم خارج و تحت حکم دیگر قرار گیرد ولی هر دو حکم به قوت خود باقی است و هرگاه موضع حکم اول متحقق شود، همان حکم اول جاری می شود. ولی نسخ از بین رفتن حکم است که در دایره کار مجتهد نمی‌باشد و مثل تشریع احکام از شئونات خداوند است.
وسائل _ فقیه چه مقدار باید زمان ومکان و عناصر تاثیر گذار بر احکام را بشناسد؟
فقیه تا شناختی کافی نسبت به زمان و مکان و در نتیجه موضوعات مربوط به زمان یا مکان خاص نداشته باشد، در مرحله تطبیق احکام دچار مشکل خواهد شد.
پس فقیه برای حلّ مسائل موضوعاتِ نوظهور و از جمله موضوعاتی که در بستر زمان دچار تغییر و تحول شده‌اند، ناگزیر باید روابط و شرایط حاکم بر جامعه خویش را بداند و دقیقاً حدود تأثیر آنها را بر موضوعات در نظر داشته باشد.
دو عنصر زمان و مکان، نقش مهمی در حلّ مسائل نوظهور ایفا می‌کنند
بنابراین دو عنصر زمان و مکان، نقش مهمی در حلّ مسائل نوظهور ایفا می‌کنند و دین مبین اسلام با بها دادن به این دو عنصر و با مطرح ساختن برخی اصول دیگر، کیفیتی در ساختار احکام خویش پدید آورده است که همراه با تحولات اعصار گوناگون پیش برود و نیازها و مسائل هر عصری را با در نظر گرفتن اوضاع و شرایط حاکم بر همان عصر، پاسخ بگوید.
وسائل _ با تشکر از اینکه وقت خود را در اختیار ما قرار دادید.
بنده هم متقابلا تشکر می کنم. موفق و سربلند باشید./1309