درس خارج فقه دیات آیت الله یزدی/ 17
پرداخت دیه توسط عاقله حکمی انشایی است
پایگاه اطلاع رسانی وسائل – آیت الله یزدی در جلسه هفدهم درس خارج فقه دیات مروری بر مباحث گذشته داشت و به روایت سلمة بن کهیل نیز پرداخت و حکم دیه توسط عاقله را مجدد بررسی نمود و آنرا حکمی انشایی دانست و موارد استثناء شده از عصبه را برشمرد و اداری ها و هم شهری های قاتل را از مستثنیات بیرون دانست.
به گزارش خبرنگار سرویس حقوق پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، آیت الله محمد یزدی در نهم آبان ماه 1394 در جلسه هفدهم درس خارج فقه دیات در آغاز، حکم پرداخت دیه توسط عصبه را بیان کرد و قدر متیقن از این حکم را پرداخت به صورت زمان بندی شده در سه قسط در طول سه سال دانست و افزود: صاحب جواهر اجماع بر پرداخت دیه توسط عاقله را دلیلی معتبر می داند زیرا حجیت اجماع در صورتی است که به عصر معصوم رسیده باشد و این اجماع متصل به عصر پیامبر(ص) است و در زمان علی(ع) نیز ادامه داشته است.
وی در ادامه گفت: از جمله مستثنیات عصبه اهل دیوان است یعنی اداری ها اگر چه عصبه باشند مثلا برادر قاتل در دار الامارة کار می کند یا والی یک منطقه است لازم نیست دیه قتل خطایی را بپردازد البته باید بررسی شود زمان استثناء این گروه از چه دورانی بوده است؟ چون در زمان پیامبر(ص) خود حضرت حکم را اجرا می کردند، البته بعضی از روایات می تواند دلیل استثناء باشد ولی ضعیف اند و نمی توان به آنها استناد کرد.
آیت الله یزدی گفت: فرزند ذکور و پدر جزء عصبه نیستند اگر چه این حکم در روایت سلمة ذکر نشده است ولی از معنای لغوی عصبة می توان این را استفاده کرد و از مدارک موافقین نیز همین معنای لغوی است. محقق نیز فرزند ذکور و پدر را جزء عصبه می داند زیرا از نزدیک ترین اقوام او هستند
وی افزود: پرداخت دیه توسط عصبه حکمی انشایی است و جایگزین اسلام است برای جنگ و دفاع از قاتل است که در زمان جاهلیت مرسوم بوده است و سیره عقلا نیز مؤید این حکم است و پرداخت دیه توسط غیر قاتل امروزه نیز مشاهده می شود.
متن این جلسه در ذیل ارائه می گردد.
مقدمه
بحث در عاقله است و قبلا گذشت اولین گروه از عاقله عصبه است و آنرا به بستگان پدری تفسیر کردیم و قدر متیقن از این حکم این بود که در سه قسط در طول سه سال پرداخت شود و در صورتی که بستگان پدری نباشند اهالی شهر او باید بپردازند طبق روایت سلمة بن کهیل و مدرک این حکم دستور پیامبر(ص) است که در مدارک اهل سنت آمده است و اجماع و روایت سلمة بن کهیل است اما صاحب جواهر(1) اجماع را دلیلی مستقل می داند زیرا حجیت اجماع در صورتی است که به عصر معصوم رسیده باشد و این اجماع متصل به عصر پیامبر(ص) است و در زمان علی(ع) نیز ادامه داشته است.
استثنائات عصبه
از جمله مستثنیات عصبه اهل دیوان است یعنی اداری ها اگر چه عصبه باشند مثلا برادر او در دار الامارة کار می کند یا والی یک منطقه است لازم نیست دیه قتل خطایی را بپردازد البته باید بررسی شود زمان استثناء این گروه از چه دورانی بوده است؟ چون در زمان پیامبر(ص) خود حضرت حکم را اجرا می کردند و دیوان در اواخر زمان ابوبکر و زمان عمر تشکیل شد یعنی بعد از فتوحات و تقسیم غنائم این بحث بیشتر مطرح شده است البته در زمان حضرت کاتبین وجود داشتند و سازماندهی شده بودند ولی در صدر اسلام کسی که سواد خواندن و نوشتن داشته باشد بسیار کم بود و این در مناطق متمدن آن روز مانند ایران و روم فقط به متمولین اختصاص داشت و این امر در جزیرة العرب به مراتب ضعیف تر بود، در هر صورت استثناء دیوانی ها از عصبة نیاز به دلیل قطعی دارد البته بعضی از روایات وجود دارد که ضعیف است لذا مدرکی برای این استثناء وجودندارد.
فروعاتی که در اواخر روایت سلمة بن کهیل وجود دارد و با قواعد بحث سازگاری ندارد ولی جناب محقق آنرا مطرح کرده است به خاطر جمع این روایت با روایات دیگر است یعنی در روایت سلمة بن کهیل استثناء زنان و بچه ها و مجانین و فقیر آمده است ولی استثناء دیوانی ها در روایت دیگری آمده است و در مقام جمع این روایات فقها این فرع را مطرح نموده اند.
عبارت شرائع
و هل یدخل الآباء و الأولاد فی العقل قال فی المبسوط و فی الخلاف لا و الأقرب دخولهما لأنهما أدنى قومه و لا یشرکهم القاتل فی الضمان.(2)
فرزند ذکور و پدر جزء عصبه نیستند
آیا فرزند ذکور و پدر جزء عصبه می شوند؟ در روایت سلمة پدر و پسر را جزء عصبة نمی داند ولی از معنای لغوی عصبة می توان این را استفاده کرد و از مدارک موافقین نیز همین معنای لغوی است، پس شیخ پدر و پسر را خارج از عصبه می دانند ولی محقق آنرا جزء عصبه می دانند زیرا نزدیک ترین اقوام او هستند.
پرداخت دیه توسط عاقله حکمی انشایی است
آیا قاعدده عصبه امضایی است یا انشایی؟ استاد معتقد است این حکم انشایی است و جایگزین اسلام است برای جنگ و دفاع از قاتل است که در زمان جاهلیت مرسوم بوده است و قبلا نیز اشاره شد که سیره عقلا نیز مؤید این حکم است و پرداخت دیه توسط غیر قاتل امروزه نیز مشاهده می شود.
عبارت شرایع
و لا تعقل المرأة و لا الصبی و لا المجنون و إن ورثوا من الدیة و لا یتحمل الفقیر شیئا و یعتبر فقره عند المطالبة و هو حول الحول و لا یدخل فی العقل أهل الدیوان و لا أهل البلد إذا لم یکونوا عصبة و فی روایة سلمة ما یدل على إلزام أهل بلد القاتل مع فقد القرابة و لو قتل فی غیره و هو مطرح و یقدم من یتقرب بالأبوین على من انفرد بالأب. (3)
توضیح عبارت شرائع
قبلا اشاره شد که زنان و بچه ها و مجانین و فقرا از عاقله استثناء می شوند در اینجا محقق به این مطلب اشاره دارند و علاوه بر این موارد اهل دیوان و اهل بلد را نیز استثناء می کنند ولی در روایة سلمة همشهریان قاتل را در پرداخت دیه شریک دانست اگر چه قاتل در شهر دیگری مرتکب قتل شده باشد، اما محقق معتقد است این قسمت روایت مورد استفاده نیست اما استاد این مطلب را نمی پذیرند. 907/س
پاورقی
1ـ جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام؛ ج43، ص: 417
2ـ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج4، ص:270
3ـ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج4، ص: 271
برچسب ها:
محمد یزدی ، درس خارج ، فقه حکومتی ، دیات سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهم‌ترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۳۸:۱۳
طلوع افتاب
۰۶:۱۲:۳۷
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۴۴
غروب آفتاب
۱۹:۵۴:۱۰
اذان مغرب
۲۰:۱۲:۲۱