به گزارش سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی، امروزه فضای مجازی با امکانات گسترده، زمینه ارتباط دو سویه را میان مردم فراهم کرده است و از آن جایی که در این فضا بسیاری از محدودیت‌های محیط واقعی مانند محدودیت مکانی و زمانی وجود ندارد همین موضوع موجب شده که با عضویت افراد در گروه‌های مختلف امکان برقراری ارتباط ورای جنسیت، میان زنان و مردان نامحرم فراهم شود و از سوی دیگر چون بسیاری از کاربران؛ فضای مجازی را با فضای واقعی متفاوت دانسته و برای آن به دلیل مجازی بودن ماهیت و جایگاهی قائل نیستند در این محیط بدون هیچ مانعی اقدام به بحث با زنان و مردان نامحرم می‌کنند در حالی که شاید در محیط واقعی این کار را انجام ندهند و استنباط آنها برای این کار این است که طرف مقابل چون ما را نمی‌بیند و نمی‌شناسد به همین دلیل ارتباط با نامحرم در این فضا هیچ مشکلی ندارد غافل از اینکه هویت مجازی بر روی هویت واقعی اثر مستقیم داشته و خصلت ها و رفتارهای انسان در فضای مجازی بر روی رفتارهای او در محیط واقعی در دراز مدت اثر گذار خواهد بود.
همچنین توجه به این نکته نیز لازم است که میان ماهیت گناه در محیط واقعی و فضای مجازی هیچ تفاوتی نبوده و همانطور که ارتباط با نامحرم در محیط واقعی جز در مورد ضرورت جایز نیست در فضای مجازی هم وضع به همین منوال است.
در همین راستا و برای مشخص شدن ابعاد فقهی ارتباط با نامحرم در فضای مجازی و فقه فضای مجازی با خانم راهودا، مشاور آستان حضرت معصومه(س)، کارشناس رادیو معارف و استاد حوزه علمیه آمنه(س) قم به گفت و گو نشسته و نظر ایشان را جویا شدیم.
دلایل فقهی منع ارتباط با نامحرم در فضای مجازی
وسائل ـ مستندات قرآنی و روایی جایز نبودن ارتباط با نامحرم را تشریح کرده و بفرمایید که در خصوص ارتباط با نامحرم؛ آیا میان فضای مجازی و محیط واقعی تفاوتی وجود دارد یا نه؟
توجه به این نکته لازم است که در مورد ارتباط با نامحرم، میان فضای واقعی و فضای مجازی تفاوتی وجود ندارد و همانطور که ارتباط با نامحرم در محیط واقعی جز در هنگام ضرورت جایز نیست، ارتباط با نامحرم در فضای مجازی هم جز به حکم ضرورت جایز نیست و این ارتباط نباید مفسده انگیز باشد.
همچنین قرآن کریم در دو جا در سوره مائده آیه 5 و دیگری در سوره نساء آیه 25، زنان و مردان را از داشتن روابط دوستانه با جنس مخالف بر حذر داشته است و آن را مورد مذمت قرار داده است که در این زمینه آیه 25 سوره نساء به مردان می گوید: «با دخترانی که روابط دوستی مخفیانه ای با دیگران داشته اند ازدواج نکنید» و در ادامه در قرآن کریم بیان شده است که «...فانکحوهن باذن اهلهن و اتوهن اجورهن بالمعروف محصنات غیر مسافحات و لا متخذات اخدان» یعنی آنها را با اجازه خانواده هایشان به همسری خود در آورید و مهرشان را به طور پسندیده به آنها بدهید (به شرط آنکه) پاکدامن باشند و زناکار و دوست گیران پنهانی نباشند.».
اضافه بر این در آیه 5 سوره مائده نیز به مردان خطاب شده که « شما با زنان پاکدامن مسلمان ازدواج کنید و خود نیز پاکدامن باشید نه زناکار و نه آنکه زنان را در پنهانی دوست خود بگیرید.»
به این تربیت این دو آیه، داشتن ارتباط پنهانی با زنان و مردان نامحرم چه در مورد زنان و چه در مورد مردان را منع کرده و از آن جایی که این آیه هر رابطه‌ای را شامل می‌شود بنابراین رابطه با نامحرم در فضای مجازی هم همان حکم داشتن رابطه با نامحرم در فضای واقعی را دارد و همانطور که گفته شد جز در حکم ضروت این ارتباط جایز نیست.
مستندات روایی عدم ارتباط با نامحرم چه در فضای واقعی چه در فضا مجازی
نه تنها آیات قرآن کریم بلکه روایت های زیادی از رسول خدا(ص) نیز در مورد جایز نبودن ارتباط با نامحرم ذکر شده که حضرت رسول(ص) در این زمینه می‌فرمایند « هر کس با زنی نامحرم شوخی کند برای هر کلمه که با او گفته است، هزار سال در آتش دوزخ او را زندانی می کنند».
این حدیث رسول خدا(ص) به خوبی نشان می دهد که شوخی با نامحرم در فضای مجازی و وب سایت‌ها و وبلاگ ها و شبکه‌های اجتماعی جایز نبوده و زن و مرد نامحرم حق ندارند با هم شوخی کنند زیرا در این صورت احتمال مفسده افزایش یافته و امکان تقویت قوای شهوانی فراهم می شود.
نهی از ارتباط با جنس مخالف توسط رسول خدا
همچنین رسول خدا(ص)درباره ارتباط زن و مرد نامحرم در روایت دیگری بیان می‌کنند که:«باعدوا بین انفاس الرّجال و النساء فانه اذا کانت المعاینة واللقاء کان الدّاء الّذی لا دواء له یعنی بین مردان و زنان نامحرم جدایی ایجاد کنید تا با هم برخورد و تماس نداشته باشند زیرا هنگامی که آنان رو در روی یکدیگر قرار گرفتند و با هم رفت و آمد داشتند، جامعه به دردی مبتلا خواهد شد که درمان نخواهد داشت».
این حدیث هم مانند حدیث قبلی نشان میدهد که ارتباط با جنس مخالف جایز نیست و باید میان زن و مردم نامحرم تماسی وجود نداشته باشد و اضافه براین، این آیه نشان میدهد که اگر در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، فضایی وجود داشته باشد که گروه‌های هم جنس با هم ارتباط داشته باشند حضور در این شبکه‌ها جایز است.
حضور مفید در فضای مجازی موجب تقویت شعائر الهی می‌شود
وسائل ـ پس براساس آنچه بیان کردید اسلام با استفاده از اینترنت و فضای مجازی موافق بوده و تنها با ارتباط با نامحرم مخالف است؟
بله شرع مقدس با استفاده مفید از اینترنت مخالف نبوده بلکه برای تقویت شعائر الهی برآن نیز تأکید می‌کند و از ما می‌خواهد که پیام دین را در هر زمان، به زبان مردم هر زمان به آنها ابلاغ کنیم و در حال حاضر هم که عصر ارتباطات است با حضور مفید در فضای مجازی می‌توانیم به شبهات پاسخ داده و با پاسخگویی به‌موقع به شبهات موجب تقویت شعائر الهی شویم.
ولی آنچه که مهم است اسلام با استفاده مفسده انگیز از هر چیزی مخالف بوده و بیان می‌کند که هر چیزی که انسان را دچار گناه کرده و سرنوشت او را به پوچی بکشاند نزدیک شدن به آن جایز نیست؛ بنابراین اسلام با استفاده مفسده انگیز از هر چیزی چه در فضای مجازی و چه در فضای واقعی مخالف بوده و آن را جایز نمی داند.
همچنین اسلام بر این موضوع تصریح می‌کند که انسان در مورد عمر خود به لحاظ شرعی مسؤول بوده و اجازه ندارد که عمر خود را صرف امور بیهوده و مفسده انگیز کند بنابراین اگر هدف استفاده از اینترنت و یا هر وسیله دیگر تلف کردن عمر و رسیدن به پوچی باشد اسلام آن را جایز نمی داند.
سایر مستندات روایی جایز نبودن ارتباط با نامحرم
پیامبر(ص) در حدیثی گهر بار بیان می‌کنند که: « ایاک و الخلوة بالنساء و الذی نفسی بیده ما خلا رجل بامراة الا دخل الشیطان بینهما و لان بزحم رجل خنزبراً منلطخاً بطین و حماة خبر له من ان یزحم منکئه امراة لا نجلّ له یعنی از خلوت کردن با زنان بپرهیزید، قسم به آن خدایی که جانم در دست اوست مردی با زنی خلوت نمی کند؛ مگر اینکه شیطان (برای وسوسه و به گناه انداختن آن دو) وارد می‌شود و اگر خوکی آلوده به کثافت و لجن باشد و به انسان برخورد کند بهتر است از آنکه شانه زن بیگانه ای با مرد نامحرم برخورد کند.
حضرت رسول(ص) در روایت دیگری در این زمینه می فرمایند که: « لان یطعن فی راس احدکم بمخفط من یدیه خیر له من ان یمس امراة لا تحل له ؛ اگر سوزنی با شدت و ضربه بر سر یکی از شما فرود آید، بهتر از آن است که زنی را که نامحرم است لمس کنید»
ایجاد مَحبت دیگر دلیل جایز نبودن ارتباط با زن نامحرم در محیط واقعی و فضای مجازی است
ایجاد مَحبت دیگر دلیل جایز نبودن ارتباط با زن نامحرم در محیط واقعی و فضای مجازی است و حضرت رسول(ص) در این باره می‌فرمایند که :« ایاک و محادثة النساء فانه لا یخلوا رجل بامراة لیس لها محرم الا هم بها؛ از گفتگو و اختلاط با زنان بپرهیز؛ به راستی هیچ مردی با زن نامحرمی در خلوت سخن نمی گوید مگر اینکه در دل او نسبت به وی رغبت پیدا می شود.»
و حضرت علی(ع) هم در تأیید این موضوع می‌فرمایند که « عباد الله! اعلموا... محادثة النّساء تدعوا الی البلاء و بزبغ القلوب. و الرّمق لهنّ یخطف نور ابصار القلوب و لمح العبون مصائد الشّیطان» یعنی ای بندگان خدا بدانید که گفت و گو و اختلاط مردان با زنان نامحرم سبب نزول بلا و بدبختی خواهد شد، و دل ها را منحرف می سازد، و پیوسته به زنان چشم دوختن نور چشم دل را خاموش می گرداند و همچنین با گوشه چشم به نامحرم نگاه کردن از حیله و دام های شیطان است.»
فتوای مراجع در خصوص ارتباط با نامحرم در فضای مجازی
همه مراجع تفاوتی میان ارتباط با نامحرم از راه دور و مستقیم قائل نبوده و بیان می‌کنند که هیچ تفاوتی در حکم نمی کند و در هر دو مورد، اگر با قصد لذت و ترس افتادن به حرام باشد، اشکال دارد. (آیات عظام امام خمینی، خامنه ای، مکارم شیرازی، بهجت، تبریزی، نوری همدانی، فاضل لنکرانی، وحید خراسانی، صافی گلپایگانی، سیستانی)
همچنین همه مراجع در خصوص چت کردن با جنس مخالف و رد و بدل کردن صحبت های معمولی، بیان می‌کنند که « در صورتی که خوف فتنه و کشیده شدن به گناه وجود داشته باشد. جایز نیست»
اضافه بر این همه مراجع در خصوص نامه نگاری با نامحرم و طرح مسائل شهوانی از طریق ایمیل و چت بیان می‌کنند که طرح مسائلی که باعث ایجاد فتنه و فراهم آوردن زمینه فساد است، اشکال دارد.
براساس آنچه گفته شد باید بگوییم که راتباط مستقیم و غیر مستقیم زن و مرد نامحرم از نظر شرعی جایز نبوده و تنها ارتباط با جنس مخالف از راه ازدواج بدون مفسده و اشکال است و همچنین ارتباط شغلی و حرفه ای و علمی و تحصیلی، اگر باعث فتنه و مفسده نشود و موازین شرع در آن رعایت شود، اشکال ندارد ولی با زهم باید جانب احتیاط چه در فضای مجازی چه در فضای واقعی رعایت شده و اگر احتمال مفسده وجود دارد ارتباط جایز نیست.
وسائل ـ فرستادن استیکرهای جنسی برای نامحرم چه حکمی دارد؟
همچنین توجه به این نکته لازم است که فرستادن استیکرهای جنسی و شهوانی برای جنس مخالف جایز نیست و اگر ارتباط و چت به گونه‌ای است که فرد امکان شنیدن صدای طرف مقابل را دارد اگر شنیدن صدای نامحرم هم در فرد حالت شهوانی ایجاد کرده و موجب تحریک غریزه جنسی او می‌شود جایز نیست.
اضافه بر این، توجه به این نکته لازم است که بعضی از افراد با شنیدن صدای طرف مقابل، یا دیدن عکس جنس مخالف یا نوشته‌های او دچار هیجانات جنسی شده و گاهی این هیجانات به گونه‌ای است که موجب ارضای شهوانی طرف مقابل می‌شود به همین علت بهتر است که جز در هنگام ضرورت با نامحرم سخن نگوییم و بهتر است که از گذاشتن تصاویر خود به‌خصوص زنان بر روی پروفایل خود داری کنند؛ زیرا از آن جایی که احتمال مفسده وجود دارد این کار جایز نیست.
دلایل روانشناسی عدم ارتباط با جنس مخالف
وسائل ـ دلایل روانشنانسی جایز نبودن ارتباط با جنس مخالف را ذکر کنید؟
امروزه علم روانشناسی اثبات کرده است که زنانی که با مردان به صورت گسترده در ارتباط هستند خصلت‌های زنانگی خود را در اثر این هم نشینی از دست می‌دهند و این موضوع به حدی بر روی زنان اثر دارد که نه تنها از نظر خلق رفتاری بلکه از نظر شکل ظاهر هم اثبات شده که زنانی که با مردان ارتباط گسترده دارند از نظر شکل ظاهری و صورت نیز در دراز مدت شبیه مردان می‌شوند به همین علت اگر زن نمی‌خواهد لطافت های زنانه خود را از دست دبدهد باید ارتباط کمتری با مردان داشته باشد.
و همانطور که گفته شد قرآن برای حفظ امنیت زن و حفاظت او در برابر آزار و اذیت های جنسی و همچنین استفاده کالا گونه از زن به او توصیه می‌کند که به صورت جدی از معاشرت با مردان نامحرم پرهیز کند و این مردان نامحرم شامل مردان نامحرم فامیل هم می‌شوند و یک زن نمی‌تواند به بهانه فامیل بودن با جنس مخالف و مرد نامحرم فامیل ارتباط برقرار کند.
اضافه بر این توجه به این نکته نیز لازم است که بسیاری از طلاق هایی که ما امروز شاهد آن هستیم در اثر همین ارتباط با نامحرم و جنس مخالف اتفاق می افتد.
وسائل ـ با توجه به اینکه حوزه های علمیه خواهران اولین همایش فعالان فضای مجازی را برگزار می کنند نظر شما در خصوص حضور طلاب خواهر در فضای مجازی چیست؟
همانطور که یکی از دغدغه های مقام معظم رهبری در حال حاضر فعالیت در فضای مجازی و پاسخگویی به شبهات است اگر طلاب خواهر با رعایت موازین شرعی بتوانند در فضای مجازی حضور پیدا کرده و محتوای دینی تولید کنند خواهند توانست به بخشی از نیازهای دینی در فضای مجازی پاسخ دهند و زمینه ساماندهی این فضا را فراهم کنند زیرا یکی از علل بروز مشکلات مختلف در فضای مجازی، عدم سامان آن و تولید محتوای دینی است به همین دلیل با حضور طلاب خواهر زمینه تقویت فضای مجازی فراهم می‌شود و همانطور که گفته شد برای اینکه فعالیت طلاب و مبلغان خواهر در فضای مجازی بدون آسیب باشد بهتر است که طلاب خواهر در شبکه‌های مخصوص بانوان حضور داشته و به شبهات بانوان پاسخ دهند که در این صورت چون یک مرجع رسمی برای پاسخگویی به شهبات بانوان مسلمان ایجاد شده و بانوان مسلمان می‌توانند بدون دغدغه، پرسش های خود را در عرصه های مختلف با کارشناسان مطرح کنند به همین علت زمینه ترویج سبک زندگی اسلامی و کاهش آسیب ها و مشکلات اجتماعی فراهم شده و باید گفت که ایجاد شبکه های مخصوص بانوان در فضای مجازی یک قدم مؤثر فرهنگی در راستای ساماندهی فضای مجازی و کاهش آسیب های اجتماعی است./۹۶۸/404/ص
فاطمه قاسمی