به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی حرکت به سمت کاهش وابستگی ها و تاکید بر روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای خود اتکایی، ضروری است. بر همین اساس بهره گیری مناسب از ظرفیت های داخل کشور زمینه ساز موفقیت اهداف اقتصاد مقاومتی در سطح کشور خواهد شد.
بنابراین سوال اصلی که در پی پاسخ به آن هستیم این است که : "ظرفیت های کشور برای تحقق اقتصاد مقاومتی چیست؟" و در چند یادداشت به بررسی مهمترین ظرفیت های کشور برای تحقق اقتصاد مقاومتی خواهیم پرداخت. به طور کلی مهمترین ظرفیت های کشور در تحقق اقتصاد مقاومتی عبارت هستند از: رشد علمی، سرمایه های زیربنایی، سرمایه های معدنی، ظرفیت و مزیت جغرافیایی، تنوع اقلیمی و انرژی های پاک.
مقدمه
موقعیت جغرافیایی که نحوه قرارگرفتن یک نقطه روی کره زمین را مشخص می کند در سرنوشت یک کشور و مردم آن نقش بسزایی را ایفا می کند. اهمیت یک موقعیت جغرافیایی از لحاظ ژئوپولیتیکی(منطقه ای) و یا اهمیت یک موقعیت جغرافیایی از لحاظ ژئواستراتژیکی(جهانی) می تواند در سرنوشت سیاسی و اقتصادی آن کشور بسیار موثر باشد. مناطق زیادی در دنیا قرار دارند که از لحاظ منطقه ای حائز اهمیت هستند اما نقاطی که در دنیا اهمیت آنها بعد جهانی هم داشته باشد کم هستند و در واقع آن مناطق نقش بسیار حساسی برای دنیا دارند و در استراتژی های جهانی نقش مهمی را ایفا می نمایند. موقعیت جغرافیایی ایران در قرن ۲۱ دارای بعد جهانی می باشد.
مزیت جغرافیائی ایران
در بررسی مزیت جغرافیایی کشورها به پنج موقعیت اشاره می شود و ما نیز در اینجا وضعیت کشورمان را از نظر موقعیت های پنج گانه مورد بررسی قرار می دهیم:
موقعیت ریاضی – جمهوری اسلامی ایران از نظر موقعیت ریاضی بین 25 درجه و 3 دقیقه تا 39 درجه و 46 دقیقه عرض شمالی و44 درجه و 2 دقیقه تا 63 درجه و 9 دقیقه طول شرقی قرار گرفته و بنابراین در منطقه معتدل زمین (مایل به گرم) واقع شده و هرچه از جنوب به سمت شمال برویم از شدت گرمای آن کاسته می شود.
موقعیت نسبی – جمهوری اسلامی ایران با هفت کشور مرز خشکی و با تعدادی از کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز و نیز کشورهای حاشیه خلیج فارس مرز دریائی دارد.با فروپاشی اتحاد شوروی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در سال 1991.م رخ داد، موقعیت نسبی کشور بسیار بهتر شد.
از سوی دیگر، هرچند تعداد زیاد همسایگان به دلیل افزایش احتمال وجود سیاست های خارجی متعارض بیشتر، در شرایط معمول یک نقطه ضعف ژئوپلتیک محسوب می شود، اما در شرایط تحریم و فشار دشمنان ، این امر به یک نقطه قوت برای دور زدن بیشتر تحریم های ظالمانه تبدیل شده است.
۶ هزار کیلومتر مرز مشترک خشکی با کشورهای افغانستان، پاکستان،ترکمنستان، ترکیه ، اذربایجان، عراق و ۲۷۰۰کیلومتر مرز آبی ظرفیتی را پیش روی اقتصاد ایران گشوده است که اگر درست از این موقعیت راهبردی بهره ببریم می توانیم در کنار روابط گرم سیاسی از مزیتهای سرشار اقتصادی در فضایی برد - برد نیز بهره مند شویم.
موقعیت دریائی – جمهوری اسلامی ایران 657 کیلومتر در دریای مازندران،784 کیلومتر در دریای عمان و 1259 کیلومتر در خلیج فارس مرز دریایی دارد.
نگه هرمز با تردد سالیانه 20هزار فروند شناور، یکی از مهمترین تنگه‌های بین‌المللی محسوب می‌شود که در ردیف حیاتی‌ترین تنگه‌های عبور و مرور جهان است؛ زیرا خلیج‌‌فارس دریای نیمه‌بسته‌ای است که اهمیت ویژه‌ای در معادلات بین‌المللی انرژی دارد؛ در نتیجه، تنگه هرمز همچون کلید ورودی به این دریا محسوب می‌شود. بیش از 100 تنگه میان اقیانوس‌ها و آبراه‌های مختلف در جهان وجود دارد که عرض آنها کمتر از 40 کیلومتر(25 مایل) است. از میان این یکصد آبراه کم‌عرض بر اساس تعداد عبور کشتی‌ها، قطب اقتصادی، آسیب‌پذیری جغرافیایی، استفاده نظامی و اهمیت راهبردی می‌توان تنها به پنج تنگه اشاره کرد. تنگه‌های هرمز، جبل‌الطارق، بسفر، داردانل و باب‌المندب در جایگاه ویژه اقتصادی و سیاسی جهانی قرار دارند. در این میان، تنگه هرمز از اهمیت خاص امنیتی در سطح بین‌الملل برخوردار است، زیرا مهمترین گلوگاه حمل‌ونقل نفت جهان است و به‌نظر می‌رسد این اهمیت طی سال‌های آینده باوجود تلاش کشورهای عربی حاشیه خلیج‌‌فارس برای انتقال نفت خود از راههای دیگر همچنان ادامه داشته باشد.
موقعیت مرکزی – ایران همانگونه که از نظر تاریخی در مسیر جاده ابریشم قرار داشت واین موقعیت در گذشته اهمیت بسیاری داشته است. امروزه به دلیل قرار گرفتن بین کشورهای آسیای مرکزی ، قفقاز و خلیج فارس و همچنین قرار داشتن بین قاره های آسیا و اروپا و اینکه کوتاهترین مسیر برای عبور راههای شوسه و آهن راهبردی از شمال به جنوب و نیز عبور لوله های نفت و گاز اسیای مرکزی به اروپاست و راه آهن کشور می تواند آسیای جنوبی و شرقی را از یکسو به اروپا و از دیگر سو به خلیج فارس وصل کند، دارای یک موقعیت خاص مرکزی و در نتیجه راهبردی است.
جایگاه ترانزیتی جمهوری اسلامی ایران
جایگاه ترانزیتی جمهوری اسلامی ایران از جمله مسیر ترانزیتی اتصال کشورهای افغانستان، پاکستان، هند وچین از سمت شرق، تاجیکستان و آسیای مرکزی و روسیه ازسمت شمال، کشورهای حاشیه خلیج فارس واقیانوس هند و دریای عمان از سمت جنوب، کشورهای عراق و ترکیه و سوریه و لبنان و اروپا در سمت غرب می تواند نه تنها دسترسی ترانزیتی این کشورها را از زمین، دریا و هوا فراهم آورد بلکه ایران می تواند به پایگاه منطقه ای امن و بدون تنش و مشکل برای بسیاری ازصنایع، شرکت های بین المللی و... تبدیل شود. به طوری که شرکت های بزرگ می توانند از طریق پایگاه ایران به 25 کشور منطقه محصولات خود را صادر کنند.
موقعیت راهبردی – موقعیت راهبردی موقعیتی است که به دارنده آن مزایای قاطع سیاسی ، اقتصادی و نظامی در برابر رقیب یا رقبا اعطا می کند. جمهوری اسلامی ایران در منطقه خاور میانه قرار دارد. منطقه خاورمیانه نقش بی‌بدیلی را در رویدادهای جهان ایفا می‌کند. این منطقه به دلایلی از جمله انرژی، گذرگاههای آبی و استراتژیک، وجود رژیم صهیونیستی و امنیت آن برای قدرتهای بزرگ، بازار مصرف منطقه و... از اهمیت زیادی در معادلات جهانی برخوردار می‌باشد . این ویژگی‌ها در دو سده 20 و 21 اهمیت داشته و دارد ولی چیزی که اهمیت این منطقه را در قرن حاضر افزایش داده است، وجود منابع انرژی و اهمیت آن در معادلات قدرت در سطح جهان است.
قرار گرفتن در تمام سواحل شمالی خلیج فارس ، تنگه هرمز و دریای عمان و داشتن جزایر با اهمیت که مانند ناوگان ثابتی از مرزهای جنوبی کشور دفاع می کنند ( برخی مانند لارک و هرمز در درون تنگه و برخی مانند تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی در دهانه ورودی خلیج فارس و برخی مانند خارک که دارای بزرگترین اسکله نفتی جهان است )،به اهمیت این موقعیت بسیار می افزاید.
همچنانکه موقعیت جغرافیایی یک کشور می تواند بر قدرت ملی و رفتارهای سیاسی آن کشور تاثیرات متفاوتی داشته باشد، درک موقعیت جغرافیایی نواحی مختلف هر کشور نیز می تواند تاثیرات مستقیمی بر منافع آن کشور داشته باشد.
حمزه معلی طلبه درس خارج حوزه علمیه قم و کارشناسی ارشد از موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی ره
702/323/ع