vasael.ir

به گزارش خبرنگار سرویس مبانی پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، آیت الله سیداحمد خاتمی، عضو شورای عالی حوزه‎های علمیه کشور و استاد درس خارج حوزه علمیه قم، 24 شهریور ماه 1395 در جلسه ششم درس خارج فقه حکومتی راه‎های حفظ نظام اسلامی را بیان کرد.

خلاصه درس گذشته

بحث در ادله وجوب حفظ نظام اسلامی بود که آیت الله خاتمی در جلسه گذشته علاوه بر دلیل عقل، دلیل قرآنی را مطرح کرد و گفت: مراد از اقامه دین در قرآن اعم است لذا شامل حفظ نظام هم می‎شود.

وی دلیل بعدی حفظ نظام را حفظ اساس و بیضه الاسلام بیان کرد و نهایتا آخرین دلیل را اصل وجوب مرزبانی از مرزهای سرزمین اسلامی عنوان کرد که همه اینها دلیل بر وجوب حفظ نظام اسلامی می‎باشد.

در ادامه نظر شما را به تقریر متن درس ششم خارج فقه حکومتی آیت الله خاتمی جلب می‎کنم.

بسم الله الرحمن الرحیم

عن مولانا موسی بن جعفر (علیهما السلام) یَا هِشَامُ، إِنَّ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ دَلِیلًا، وَ دَلِیلُ‏ الْعَقْلِ‏ التَّفَکُّرُ، وَ دَلِیلُ التَّفَکُّرِ الصَّمْتُ؛ وَ لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ مَطِیَّةً، وَ مَطِیَّةُ الْعَقْلِ التَّوَاضُعُ؛ وَ کَفى‏ بِکَ جَهْلًا أَنْ تَرْکَبَ مَا نُهِیتَ عَنْهُ.[1] ای هشام، ... بر نابخردیت همین بس که به کاری بپردازی که از آن نهی شده‎ای. 

طرق حفظ نظام

فصل دیگر بحث وجوب حفظ نظام اسلامی، طرق حفظ نظام می‎باشد.

اگر طبق بیان عقل و شرع بپذیریم که حفظ نظام واجب است باید از ارکان و راههای حفظ نظام به صورت کلان بحث کنیم. چه باید کرد تا نظام اسلامی آسیب نبیند؟ چند حوزه و راه برای حفظ نظام اسلامی، لازم است.

1.  حوزه نظامی

2.  حوزه فرهنگی

3.  حوزه سیاسی

4.  حوزه اقتصادی

آسیب در این حوزه‎ها آسیب کلان است. چنین آسیب‌هائی یک نظامی را سرنگون می‎کند. خدای سبحان با هیچ کس خویش و قومی ندارد. اداره جهان هستی به طور کلی قانونمند است. امتی اگر قانون سربلندیش را فراهم کند سر بلند خواهد شد. ولی اگر قانون ذلت خویش را رقم بزند ذلیل خواهد شد. این سنت خدای سبحان است. « ... إِنَّ اَللّهَ لا یُغَیِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتّى یُغَیِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ... » ﴿الرعد، 11﴾ «یقیناً خدا سرنوشت هیچ ملتی را [به سوی بلا، نکبت، شکست و شقاوت] تغییر نمی‎دهد تا آنکه آنان آنچه را [از صفات خوب و رفتارشایسته و پسندیده] در وجودشان قرار دارد به زشتی‎ها و گناه تغییر دهند... »

حوزه اقتدار نظامی

اولین حوزه برای حفظ نظام اسلامی، حوزه اقتدار می‎باشد. تردید نیست که یک نظام، نیاز به اقتدار نظامی دارد، اگر بخواهیم نظامی، نظام بماند؛ با جدیّت باید وارد شد و اقتدار نظام را ایجاد کرد با شوخی نمی‎شود یک نظام را اداره کرد.

حوزه اقتدار نظام، یک بحث روز است. کسانی می‎گویند دوره موشک گذشته است، امروز دوره مذاکره است، اقتدار با سلاح رقم نمی‎خورد؛ بلکه اقتدار با مسائل اقتصادی هم رقم می‎خورد. قائل هر کس هست باشد اگر مرادشان این است نظام اسلامی نیاز به اقتدار ندارد؛ سخن غیر قرآنی و سنت نبوی (صلی الله علیه و آله) و سیره اهل بیت ( علیهم السلام) می‎باشد.

دلیل اول بر حوزه اقتدار نظامی

دلیل قرآنی

آیه اول:

«لَقَدْ أَرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أَنْزَلْنا مَعَهُمُ اَلْکِتابَ وَ اَلْمِیزانَ لِیَقُومَ اَلنّاسُ بِالْقِسْطِ وَ أَنْزَلْنَا اَلْحَدِیدَ فِیهِ بَأْسٌ شَدِیدٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ لِیَعْلَمَ اَللّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ وَ رُسُلَهُ بِالْغَیْبِ إِنَّ اَللّهَ قَوِیٌّ عَزِیزٌ» ﴿الحدید، 25﴾ «همانا ما پیامبران خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنان کتاب و ترازو [ی تشخیص حق از باطل] نازل کردیم تا مردم به عدالت بر خیزند، و آهن را که در آن برای مردم قوت و نیرویی سخت و سودهایی است، فرود آوردیم و تا خدا مشخص بدارد چه کسانی او و پیامبرانش را در غیاب پیامبران یاری می‎دهند؛ یقیناً خدا نیرومند و توانای شکست ناپذیر است.»

قرآن برای انبیاء بعد از طرح فرهنگ و عدالت، مساله حدید و آهن که نماد قدرت جامعه است را مطرح می‎کند و طرح این مسائل به جهت رایج شدن گفتمان فرهنگ و عدالت اجتماعی در یک جامعه است.

مراد از بأس شدید در آیه

یعنی حکومت انبیاء بدون بأس و قدرت نبوده است. رسالت انبیاء این بوده که از طرفی کار فرهنگی و کار اجرائی داشته باشند؛ از طرفی هم قدرت را در دست بگیرند. بنابراین اقتدار در ذات نظام‎های دینی است. اقتدار به معنای انزاوی از فرهنگ و سیاست نیست. بلکه باید گفت امروز دوره‎ای است که نیاز به مذاکره و موشک است. موشک نماد اقتدار جامعه است. با وجود اقتدار است که در عرصه سیاسی هم پیشبرد ایجاد می‎شود. بدون بأس نظام اسلامی شکل نمی‎گیرد.

آیه دوم:

«وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اِسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ اَلْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اَللّهِ وَ عَدُوَّکُمْ وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اَللّهُ یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اَللّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ» ﴿الأنفال‏، 60﴾ « و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان دارید از نیرو [و نفرات و ساز و برگ جنگی] و اسبان ورزیده [برای جنگ] آماده کنید تا به وسیله آنها دشمن خدا و دشمن خودتان و دشمنانی غیر ایشان را که نمی‎شناسید، ولی خدا آنان را می‎شناسد بترسانید. و هر چه در راه خدا هزینه کنید، پاداشش به طور کامل به شما داده می‎شود و مورد ستم قرار نخواهید گرفت.»

نکات آیه استطاعت:

1. مخاطب این آیه امت است. گرچه امام نماینده امت است و باید در این عرصه برنامه‎ریزی داشته باشد اما وظیفه حفظ نظام دینی به عهده امت است ذیل آیه این مطلب را می‎رساند.

2. در عرصه اقتدار نظام اسلامی محدودیتی وجود ندارد هر آنچه برای هدف بازدارندگی لازم است باید تدارک دیده شود. سلاح اتمی استثناء شده است. مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النَّوْفَلِیِّ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (ع‏) نَهَى رَسُولُ اللَّهِ (ص) أَنْ یُلْقَى السَّمُّ فِی بِلَادِ الْمُشْرِکِینَ.[2] ؛ در روایت معتبره سکونی، پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) از القاء سَمّ در بلاد مشرکین نهی کرده‎اند لذا استفاده از سلاح کشتار جمعی ممنوع است؛ زیرا چنین سلاحی بی‎گناه و گنهکار را با هم می‎کشد. قصه ترس حساب دیگری دارد. «ما» در عبارت «ما استطعتم» از الفاظ عموم است و دلالت دارد بر این که هر آنچه در توان دارید برد موشکی را بالا ببرید.

مساله ارزش‌ها بسیار مهم است اگر جناب مسلم بن عقیل ابن زیاد را ترور کرده بود دودمان یزید بهم خورده بود. اما حضرت مسلم از پیامبرخدا (صلی الله علیه و آله) نقل کرد که ترور در اسلام جائی ندارد. سید شهداء (علیه السلام) به یاران خویش و یاران حُرّ فرمود: آب برگیرید. اگر با این نگاه به سیره بقیه الله الاعظم (عج) برویم، طبق روایاتی که در کتاب 10 جلدی دانشنامه مهدوی آمده است خواهیم دید سلاحهای هسته‎ای از کار می‎افتد. یعنی زرات خانه‎ها از بین خواهد رفت.

3. در عبارت «ما استطعتم» تنها آموزشهای نظامی نیست بلکه لجستیک هم است اسبان ورزیده را هم باید تدارک کرد. هر مقدار که لازم است تانک و توپ و موشک برای اقتدار نظام اسلامی آماده کنید.

4.  طبق عبارت «ترهبون به عدو الله» هدف اقتدار نظامی ما تهاجم نیست بلکه بازدارندگی است. به اصطلاح دکترین نظام اسلامی ما بازدارندگی است.

5.  هدف بازدارندگی ستون پنجم دشمن را هم سر جای خودش می‎نشاند. «وَ آخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اَللّهُ یَعْلَمُهُمْ» باید هم دشمن علنی و هم دشمن پنهان را از بین برد. خدای سبحان از دشمن پنهان آگاه است. « وَ مِمَّنْ حَوْلَکُمْ مِنَ اَلْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَ مِنْ أَهْلِ اَلْمَدِینَةِ مَرَدُوا عَلَى اَلنِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلى عَذابٍ عَظِیمٍ» ﴿التوبة، 101﴾ « و گروهی از بادیه نشینانی که پیرامونتان هستند منافق‎اند؛ و نیز گروهی از اهل مدینه بر نفاق خو گرفته‎اند، تو آنان را نمی‎شناسی ما آنان را می‎شناسیم، به زودی آنان را دوبار عذاب می‎کنیم [عذابی در دنیا و عذابی در برزخ] سپس به سوی عذابی بزرگ بازگردانده می‎شوند.»

مقام معظم رهبری (دامت برکاته) یک حرفی را هنوز هم قائل هستند فرمودند: یک جریان منظم ساماندهی شده‎ای برای مقابله با نظام اسلامی شکل گرفته و هنوز ادامه دارد. جریان‎های علنی بازیگر آن جریان پنهان هستند. به عبارت دیگر سران فتنه مهره‎های این شطرنج هستند. آن چیزی که ستون پنجم دشمن را از بین می‎برد همین اقتدار نظامی است.

6.  آخرین نکته در آیه مذکور این است که اقتدار نظامی نیاز به اقتدار اقتصادی هم دارد. امکانات لجستیک را باید مسلمانان فراهم کنند « یَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اَللّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ» هر چه در این راه خرج بکنید بی‌کم و کاست به شما برمی‎گرد یک ذره اش بی اجر و بی پاداش نمی ماند. عبارت «یوف الیکم» اطلاق دارد هم دنیا و هم آخرت را شامل می‎شود.

امام راحل اجازه نمی‎داد از سهم الامام به صرف اقتدار نظامی کمکی شود. استدلال امام این است که این مسجدسازی و مدرسه‌سازی وظیفه مردم است لذا نباید از سهم امام استفاده شود البته استثنا هم دارد.

البته به دو دلیل استفاده از سهم الامام در این مصارف حرام نیست:

1.  این امور مانند مسجد سازی و غیره مصداقی از مصادیق در مصارف خمس است.

2. این امور مانند مسجد سازی و غیره مصداقی از مصادیق در مصارف زکات است.

برای فردا مجمع البیان و تفسیر المیزان ذیل آیه را ببینید.

سیر بحث فردا:

مساله برخورد مولی علی (علیه اسلام) با ناکثین و قاسطین و مارقین، از جلوه‎های اقتدار نظامی برای حفظ نظام اسلامی است که در سه خطبه آماده شده است. بعد از بازخوانی این سه جریان در شیوه سیاسی حفظ نظام و برخوردهای مولی علی (ع) در این عرصه را تحلیل خواهیم کرد. التزام به شئ، التزام به توابعش هم هست. وقتی نظام اسلامی را پذیرفتیم لوازم آن یعنی شیوه کار هم باید اسلامی باشد. برخورد با کارگزاران فاسد عزل و مجازات خائنان شیوه امام علی (علیه السلام) است.

مقرر: حسن حسینعلی

پاورقی: