به گزارس سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسایل بازی های یارانه ای روز به روز ابعاد گسترده تری به خود می گیرند، آنها هم صنعتی برای کشورهای تولید کننده محسوب می شوند و هم رسانه ای برای ترویج ارزش ها اما این قدرت نرم امروز در چه وضعیتی به سر می برد؟
قدرت نرم هر روز خود را آشکارتر می کند. آمریکا از طریق فیلم های هالیوود، فرهنگ و ایدئولوژی خود را به هر گوشه ای از جهان صادر کرده و می خواهد فرهنگ غرب را به جریان اصلی فرهنگ در جهان تبدیل کند.
از دهه 1980 کشور ژاپن نیز، رهبری آمریکا در هر دو حوزه اقتصادی و فرهنگی را به چالش کشید و به عنوان قطبی دیگر در تولید صنعت بازیهای رایانه ای، پا به میدان گذاشت.
آنچه مشخص است اینکه انیمیشن و بازی های ویدئویی نه تنها از لحاظ مالی، سودآوری عظیمی را به دنبال دارد، بلکه فرهنگ و افکار خاصی را نیز به مخاطبان کشورهای دیگر معرفی می کند.
می توان اینطور گفت که امروزه بازیهای کامپیوتری نه فقط ابزاری برای سرگرمی و تفریح هستند، بلکه یکی از بزرگ‌ترین صنایع دنیای فناوری ارتباطات و اطلاعات می باشند. شناخت اندکی که نسبت به این صنعت در کشور ما وجود دارد، باعث شده است تا بیشتر افراد، بازیهای رایانه‌ای را ویژه‌ی کودکان بدانند و آن را نوعی تفریح جهت اوقات فراغت بپندارند. در حالیکه داستان فراتر از این هاست.
بازیهای رایانه‌ای یکی از رسانه‌های فرامدرنی هستند که می‌توانند بر روی تمامی افراد جامعه تأثیر بسیاری بگذارند؛ چرا که این رسانه‌ی مدرن دارای ویژگی تعاملی است و با استفاده از فضا در ساخت روایت، به کودک و نوجوان کمک می‌کند تا با آن هم‌ذات پنداری کند و از آن تأثیر بپذیرد. همانطور که بارها گفته شده، هر رسانه‌ای در راستای مخاطبی که دارد، هدفی را دنبال می‌کند و هیچ رسانه ای در دنیا بی طرف نیست.
می توان اینطور گفت که امروزه بازیهای کامپیوتری نه فقط ابزاری برای سرگرمی و تفریح هستند، بلکه یکی از بزرگ‌ترین صنایع دنیای فناوری ارتباطات و اطلاعات می باشند. شناخت اندکی که نسبت به این صنعت در کشور ما وجود دارد، باعث شده است تا بیشتر افراد، بازیهای رایانه‌ای را ویژه‌ی کودکان بدانند و آن را نوعی تفریح جهت اوقات فراغت بپندارند. در حالیکه داستان فراتر از این هاست.
به عنوان مثال، سبک زندگی هدفی است که در بسیاری از بازیهای رایانه‌ای دنبال می‌شود. بازیهای رایانه‌ای، به عنوان رسانه‌ی مدرن، به نمایشی از سبک زندگی می پردازند که تابع فرهنگ مسلط بر جامعهی بومی خود یا فرهنگ سلطه در جامعه‌ای خاص است. فرهنگی که وقتی منتقل شود، تحقق اهداف بعدی را ساده می کند. از این طریق می‌توان به آن بخش از جامعهی سرمایه‌داری رسید که در آن، مصرف برابر است با شادی در زندگی.و این همان چیزی است که نظام سرمایه داری می خواهد.
اما نکته بسیار مهم در رابطه با بازیهای رایانه ای، این است که از این تکنولوژی، در جهت آموزش و انتقال ارزش‌ها در بین نسل جوان و نوجوان به چه صورتی استفاده می شود. اگر طرز فکر خاصی در پس بازیهای رایانه‌ای وجود داشته باشد که بخواهند الگوی فرهنگی، اجتماعی یا سیاسی خاصی را در ذهن کودکان بگذارند، بررسی بازیهای رایانه‌ای اهمیت دوچندان می‌یابد.
بازیهای رایانه‌ای، به عنوان رسانه‌ی مدرن، به نمایشی از سبک زندگی می پردازند که تابع فرهنگ مسلط بر جامعهی. بومی خود یا فرهنگ سلطه در جامعه‌ای خاص است فرهنگی که وقتی منتقل شود، تحقق اهداف بعدی را ساده می کند.
در همین راستا و جهت اشنایی با مبانی فقهی و اجتهادی بازی های رایانه ای گفت و گویی با حجت الاسلام رفعتی نایینی استاد برجسته حوزه ترتیب داده شد . بخش اول و دوم این مصاحبه طی روزهای گذشته منتشر گردید و اکنون با نگاهی به اهم مباحث مطروحه سابقه، قسمت پایانی تقدیم می گردد.
اهم مباحث مطروحه سابقه:
ما وقتی که به روایات مراجعه می کنیم می بینیم روایات درباره سرگرمی و بازی به چهار دسته تقسیم می شوند: یک دسته از روایات ترغیب می کنند به خصوص بعضی بازیها را، دسته دوم روایاتی هستند که بازیها و سرگرمی هایی را به طور مشخص نام برده و آنها را به عنوان موارد مضر و حرام معین و مورد نهی قرار داده اند مانند قمار، موسیقی و غنا، دسته سوم بازی کودکانه است در روایات بیشتر کودکان زیر هفت سال مراد است و دسته چهارم مطلق بازیها و سرگرمی های دیگر است غیر از قسم اول و دوم و سوم.
لهو یک مفهوم بسیار عامی است و آنچه که در روایات آمده تفسیر و معنای واژه لهو نیست بلکه ذکر مصادیق لهو است، یکجا در یک روایت می بینید که لهو معنا می شود به قمارو در جای دیگر به غنا ، این نکته مهم فقهی است.
در بحث اخلاقی مشخص شد اینها حتی بازی که معمولی باشد مورد ترغیب قرار نگزفته اند چون یک انسانی که به رشد رسیده و یک نوجوانی که به بلوغ رسیده است برای یک هدف دیگری آفریده شده است.
بخشی از آسیب های بازی های رایانه ای:
1 ـ تزلزل اعتقادی و ایجاد شبهه در ذهن مخاطب و تزلزل ایمان کاربر
2 ـ ایجاد بلوغ زودرس در کودکان
3 ـ فقدان تحرک جسمی
4 ـ اعتیاد
5 ـ عوارض روحی و روانی
6 ـ ترس و وحشت
7 ـ اتلاف وقت و عمر
8 ـ فحشا و سکس و امور جنسی نامشروع
ادله حرمت بازی ها:
1 ـیقینا بازی هایی که این چند آسیب را دارد مصداق بارز لهو است و یکی از ادله حرمت بازی ها؛ مصداق لهو بودن آنها است و لهو بالاتفاق حرام است و در آیات و روایات لهو تحریم شده است.
2 ـدلیل دیگری بر حرمت این بازی ها این است که بسیاری از این بازیهای فوق الذکر اشتراک دارند با حرمت غنا و موسیقی،
3 ـ دلیل سوم اشتراک درحرمت قمار است، قمار چند نوع داریم یکی از قمار ها قمار بدون مراهنه است.
وسائل ـ گاهی والدین در مواجهه با مسایلی همچون مشکلات اساسی دراهداف ایدئولوژیک بازی های رایانه ای اشکالات مذهبی ، ایجاد اختلالات تربیتی و روانی برای کاربر و نیز کمک به جبهه دشمن با پرداخت هزینه برای خرید اینگونه بازی ها از توجیه "دفع افسد به فاسد" استفاده می کنند، آیا این استدلال از نظر شرعی صحیح است؟در صدا و سیمای خودمان هم گاهی چنین بحث هایی شنیده می شود.
اولا باید صغری این دفع افسد به فاسد را اینجا رد بکنیم بعد کبرایش را، اینجا اصلا دفع افسد به فاسد نیست، افسد چه چیزی است که بخواهید با این بازیهای رایانه ای دفعش بکنید؟ اگر کسی این بازیهای رایانه ای را نکرد می رود سراغ فوتبال؟ خب اینکه افسد نیست
وسایل ـ مثلا می گوید بچه من اگر این کار را نکند می رود پای ماهواره می نشیند
آن هم فاسد است و این هم فاسد است، افسد نیست بخاطر این است که آن ماهواره را هم باید برایش حرام می کردید، ماهواره را وقتی تحریم کردید دیگر نمی رود سراغش، هر دو فاسد است، در کبری ممکن است کسی اشکال بکند ولی در صغری نمی تواند این اشکال را بکند که طرف می رود سراغ افسد، نخیر! شما وقتی هم این را تحریم کردی و هم آنرا؛ افسدی معنا ندارد که ما بگوییم که مثلا حالا اگر طرف فقاع نخورد می رود خمر می خورد، خیر! نه خمر بخورد نه فقاع، افسدی اینجا وجود ندارد، حاکمیت اسلامی باید برای جوانها فضای بازیهای مشروع را زیاد بکند که از فاسد بروند سراغ صالح، از فاسد بروند سراغ نافع، از مضر بروند سراغ نافع، دفع افسد بر فاسد اصلا اینجا معنا ندارد.
وسایل- دفع افسد به فاسد کجاست؟
دفع افسد به فاسد جایی است که بین دو حرام گرفتار شده و مجبور به انجام یکی از این دو است، سبک سنگین می کند می بیند یکی از آن اتلاف مال و دیگری اتلاف و از بین بردن جان است، مثلا مجبورش کردند یا پول فلانی را بدزد و به ما بده یا اینکه تو رامی کشیم ـ و راه سومی وجود ندارد ـ اینجا باید دفع افسد به فاسد بکند اما در مانحن فیه راه سومی وجود دارد که به سراغ سرگرمی مشروع برود ، سرگرمی که منافع فکری دارد، اینجا دیگر مصداق ندارد اینجا صغری دفع افسد به فاسد نیست.
وسایل- 35 سال از انقلاب گذشته است ما چکار کرده ایم؟ حوزه هم در مجموعه حاکمیت است، حوزه ها چه کرده اند؟
اینجا می رسیم به اینکه وظیفه حاکمیت اسلامی چیست؟ همه کسانی که در فرهنگ و اخلاق جامعه نقش دارند مسئول هستند.
وسایل- هم در حوزه بازیهای رایانه ای و هم درحوزه ماهواره ـ در هر حوزه ای که شما وارد می شوید ـ به جوان می گویید این کار را نکن، سوال اینجاست که جایگزین چه آماده کرده ایم؟
کم کاری فراوان در زمینه مسائل فرهنگی وجود دارد به خصوص در مسئله رایانه
وسایل- الآن حوزه و مجموعه های نظام باید چکار بکنند؟
در رابطه با مجموعه نظام این فتوای مقام معظم رهبری است فتوای دیگر مراجع هم است که اگر چیزی حرام است حاکمیت اسلامی وظیفه دارد جلوی اشاعه آن را بگیرد «انّ الذین یحبون ان تشیع الفاحشه» فاحشه فقط امور جنسی نیست، هر گونه فحشا و گناه معنای فاحشه است، مصداق خاص و معنای اصطلاحی خاص مراد نیست، در این آیه وظیفه حاکمیت اسلامی این است که بیاید جلوی حرام و انتشار آن را بگیرد لذا فیلترینگ وظیفه حاکمیت اسلامی است، جلوگیری از ماهواره هایی که فساد و فحشا را در جامعه ترویج می کنند وظیفه حاکمیت اسلامی است، چرا ما می گوییم روزه خواری در روز ماه رمضان وظیفه حاکمیت اسلامی است؟ چرا مبارزه با بدحجابی یا بی حجابی وظیفه حاکمیت اسلامی است؟ چون فعل حرام هستند.
اما وظیفه نهادهای فرهنگی این است که بیایند جامعه را به سوی خوبی ها سوق بدهند آسیب ها را بیان بکنند مانند همین بحثی که در مورد اسیب های بازی های رایانه ای در ابتدای مصاحبه داشتیم.
نکته ای دیگر هم که نباید مغفول بماند این است که متاسفانه طی این سال ها بازیهایی که تولید حلال باشد نداشته ایم.
وسایل ـ چکار باید بکنیم؟
مقام معظم رهبری فرمودند که رسانه ملی باید پایگاه فرهنگی باشد، عمل شده است؟ نشده است، متأسفانه چه بخواهیم چه نخواهیم رسانه ها دارند فرهنگ جامعه و نسل ما را درست می کنند، در این 35 یا 36 سال گذشته شما ببینید حتی واژه هایی را که بازیگران در سریال ها استفاده می کنند در جامعه مصطلح می شود، لباسی که می پوشند مد می شود، سبک زندگی ای که این سریال ها در این نزدیک به چهار دهه انقلاب برای مردم ما عرضه کردند آیا سبک زندگی اسلامی بوده یا نه؟ روز به روز خانه های آنچنانی نشان داده اند، سبک زندگی های مصرف گرا و اشرافیگری نشان دادند و جامعه را بردند به سمت همین مصرف گرایی، اینها مخرب فرهنگ دینی ما بوده، بسیاری اش سبک زندگی غربی و غیر دینی و غیر اسلامی را ترویج کرده است، چکار باید بکنیم؟ باید دیدگاه مسئولین این سازمان ها تغییر بکند، کار فرهنگی بکنند نه اینکه شعارشان جذب مخاطب باشد، تعبیری که آنجا می کنند این است که ما باید ببینیم ذائقه مخاطب چه اقتضا می کند تا طبق زائقه مخاطب برنامه تولید کنیم، خیر! این صحیح نیست، باید ببینیم دین و فرهنگ دینی به ما چه می گوید تا آن را تولید بکنیم و مطمئن باشید مردم هم جذب می شوند، سریال یوسف را ببینید که چه مقدار مخاطب جذب کرد چه قدر هم مجددا پخش می شود.
وسایل ـ- نقش حوزه های علمیه چیست؟ حوزه های علمیه چرا در این راه قدم بر نمی دارند؟
اگر به حوزه های علمیه اجازه ورود بدهند حوزه های علمیه این توان را دارند تا در تدوین فیلم نامه های فاخر، در تصحیح فیلم ها و رفع اشکالات سریال ها همکاری کنند، ما به صدا و سیما و وزارت ارشاد هم اعلام کرده ایم که حوزه این آمادگی را دارد.
وسایل- آیا حوزه برای انجام این امورکسی را تربیت کرده است؟
بله الآن در قم الحمدلله فضلایی هستند که ممحض شده اند در این امور رسانه ای، هم دانشکده صدا و سیما از میان طلاب دانشجو جذب کرده و آموزش داده و هم بعضی از خود حوزوی ها احساس مسئولیت کرده اند و به این عرصه ورود پیدا کردند، لذا ما از سال گذشته درس خارج فقه رسانه را شروع کردیم، تعداد متنابهی از فضلایی که می آیند بعضی از آنها 10 سال درس خارج خوانده اند 15 سال درس خارج خوانده اند اما از آنجایی که خودشان در حوزه رسانه فعال هستند می آیند داخل این بحث که ببینند فقه در رابطه با مسائل محتوایی رسانه چه می گوید؟ الحمدلله گرچه دیر هنگام است ولی حوزه به آن ورود پیدا کرده است و باید آنرا گسترش بدهد ولی هنوز خیلی کم است./924/ص