به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل در یادداشت اول به بررسی مبانی مسأله برون گرایی در اقتصاد مقاومتی پرداخته شد. یادداشت حاضر مسأله برون گرایی در اقتصاد را در وضعیت فعلی ایران و الزامات تحقق برون گرایی در اقتصاد مقاومتی را مورد واکاوی قرار داده است.
مقدمه
در بخش قبل گذشت که برون گرایی به معنی بهره برداری حداکثری از فرصت های موجود در جهان خارج به منظور پیش‌برد اهداف اقتصاد ملّی است. فرصت های موجود در خارج از کشور می تواند زمینه های انتقال دانش فنی به ایران، جذب سرمایه های خارجی و صادرات جهت استفاده از بازار مصرف سایر کشورها را فراهم کند. بنابراین اقتصاد مقاومتی رویکردی انعطاف پذیر و فرصت ساز خواهد داشت. در عین حال، حفظ استقلال اقتصادی و افزایش قدرت اقتصادی، معیار اصلی تعامل اقتصادی با سایر کشورها خواهد بود.
امروزه کشورهای در حال توسعه در رقابت با یکدیگر در جذب سرمایه خارجی برای تامین مالی پروژه های زیربنایی، صنعتی و تجاریشان هستند. زیرا در این کشورها به دلیل کافی نبودن پس انداز و فقدان انباشت سرمایه، استفاده از سرمایه گذاری خارجی جهت تحقق سیاست های اقتصاد مقاومتی، ضرورت بیشتری دارد. سهم ایران در جذب سرمایه های خارجی به نسبت سایر رقبای هم تراز، مطلوب نیست. به عنوان مثال سرمایه گذاری مستقیم خارجی در ایران در سال 2013 نسبت به سال 2012به میزان 35 درصد کاهش یافت و به 3 میلیارد دلار رسید که بخش عمده آن نیز مربوط به اکتشاف و تولید نفت بود.
جدول زیر گویای سهم اندک ایران در جذب سرمایه خارجی نسبت به سایر اقتصادهای نوظهور است:
(ارقام به میلیارد دلار است)
|
2008 |
2009 |
2010 |
2011 |
2012 |
2013 |
کشور/ سال |
|
2 |
3 |
3/6 |
4/3 |
4/7 |
3/1 |
ایران |
|
19/8 |
8/6 |
9/1 |
16/2 |
13/2 |
12/9 |
ترکیه |
|
7/2 |
1/5 |
9/1 |
12/2 |
10/1 |
11/3 |
مالزی |
|
11/2 |
9 |
9/5 |
9/8 |
9/5 |
12/2 |
کره جنوبی |
|
47/1 |
35/7 |
27/4 |
36/2 |
24/2 |
28/2 |
هند |
|
3/28 |
3/17 |
4/23 |
4/23 |
6/17 |
3/38 |
مکزیک |
|
1/45 |
9/25 |
5/48 |
7/66 |
3/65 |
64 |
برزیل |
با نگاهی به جدول بالا مشخص می شود که در جهان امروز سرمایه‌گذاری خارجی به موتور رشد اقتصادی اقتصادهای توسعه یافته و اقتصادهای نوظهور تبدیل شده است، اما سهم سرمایه گذاری خارجی در رشد اقتصادی ایران ( منهای نفت ) تقریبا نزدیک به صفر است. و این امر لزوم توجه جدی به سرمایه گذاری خارجی بر اساس سیاست های اقتصاد مقاومتی، جهت تأمین مالی پروژه های عمرانی و صنعتی در ایران را می طلبد.
صادرات غیر نفتی ایران را می توان به سه گروه عمده صادرات کالاهای کشاورزی ، صنایع دستی و کالاهای صنعتی و معدنی تقسیم کرد . که در ایران بیشترین درآمد ارزی از صادرات غیر نفتی ، به فرش و صنایع دستی اختصاص دارد.
در شرایط کنونی که عزم مسئولان کشور جهت تحقق اقتصاد مقاومتی در ایران جزم شده است، توسعه صادرات غیرنفتی از مهم ترین مسائلی است که باید مسئولان کشور در نظر بگیرند. توسـعه صادرات غیرنفتی و بـه دسـت آوردن بازارهای مطمئن در کشورهای مختلف، نه تنها موجب ارزآوری برای کشور بلکه سبب ایجاد اشتغال در داخل کشور نیز خواهد بود و از این طریق به پیشرفت واقعی و پایدار اقتصادی کشور کمک خواهد نمود.
طی دهه گذشته میزان وابستگی کشور به نفت به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. بطوریکه طی دوره 93-1383 حجم تجارت خارجی کشور دو برابر شده و از 42 میلیارد دلار در سال 1383 به 86.48 میلیارد دلار در سال 1393 رسیده است. علاوه بر این کسری تراز تجارت غیر نفتی (واردات منهای صادرات غیر نفتی) نیز از 28.4 میلیارد دلار در سال 1383 به 15.54 میلیارد دلار در سال 1393 کاهش پیدا کرده است. ولی همچنان وابستگی شدید به نفت از جمله چالشهای جدی اقتصاد ایران محسوب می شود که لزوم برنامه ریزی دقیق، با توجه به سیاست های اقتصاد مقاومتی، در این حوزه را می طلبد.
|
سال |
نسبت واردات به صادرات غیر نفتی(با میعانات گازی) |
نسبت به واردات به صادرات غیر نفتی( بدون میعانات گازی) |
غیرنفتی به واردات(با میعانات گازی) |
نسبت صادرات غیر نفتی به واردات(بدون میعانات گازی) |
|
1384 |
3.59 |
3.59 |
0.28 |
0.28 |
|
1385 |
2.50 |
3.21 |
0.40 |
0.31 |
|
1386 |
2.29 |
3.16 |
0.43 |
0.32 |
|
1387 |
2.41 |
3.05 |
0.41 |
0.33 |
|
1388 |
2.16 |
2.59 |
0.46 |
0.39 |
|
1389 |
1.97 |
2.44 |
0.51 |
0.41 |
|
1390 |
1.41 |
1.83 |
0.71 |
0.55 |
|
1391 |
1.29 |
1.64 |
0.78 |
0.61 |
|
1392 |
1.19 |
1.57 |
0.84 |
0.64 |
|
1393 |
1.05 |
1.46 |
0.95 |
0.68 |
بر اساس تعریف، اقتصاد مقاومتی اقتصادی دانش بنیان است و در آن، دانش محرک اصلی رشد، ایجاد ثروت و اشتغال در تمامی فعالیتها است و به همین دلیل تولید مبتنی بر دانش و استفاده از دانش فنی روز دنیا، امری ضروری است. با بهره‌گیری از دانش فنی روز دنیا و استفاده از سرمایه، دانش و فناوری شرکت‌های دارای توان فنی، علمی و مالی مطلوب بین‌المللی به‌ویژه دارای توان مدیریتی مطلوب، می‌توان به تحقق اقتصاد مقاومتی سرعت بخشید.
نفت همواره ستون اصلی اقتصاد کشورهای تولید کننده بوده است. مهمترین نقش نفت در اقتصاد ایران ، تامین بیش از ۸۵ درصد از درآمدهای ارزی کشور و در نتیجه اتکای انکار ناپذیر بخش های مختلف اقتصادی برای تامین نیازهای وارداتی خود به درآمدهای حاصل از صادرات نفت است. از اینرو کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی اقتصاد کشور را به شدت تحت تاثیر خود قرار می دهد. از آنجا که تغییر قیمت نفت یک متغیر برون زا برای اقتصاد ایران است بنابراین رونق یا رکود اقتصادی ایران تحت تأثیر بحران ها و یا تکانه های خارجی خواهد بود که با اهداف و سیاست های اقتصاد مقاومتی در تغایر است. نقش دیگر و مهم بخش نفت ، تاثیر تعیین کننده آن بر بودجه است. طی ۲۰ سال گذشته به طور متوسط حدود ۵۴ درصد از درآمدهای بودجه عمومی را درآمدهای حاصل ازصادرات نفت تامین کرده است. به همین علت کاهش درآمدهای ارزی حاصل از صادرات نفت خام، موجب نامطلوب شدن وضعیت تولید و نیز کاهش واردات و کاهش سرمایه‌ای می شود. پیوند بین صادرات نفت و میزان واردات و وضعیت تولید در کشور یک بیماری ناخوشایند است که علاج این بیماری در گرو اصلاح ساختاری و از هم گسستن این پیوند به صورت تدریجی و برنامه‌ریزی شده است.
لازم به ذکر است که نقش و تأثیر نفت در اقتصاد ایران به تدریج در حال کمرنگ شدن است، چنانکه سهم درآمدهای نفتی از 37 درصد در سال 90 به تدریج به 35.5 درصد در سال 93 کاهش یافته که نشان از حرکت به سمت قطع وابستگی بودجه به نفت دارد.
از سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی، الزاماتی جهت تحقق برون گرایی، قابل استخراج است:
به این منظور باید حمایت همه جانبه هدفمند از صادرات کالاها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت صورت گیرد. در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی تحقق این امر از طرق زیر پیشنهاد شده است:
- تسهیل مقررات و گسترش مشوق های لازم.
- گسترش خدمات تجارت خارجی و ترانزیت و زیرساخت های مورد نیاز.
- تشویق سرمایه گذاری خارجی برای صادرات.
- برنامه ریزی تولید ملی متناسب با نیازهای صادراتی، شکل دهی بازارهای جدید، و تنوع بخشی پیوند های اقتصادی با کشورها به ویژه با کشورهای منطقه.
- ایجاد ثبات رویه و مقررات در مورد صادرات با هدف گسترش پایدار سهم ایران در بازارهای هدف
توسعه پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان بویژه همسایگان، همچنین شناخت ظرفیت های سازمان های بین المللی و منطقه ای و استفاده از دیپلماسی در جهت حمایت از هدف های اقتصادی موجب افزایش قدرت مقاومت و کاهش آسیب پذیری اقتصاد کشور، در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی خواهد شد.
تشویق سرمایه گذاری خارجی برای صادرات یکی از الزامات حمایت همه جانبه هدفمند از صادرات کالاها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت خواهد بود که در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی نیز به آن اشاره شده است. جهت رسیدن به این منظور نیاز به برنامه ریزی و تدوین قوانین تشویقی وجود دارد. مانند توسعه حوزه عمل مناطق ازاد و ویژه اقتصادی کشور.
حمزه معلی طلبه درس خارج حوزه علمیه قم و دانشجوی ارشد موسسه امام خمینی ره
702/323/ع