به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسائل، «حجاب و عفاف»در قاموس بشری، واژه های آشنایی هستند که در گذر زمان از سنت به سوی مدرنیته، فراز و نشیب های زیادی را طی کرده است، در این میان مردان و زنان (به خصوص زنان) در مسیر تندباد حرکت به سوی مدرنیسم، در معرض برهنگی فرهنگی و فرهنگ برهنگی قرار گرفتند تا در توسعه سرمایه داری نقش خویش را ایفا کنند. اما با گذر زمان از هویت و شخصیت و ماهیت خود بیشتر دور شدند، و در یک حرکت جدید با بازگشت دوباره به سوی منیت خویش و توجه به سرشت و طبیعت و احتیاجات حقیقی خود را، در میان معنویت، هویت خویش را در «عفاف و حجاب» جست و جو کردند.
نگاهی به مبانی «حجاب و عفاف» که برخاسته از حقایق دین و در افق بالاتر از عالم ماده تدوین و تبیین شده است، در عصر برهنگی، تنها پاسخ مثبت و حقیقی به نیازهای درونی و بازگشت به گرایش های فطری جامعه انسانی است که سلامت، امنیت، معنویت و کمال را در خانواده و اجتماع میسور می سازد؛ و این انتخاب تنها راه رسیدن به کمال و سعادت الهی است، مبانی و ریشه و راه های این حقیقت را می توان از بطن قرآن و روایت های اصیل اسلامی به دست آورد.
در باب حجاب و عفاف دقایقی را با حجت الاسلام رحیم کارگر، مدیر گروه آینده پژوهی پژوهشکده مهدویت به گفت و گو نشستیم که تقدیم علاقه مندان به این عرصه می شود.
رسائل ـ در ابتدا آثار اجتماعی حجاب و پوشش اسلامی را بررسی کنید واینکه نقش حجاب در تحکیم خانواده و پیشرفت کشور چیست؟
بحث حجاب همیشه همراه با کلمه خودش یعنی عفاف می آید، این دو لازم و ملزوم هم هستند، اگر بخواهیم به این سؤال پاسخ دهیم لازم است مقایسه کنیم بین جامعه ای که در آن حجاب رعایت می شود و جامعه ای که در آن بی حجابی رایج است.
جامعه ای که در آن حجاب رعایت می شود جامعه زنده، طبیعی و پویا است و هر چیزی در جای خود قرار دارد، مرد در جای خود و زن در جای خود و مسائل اخلاقی و دینی در جای خود؛ و این جامعه، جامعه ای است که به ارزش های شخصی و ارزش های انسانی احترام قائل است و ارزش ها را به رسمیت شناخته است. اما وقتی به جامعه ای که در آن بی حجابی رایج است می نگریم به خصوص جامعه هایی که اسم تدین را هم دارند این جامعه، جامعه ای مرده و بیمار است.
از نظر اجتماعی شاید ظاهراً راحت هستند اما خودشان با ده ها مشکل که ناشی از این بی حجابی است رو به رو هستند، ولنگاری در جامعه بی حجاب یقیناً به مراتب بسیار بیشتر از جامعه هایی است که در آن حجاب رعایت می شود؛ تجاوز، توهین و دست اندازی به حقوق و شخصیت دیگران در جامعه های بی حجاب بسیار بیشتر از جامعه های با حجاب است، کالای انسانی و سرمایه های انسانی در جامعه های بی حجاب کاملاً رایگان در اختیار همگان قرار داده شده است و این کاملاً مغایر و متضاد با شخصیت وارزش های انسانی است و منجر به پایین آمدن سطح ارزش های انسانی است، اما در جامعه با حجاب انسان دارای کرامت است، دارای ارزش های انسانی والا است، حتی خانمی که حجاب دارد شخصیتی که با حجاب است دارای کرامت های والای انسانی است.
کسی که با حجاب است چه زن و چه مرد، حجاب او نشان دهنده این است که کالای وجودی خود و سرمایه انسانی خویش را به رایگان در اختیار دیگران قرار نداده است، به همین خاطر وقتی آثار اجتماعی حجاب را در جامعه بررسی می کنیم می بینیم جامعه با حجاب از آرامش و امنیت والایی برخوردار است؛ امنیت اجتماعی، احترام و امنیت عمومی در چنین جامعه ای بیشتر است و انسان ها نسبت به یکدیگر سوء ظن ندارند و روابط اجتماعی روابط سالم است، اما در جوامع بی حجاب، این چنین نیست.
در جوامع با حجاب، حجاب سبب شده است که روابط اجتماعی در جای و مسیر درست خویش قرار بگیرد، از لحاظ اجتماعی اگر ما باز این حقیقت را بررسی کنیم می بینیم که حجاب یک هویت دینی مداوم به جامعه می بخشد و جامعه با حجاب، جامعه با هویتی است، جامعه ای است که دارای هویت واقعی است، هویتی که نه تنها مذهبی است بلکه هویت انسانی دارد و این در پرتو حجاب است.
شیوع بی حجابی عامل بالا رفتن سن ازدواج
در جامعه های بی حجاب واقعا کمتر با هویت برتر انسانی رو به رو هستیم، چون تمایزی قائل نیستند، هر کس هر چه دارد در خیابان ها، محافل عمومی، مراکز و مدارس به عرضه می گذارند، چیزی برای حفظ ندارند اما حجاب در جوامع ما سبب می شود که خیلی از مسائل حفظ شود و حالا اگر بخواهیم برگردیم به بحث خانواده که شاید بگوییم مهمترین اثر و کارکرد حجاب و عفاف در همین ارزش گذاری به خانواده است، اگر بخواهیم خانواده را دارای چهار بعد و چهار مرحله بدانیم که از تشکیل خانواده آغاز و در نهایت به تحکیم و تعالی خانواده می انجامد، خود عفاف و حجاب در همه این مراحل چهارگانه تأثیر دارد، تأثیر اول آن در مرحله تشکیل خانواده است، یعنی کسانی که در حریم عفاف و حجاب زندگی می‌کنند رغبتشان به تشکیل خانواده خیلی بیشتر است چون هم می خواهند خود را حفظ کنند و هم دیگری را حفظ کنند، به همین خاطر زودتر مبادرت به ازدواج می کنند اما در جامعه هایی که این چنین نیست رغبت به ازدواج خیلی پایین تر است و سن ازدواج بالا می رود.
اگر در کشور ما سن ازدواج بالارفته است یکی از عواملش همین روند و شیوع بی حجابی در جامعه است که رغبت به ازدواج را کمتر می کند، بحث دیگری که هست بحث تحکیم خانواده است، واقعا خانواده های با حجاب خانواده هایی ایمانی و دینداری هستند، محوریت تصمیم گیری و محوریت اقدام و رابطه در این خانواده ها بر مدار ایمان و بر اساس تدین است و اساسی ترین اصل هم همین اصل حجاب وعفاف است.
امروز علت تزلزل و فروپاشی خانواده ها رواج بی عفتی و بی حجابی است، حجاب و عفاف دو نکته کلیدی در کنار هم هستند و هر اندازه که خانواده ای به حجاب اهمیت دهد به همان اندازه در راستای تحکیم خانواده خویش کوشا بوده است، کسانی که در این خانواده ها زندگی می کنند به یکدیگر اعتماد دارند، احترام می گذارند و به یکدیگر با دیده و نگاه الهی می نگرند، رابطه ها رابطه الهی است و اگر در وهله بعدی به بحث تعالی خانواده بپردازیم واقعاً خانواده های با حجاب خانواده های متعالی هستند باید با صدای بلند فریاد بزنیم که خانواده هایی که اهل حجاب و عفاف هستند خانواده های برترند، خانواده های موفقند و خانواده های متمایزند.
حجاب خود یک تمایز شخصیتی است، حجاب برتری شخصیتی به انسان می دهد و چطور می شود گفت تفاوتی بین انسان باحجاب و بی حجاب نیست؛ انسان با حجاب انسانی است که با حجاب خویش بنده محبوب خداست، انسانی است که مورد رضایت دین قرار دارد و انسانی است که با حجاب خویش آخرت خویش را تأمین می کند ولی انسان بی حجاب این چنین نیست، به همین جهت مهمترین تأثیر و کارکرد حجاب در خانواده ها همین تعالی خانواده ها است یعنی خانواده ها هر روز بیشتر به مراتب و مراحل تربیتی صعود می کنند و در نهایت تداوم خانواده ها را به دنبال دارد.
عدم تداوم خانواده ها و طلاق معضل اصلی امروز، فردا و آینده ما است، همین طلاق عاطفی و طلاق توافقی عامل فروچاشی سریع خانواده ها است، گاهی حتی تشکیل خانواده به یک یا دو سال هم نمی رسد اما حجاب کمک می کند و ریسمان محکمی برای تداوم بخشیدن به یک زندگی طیبه است، حیات طیبه رکن اساسی اش حجاب و عفاف است یعنی رابطه اینها یک رابطه دو سویه است یعنی هر اندازه ما حجاب و عفاف را رعایت کنیم به همان اندازه دارای حیات طیبه مستمر و مداوم خواهیم بود.
رسائل ـ آثار حجاب در امنیت روانی جامعه چیست و مبنای فقهی حجاب و عفاف در جامعه و دولت اسلامی را چگونه تبیین می کنید؟
ویژگی اصلی حکومت امام زمان(عج) در عصر ظهور همین حاکمیت امنیت است، امنیت در همه ابعاد چه امنیت سیاسی، چه امنیت اجتماعی و چه امنیت روانی و اخلاقی؛ براساس اخلاق و روایات تحقق عبودیت انسان و تحقق تمامی احکام در تحقق امنیت است، یعنی ما زمانی می توانیم خانواده خوب و زندگی خوب داشته باشیم که جامعه ما اهل عبادت و معنویت باشند و شرط آن حاکمیت امنیت است و اگر نباشد در حقیقت جامعه، جامعه ای مرده و جامعه ای بیمار است.
حال عوامل بسیاری هستند که می توانند امنیت جامعه را تحت تأثیر قرار دهند که یکی از عوامل دشمنان خارجی هستند و عامل دیگر جریانات و اتفاقات داخلی است که امنیت جامعه را مخدوش می کند که از جمله عوامل داخلی یکی مسأله اعتیاد است، اعتیاد امنیت جامعه را از بین می برد و آسایش تک تک افراد را سلب می کند، خیابان گردی، اهانت و توهین به دیگران به نوبه خود امنیت اجتماعی و امنیت فردی را زیر سؤال می برد، بی حجابی هم از این قبیل است، یعنی بی حجابی هم سبب می شود که جامعه آرامش و طمأنینه لازم را نداشته باشد، چرا؟ چون موجب تحریک هوی و هوس افراد می شود، چون سبب می شود فضای الهی جامعه آلوده شود، ما نیازمندیم که فضای جامعه یک فضای پاک و طاهر شود، علاوه بر این وظیفه اصلی و مهم حکومت اسلامی تأمین امنیت در جامعه و در همه ابعاد آن است.
اصلا نخستین وظیفه حکومت همین است که امنیت را برای تک تک افراد وآحاد برقرار کند و یقیناً اگر چند دانشمند منصف در دنیا پیدا شوند و بررسی کنند، خواهند دید که این بی حجابی بزرگترین اخلال کننده امنیت جامعه و افراد جامعه است، چون آمار تجاوز، آمار دست اندازی و تبعیض های جنسی در غرب در آمریکا و کشورهایی مثل آن خیلی بیشتر از کشورهایی است که حجاب در آن رعایت می شود خیلی از آنها یقین دارند که علت همه این موارد عدم رعایت حجاب و بی عفتی است، به همین خاطر یقینا حکومت دینی طبق صریح آیه قرآن که می فرماید: «الذین مکنّاهم فی الارض اقام الصلوة» نخستین وظیفه اش اقامه صلاة یعنی اقامه پاکی و همه خوبی ها است، عباداتی مثل حجاب؛ اعمال و رفتارهایی مثل داشتن حجاب هم در واقع به نوعی می‌شود گفت بُعد عبادی جامعه را پررنگ تر می کند.
رسائل ـ منبع فقهی حجاب وعفاف چیست؟ و مردم و دولت چکار باید بکنند تا حجاب رعایت شود؟
اولا در مباحث فقهی و حکومتی ما یک بار مسأله عمومی جامعه یعنی کلیت جامعه را داریم و یکبار افراد و اشخاص را داریم، حکومت دینی در کلیت خودش موظف است که همه حدود الهی را اجرا کند یعنی حکومت دینی و ولایت فقیه در هر منظری که نگاه بکنیم چه از طریق اسمی و چه از طریق ولایتی که فقها دارند و در هر بُعدی نخستین وظیفه اش و مهم ترین وظیفه اش اجرای دستور و حدود الهی است.
همه معتقدند که خداوند راضی نیست که هیچ کدام از احکام تعطیل شود و حجاب یک حکم دینی، فقهی و قرآنی است، از منظر فقهی نگاه کنیم نه تنها خود حفظ حجاب بلکه عاری کردن جامعه از بی حجابی از وظایف اصلی حکومت محسوب می شود، به علاوه اگر از طریق ادله دیگر هم نگاه بکنیم خواهیم دید که بی حجابی خسارت جبران ناپذیری بر جامعه وارد می کند مثل خسارت فرهنگی و فضای جامعه را آلوده کرده و سبب اغواگری بسیاری شده و موجب می شود بسیاری به گناه بیفتند، همه اینها وظیفه دولت و حکومت را دو چندان می کند.
البته درباره وظایف دولت و درباره اینکه چگونه مسائل فقهی وارد حکومت می شود، مباحث مفصلی وجود دارد الان خود بحث حجاب و داشتن حجاب الزام قانونی در کشور ما است و همه دولت ها وظیفه دارند به شکلی این را قانونی کنند و پایبند آن باشند اما مسأله اصلی در بحث مبانی و ارزش حجاب در جامعه است، یعنی دولت ها باید کار فرهنگی کنند و مشکل اصلی ما در بحث حجاب همین است یعنی اینکه دولت نیامده از طریق مدارس، مراکز، دانشگاه ها و از طریق رسانه ها و ادارات این مسأله را تفهیم کند که چرا باید مردم در جامعه حجاب را رعایت کنند و چرا باید از بی حجابی دوری جویند، یعنی در کنار کار اجرایی و در کنار کارهای اداری دولت باید کار راهنمایی هم انجام دهد.
فلسفه تعطیلات مذهبی را باید برای مردم بیان کنیم
سی و اندی سال است که دولت این کار راهنمایی را انجام نمی دهد، یعنی انگار هیچ مسؤولیتی ندارد که به آحاد مردم توضیح دهد که ما به چه دلیل باید حجاب را رعایت کنیم و حجاب ما در مساجد و چند خطبه منحصر شده است، مثلا در این سی سال مرسوم است که در مناسبت ها و مراسم های مذهبی تعطیلاتی هست، متأسفانه این تعطیلات در کشور ما تبدیل شده است به وسیله ای برای تفریح، در حالی که تعطیلی این ایام به خاطر مراسم و آشنایی با اهل بیت(ع) است و فلسفه آن تفریح نیست، مثلا تعطیلی در شهادت امام صادق(ع) یعنی توجه بیشتر کردن به امام صادق(ع)، یعنی ما در جامعه باید این فضا را برای کارمندان، دانشجویان، معلمان و کارگران ایجاد کنیم که اگر این روز تعطیل است یعنی که همه باید از این روز استفاده کنند و به سمت مطالعه درباره امام صادق(ع) بروند، فلسفه تعطیلات مذهبی را باید برای مردم بیان کنیم.
بحث حجاب هم دقیقا دارد به این سمت پیش می رود و مردم توجه ندارند که ترویج بی حجابی و بی عفتی در جامعه نقشه و هدف دشمنان اسلام است و با این کار می خواهند به فروپاشی ارزش های اخلاقی و بنیان خانواده ها دامن بزنند که نباید از این مسأله غافل بود و باید مردم را نسبت به این مسأله آگاه کرد.
رسائل ـ به نظر شما حجاب از ضروریات دین است که در هر شرایطی باید حفظ شود؟ و محدوده مصلحت سنجی اسلام در بحث حجاب و عدم پوشش چیست؟
حجاب و عفاف هیچ مصلحت سنجی ندارد، واقعیت آن است که نه تنها جزو ضروریات دین است، بلکه روح اصلی دین است، این خیلی مهم است و در کنار آن باید بحث ضروریات جامعه را تعریف بکنیم و این که حجاب در امنیت جامعه چه تأثیری دارد و فکر نمی کنم کسی بتواند اشکال کند و حرفی بزند.
داشتن حجاب شایسته یک زن و داشتن پوشش کامل و پوشش صحیح روح اصلی دین است، در واقع این همان تعبد و تسلیم واقعی در برابر خداوند متعال است و تسلیم واقعی را در برابر خداوند نشان می دهد.
حجاب برای این است که هم شخصیت خود زن را حفظ کند و هم شخصیت معنوی جامعه را حفظ کند، اسلام برای حفظ معنوی جامعه خیلی اهمیت و ارزش قائل است و به همان اندازه تأکید می کند که روح معنوی و روح اخلاقی باید در جامعه برقرار باشد، پیامبر هم برای همین خاطر مبعوث شد تا مکارم اخلاق را در جامعه کامل کند و هر عاملی که بخواهد بر حاکمیت اخلاق خدشه وارد کند در واقع از نظر اسلام مردود و نامعقول است، به همین خاطر ما نباید درباره ضرورت و دایره ضرورت آن بحث کنیم، جایی برای بحث ندارد، بلکه بحث ما در این است که این حجاب و ظاهر دینی و ظاهر اخلاقی همان فلسفه اصلی دین و در واقع همان روح واقعی دین است که خود را در چندین جا جلوه داده است و یکی از آن ها همین بحث حجاب و عفاف است.
البته اگر در جایی بین حفظ جان و حفظ حجاب فرد اجبار شد، خوب حفظ جان واجب است مثلا در غرب فی الحال دارند به زنان محجبه حمله می کنند یا در فرانسه و یا در خود آمریکا، در چنین جایی شخصی که مجبور است در جامعه حضور داشته باشد برای انجام کار ضروری اگر نتوانست حجاب خود را در راستای حفظ جان خویش رعایت کند حفظ جان مقدم است و این اصل در همه مباحث جاری است نه فقط در بحث حجاب.
وسائل ـ به نظر شما جلوگیری از بی حجابی در باب امور حسبیه قرار می گیرد و قانون اساسی کشور در این باره چه نظری دارد و حکم حجابی ویژه مسلمانان جامعه اسلامی است یا هرکسی که وارد کشور اسلامی می شود باید پایبند به قانون آن کشور باشد؟
یک سری پروتکل های پذیرفته شده بین المللی بین دیپلمات ها وجود دارد که وقتی وارد یک کشور می شوند و به یک کشوری سفر می کنند در ورود به آن کشور باید تمام قوانین و پروتکول های رسمی آن کشور را بپذیرند و رعایت کنند الآن حجاب در قانون ما آمده و جزو مقررات دانشگاهی و اجتماعی و حتی استخدامی کشور است و در پروتکل های رسمی کشور ما نیز هست، اگر یک خارجی به کشور ما سفر می کند با پذیرش این پروتکل به کشور ما سفر می کند، در واقع با پذیرش این قرار داد رسمی به کشور ما سفر می کند که باید این اصل را رعایت کند و جدی هم بگیرد.
وسائل ـ آیا اقلیت ها هم باید این اصل را رعایت کنند؟
اگر در جامعه بی حجابی دیده می شود این از کم کاری مسؤولان است
بله اقلیت ها هم باید از نظر ظاهری حجاب را رعایت کنند و حتما باید وجهه عمومی را مدنظر قرار دهند، البته در مسائل شخصی و خانوادگی خودشان آزاد هستند و اگر در جامعه بی حجابی دیده می شود این از کم کاری مسؤولان است و بحث خلأ قانونی وجود ندارد، چون هم از نظر قانونی و هم از نظر الحاقی قوانین ما در جهت حاکمیت حجاب و حفظ حجاب در جامعه است؛ خلأ ما در بحث های مبانی و فرهنگی است.
امروز حجاب به نماد فرهنگ، نماد انقلابیگری، نماد اسلام ناب محمدی و نماد تمدن درخشان اسلامی تبدیل شده است و غربیها با همین مشکل دارند و دقیقا مشکل ما با غربی ها همین است، یعنی یک بانوی ورزشکار که با یک حجاب کامل در عرصه درزشی حضور پیدا می کند و قهرمان می شود و بر سکوی قهرمانی می ایستد، ارزش حجابش هزاران مرتبه بیشتر از ارزش قهرمانی او است، در واقع می خواهیم بگوییم حجاب فرهنگ مقابله با انحراف است، فرهنگ مبارزه با سینمای هالیوودی است، فرهنگ مبارزه با سبک زندگی غربی است و حجاب بحث محوری است؛ این نماد بودن حجاب را باید حفظ کنیم چرا که حجاب در دنیای امروز سمبل هویتی مسلمانان است، حتی هویت تمدنی ما امروز در جهان با حجاب محقق می شود و ما باید به این اصل توجه کنیم.
باید تلاش کنیم حجاب را به عنوان یکی از دستاوردهای بزرگ انقلاب اسلامی حفظ کنیم، اگر از ما سؤال کنند انقلاب اسلامی چه دستاوردی داشت، باید بگوییم مهمترین دستاورد آن رعایت حجاب وعفاف در جامعه است، باید بتوانیم از نظر مبانی فکری و ارزشی جامعه را آگاه کنیم، متأسفانه در زمینه حجاب بسیار کم کاری شده است با صرف داشتن چند تا کتاب، مقاله و سخنرانی مسأله حجاب ممکن است برای جوانان حل نشود، از این رو ما باید یک مقدار فراتر از این بیندیشیم وتلاش کنیم تا مسأله حجاب برای جوانان حل شود که وظیفه حکومت اسلامی در این راستا به مراتب سنگین تر است.
امروز متأسفانه دولت های ما و قوه مجریه همه این نوع فعالیت های فرهنگی را فقط محول به چند خطیب و چند مرکز مذهبی کرده اند که در واقع دارند از مسؤولیت خویش در زمینه اقامه حدود و برپایی حدود در جامعه شانه خالی می کنند، در این زمینه است که ما باید کمک کنیم تا بتوانیم مردم را واقف کنیم، متأسفانه هنوز بعد از ده ها سال اهمیت و ارزشمندی حجاب در جامعه جا نیفتاده است، ممکن است یک سری افراد عامدانه و لجوجانه با حجاب برخورد کنند، اما اکثر افراد بی حجاب این نگاه عامدانه ولجوجانه را نسبت به حجاب ندارند و این را یک چیز عرفی می دانند، یک حقیقتی که دارد رایج می شود، اینکه اگر حجاب را رعایت کنند شاید بد جلوه دهد به همین خاطر مسائل ما بسیار متفاوت است./907/404/ص
ادامه دارد