به گزارش سرویس جامعه پایگاه اطلاع رسانی وسائل، امنیت یکی از نیازهای اساسی انسان‌ها و پیشنیاز رفع بسیاری از نیازهای بشری است؛ اگر افراد امنیت نداشته باشند، نه تنها نمی‌توانند نیازهای خود را رفع کنند، بلکه ممکن است آنچه که دارند، از جمله جان که عزیزترین مایملک بشر است، را نیز از دست بدهند.
نیاز به امنیت با گسترش جوامع بشری، رواج فردگرایی و زیاده‌خواهی بشر به نیازی ضـروری تبدیل شده است. همین امر موجب گردیده است بخش قابل توجهی از تلاش انسان‌ها و هزینه‌های کشورها صرف تأمین این نیاز مهم بشری شود.
یکی از انواع امنیت که در سال‌های اخیر به ویژه در مکتب فرانکفورت به میزان بسیاری مورد توجه قرار گرفته است؛ امنیت اجتماعی است که تعـاریف متفاوتی درباره آن بیان شده است.؛ برخی برای تعریف آن بر مجموعـه‌ای از شرایط مانند اهمیت عنصر هویت، تعدد ابعاد امنیت، غیرامنیتی کردن موضوعات و غیره تأکید می کنند.
اگرچه ظرفیت‌های این مفهوم، بسیار بیشتر از آنچه است که پیروان این مکتب بیان کرده‌اند و می‌توان آن را مفهوم محوری یک گفتمان جدید دانست که بر اساس آن، درک امنیت بدون توجه به زمینه اجتماعی آن میسر نیست؛ بر اساس این گفتمان جدید، امنیت موضوعی برخاسته از اجتماع تلقی می‌شود و این باور مرجعیت می‌یابد که امنیت و ناامنی در هویت بازیگر نهفته است.
برخی دیگر امنیت اجتماعی را نوع و سطحی از احساس اطمینان خاطر تعریف کردند که جامعـه و گروه در آن نقـش اساسی دارند.
در برخی متون نیز امنیت اجتماعی به قابلیت حفظ الگوهای سنتی زبان، فرهنگ، مذهب و هویت و عـرف ملی، با شرایط قابل قبولی از تحول مربوط شده است.
تنوع بسیار در تعاریف امنیت اجتماعی بیانگر عدم وفاق درباره امنیت اجتماعی و شمول آن است و متناسب با این تنوع، تهدیدهای امنیت اجتماعی نیز متعدد و متفاوت خواهد بود؛ از طرفی مبنای اصلی بسیاری از تعاریف مذکور، دیدگاه‌های غربی است که مهم‌ترین مسأله امنیت اجتماعی آنها، بقای هویت گروهی است.
بدین ترتیب، نگارنده فارغ از تنوع و تعدد آراء، به بررسی دیدگاه و نظریه‌ای بومی پرداخته است که متناسب با شرایط اسلامی، ایرانی کشور باشد؛ به همین منظور بررسی دیدگاه حضرت آیة االله العظمی خامنه‌ای به عنوان متفکر مسلمان و آشنا با امور و شرایط کشور ایران درباره امنیت اجتماعی و تهدیدهای آن مورد توجه قرار گرفت.
مبانی نظری
قلمرو امنیت اجتماعی بسیار وسیع است و به همین دلیل تهدیدهای آن نیز می‌تواند بسیار گسترده باشد؛ با این وصف، نسبت امنیت اجتماعی با امنیت ملی از موضـوعات پیچیده و در عین حال قابل تأمل است.
بسیاری از مباحث مربوط به نزاع‌های قومی و کشمکش‌های مذهبی و برخوردهای آداب و رسـومی در ایـلات و عــشایر و غیـره بـا امنیـت اجتماعی مرتبط است؛ این دسته از مباحث از یکسو در درون امنیت داخلی کشورها قابل بحث و طبقه‌بندی است و در این چارچوب با امنیت ملی ارتباط می‌یابد و از سوی دیگر با آحاد اجتماع سروکار می‌یابد و در حوزه‌های امنیت فردی و انسانی قابل بحث است.
بنابراین بسیاری از موضوعات که در حوزه‌های اجتماعی رخ می‌دهند، در شمار مباحث امنیتی و حتی امنیتی اجتماعی طبقـه‌بنـدی می‌شـوند.
تهدید به آن دسته از عواملی بـاز می‌گـردد کـه می‌توانـد منافع حیاتی ارزش‌های مطلوب یک ملت را با چالش جدی مواجه کند؛ اگر بپذیریم که این تعریف در حوزه امنیت اجتماع نیز تطبیق پذیر اسـت، می‌توان دریافـت آن دسته از عواملی که بر منافع حیـاتی و ارزش‌هـای یک جامعـه تأثیرگذارنـد و آنهـا را بـه چالش می‌کشند، تهدیدهایی هستند که می‌توانند امنیت اجتماعی را بـا تهدیـد جـدی مواجـه کنند.
از طرف دیگر هرگاه تهدیدها علیه امنیت عمومی با انگیزه لطمه به هویت گـروه اجتماعی انجام شود، تهدید علیه امنیت اجتماعی تلقی می‌گردد؛ جـرائمی علیـه جـان، مال، آبرومنـدی و حقوق شهروندی می‌تواند علیه افراد، به اعتبار شهروند بودن یا عضویت در یک گروه اجتماعی و با انگیزه لطمه به هویت گروه انجام شود؛ بدیهی است که در قسم اخیر، تهدید علیـه امنیـت اجتماعی محسوب می‌شود.
مشکل اصلی تهدیدهای اجتماعی به لحاظ امنیت ملی این است که اغلب آنهـا در داخـل کشور وجود دارند؛ از آنجایی که اصولاً امنیت اجتماعی بـه الگوهـای سـنتی زبـان، فرهنـگ، هویت مذهبی و قومی و رسوم مربوط است، این ارزش‌ها اغلب از داخل کـشور مورد تهدیـد قرار می‌گیرند؛ در واقع تهدید اجتماعی داخلی از نشانه‌های ضعف دولت است.
تهدیدهای امنیت اجتماعی از دیدگاه اسلام
با تدبر در یآ ات قرآن، تهدیدهای ریز درباره امنیتاجتماعی قابل ذکر است:
1. ظلم و بی‌عدالتی
ظلم در حق مردم به معنای تضییع حقوق جـانی، خانوادگی و آبرویی مردم است؛ یکی از بارزترین مصادیق ظلم در حق مردم، حاکمیت یافتن به ناحق است؛ در قـرآن نیز بیان شده است: مجازات بر کسانی است که به مردم ستم می‌کنند و در زمین به ناحق ظلم روا می‌دارند، برای آنان عذاب دردناکی! است (سوه شوری، 42).
بنابراین ظلم به مفهوم عام آن، شامل امور خلاف حق و قوانین خدا در جامعه می‌گردد، زیرا همه آنها در غیر جایگاهی که باید قـرار گیرند، به کار می‌روند.
2. استبداد
استبداد که در قرآن کریم با واژگانی مانند ستم، نافرمانی، جور و شرک بیان شده است، سطوح مختلفی دارد که از نافرمانی خداوند آغاز می‌شود ، سپس به طغیان در روابط میان انسان‌ها و ستم انسان به نفس خود منجر می‌شود.
3. تبعیض
منظور از تبعیض ، ترجیح دادن بعضی بر برخی دیگر در امور مشترک به ناحق است؛ مدیران شایسته باید بدانند که هیچ آفتی مانند بی‌عدالتی و تبعیض در میان افراد، به یأس و دلسردی افراد و مردم و فروپاشی بنیان اجتماع منجر نمی‌شود.
4. بی‌تفاوتی به امور جامعه
یکی از عواملی که جامعه را در سراشیبی سقوط قرار می‌دهد، بی‌تفاوتی است؛ ترک بی‌تفاوتی به خیر و شر جامعه و ترک امر به معروف و نهی از منکر، ضمن لطمه به جامعه، به ترک سایر دستورهای دین، همکار ی با ستمگران و بسیاری از مفاسد اجتماعی نیز می‌انجامد؛ در قرآن بیان شده است (و به یاد آر) هنگامی را که گروهی از آنها (به گروه دیگر) گفتند: چرا جمعی (گنهکار) را اندرز می‌دهی که سرانجام خداوند آنها را هلاک خواهد کرد یا به عذاب شدیدی گرفتار خواهد ساخت؟! گفتند: برا ی (اعتذار و رفع مسؤولیت) در پیشگاه پروردگار شماست به علاوه شادی آنها بپذیرند و تقوا پیشه کنند ! (سوره اعـراف،164)
5.بی‌کفایتی مسؤولان و مدیران
امام علی (ع) فرمودند: چهار چیز باعث شکست دولت‌ها می‌شود: ضایع کردن اصـول (مسائل مهم) و سرگرم شدن به فروع (امور کم اهمیت) و به کار گماردن آدم‌های پـست و کنار گذاردن انسان‌های فاضل ( غررالحکم : 342 .)
تعریف مفاهیم
امنیت اجتماعی از دیدگاه مقام معظم رهبری: وظیفه‌ی نیروی انتظامی، تأمین امنیت اجتماعی است؛ معنای امنیت اجتماعی این است که مردم در محیط کار و زندگیِ خود، احساس خوف و تهدید و ناامنی نکنند؛ این مسأله، خیلی مهم است؛ خداوند متعال در مقام منّت‌گذاردن بر قریش می‌فرماید: «فلیعبدوا ربّ هذا البیت. الذی اطعمهم من جوع و آمنهم من خوف»؛ یعنی «امنیت دادن» را به عنوان یکی از دو نعمت، مورد تأکید قرار می‌دهد.(29/4/1373)
تعریف تهدید: تهدید به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که اهداف و ارزش‌های حیاتی یک کشور را با هدف ایجاد تغییرات اساسی مورد هجوم قرار می‌دهد و غالباً نیز ریشه خارجی دارد؛ تهدید نقطـه مقابـل امنیـت قــرار دارد زمانی امنیـت وجــود دارد کـه تهدیـد نباشـد و بالعکس؛ هرگاه تهدیدی احساس شود، امنیت رخت برمی‌بندد.
تهدیدهای مربوط به امنیت اجتماعی از دیدگاه مقام معظم رهبری
بخشی از سخنان مقام معظم رهبری به عوامل بروز ناامنی و تهدیدهای امنیت اجتماعی و لزوم برخورد با این عوامل اختصاص دارد که در سطور ریز بیان شده است:
عوامل مؤثر بر بروز ناامنی اجتماعی
ما جزو کشورهایی هستیم که به توفیق پروردگار بیشترین امنیت اجتماعی و مدنی را داشته‌ایم؛سالهاست که آحاد مردم با آرامش و همبستگی در امنیت زندگی می‌کنند؛ می خواهند این را از بین ببرند؛ می‌خواهند کاری کنند که یک انسان در جامعه، بر مال و فرزند و جوان و بر تحصیل و ادامه راه خود به سوی آرمان‌هایی که هر شخصی دارد، هیچ گونه امنیت و تضمینی نداشته باشد؛ این عیناً همان نقشه‌ایی است که اول انقلاب طراحی کردند تا امنیت را از بین ببرند؛ آن روز هم هدف اصلی را امنیت جامعه قرار دادند؛آن روز هم می گفتند آزادی نیست و به بهانه دروغین مطالبه آزادی، امنیتی را که داشت بتدریج مستقر می‌شد، می‌خواستند نگذارند مستقر شود؛ اما نظام بر این حرکت دشمن فائق آمد؛امروز هم به بهانه ی دروغین و مزورانه ی مطالبه ی آزادی‌های مدنی می خواهند امنیت مدنی و اجتماعی را از بین ببرند.(7/4/1382)
آن قلمی که بر‌می‌دارد بیست سال تلاش و مجاهدت مظلومانه و فداکارانه این ملت را در مقابله با قدرت‌های زور‌گوی چپاول‌گر دشمن ظالم انکار می‌کند، امنیت سیاسی کشور را به هم‌می‌زند و ناامنی فکری ایجاد می‌کند.(10/6/1378)
دشمن از راه‌های مختلف توطئه می‌کند؛ یکی از راه‌ها، اختلاف‌افکنی است؛ هرگونه اختلافی، هرجا که باشد، برخلاف نظر اسلام و قرآن است؛ چه اختلافات سیاسی باشد، چه اختلافات قبیله‌ای باشد... این کار شیطان است که بین ما اختلاف بیندازد.(30/5/1370)
لزوم برخورد با ناامن‌سازان جامعه
دستگاه‌های مسؤول حکومتی موظف‌‌اند در هریک از قوای سه‌گانه برابرمسؤولیت‌های خود با دشمنان امنیت و وحدت کشور مقابله کنند و فتنه‌گران به سزای اعمال خود برسانند.(30/4/1389)
تأکید ویژه اینجانب بر مقابله جدی با ناامن‌کنندگان شهر و روستا و آلوده‌سازان معابر شهری و بیابانی، به خصوص در نقاط مجاور مرز، برخورد قاطع با عاملان سرقت و ناامنی اجتماعی و شیوع مواد مخدر است.(7/4/1379)
این هم به عهده دستگاه‌های انتظامی و قضایی است که با این اراذل و اوباش و ناامن سازان محیط زندگی و کار مردم برخورد کنند، تا کسانی که به صرف این که یک وسیله برنده و یک حربه به دست می‌آورند، خیال نکنند که حق دارند هر غلطـی و هر عمل نادرستی را انجـام بدهند...(1/6/1379)
آنچه که امروز آمریکایی‌ها از خود بروز می‌دهند، همان چیزی است که در طـول بیست و هفت سال نسبت به ملت ایران، همیشه در ذهن شان بوده است؛ ابزارشان هم عبارت است از تهدید، ارعاب، تبلیغات جنگ روانی، دلسرد کردن مردم، نومید کردن مردم، ایجاد دودستگی و تحریک عصبیت‌ها... برای این‌که در مردم احساس عدم امنیت به وجـود آورند...(1/1/1385)
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
تهدیدهای امنیت اجتماعی از دیدگاه مقام معظم رهبری شامل ایجاد فتنه و آشوب، تهدید و ارعاب، تبلیغات سوء دشمنان، ایجاد شبهه در عقاید جوانان، ایجـاد تفرقـه مذهبی، دخالت دشمنان در امور داخلی کشور، فساد اخلاقی و مال قومی، تفرقه، قانونشکنی، ناامنی محیطی،اجتماعی، شیوع مواد مخدر و اعتیاد در جامعه و عدم اشتغال جوانان است که هر کدام می‌توانند موجب بروز ناامنی اجتماعی شوند.
تفرقه قومی و اختلاف اقوام نیز از معیارهای علمی مشخص و تأیید شده تهدیدهای امنیت اجتماعی است که مقام معظم رهبری نیز در سخنرانی‌های متعـدد درباره آن سخن گفته و آن را نقشه دشمنان از اول انقلاب تاکنون دانسته‌اند.
بر خلاف نظریه‌های علمی رایج که امنیت اجتماعی را شناسایی، حفظ و ارتقای هویت و ارزش‌های بنیادین گروه‌های اجتماعی‌می‌دانند، مقام معظم رهبری امنیت اجتماعی را عدم احساس خوف، تهدید و ناامنی مردم در محیط کار و زندگی دانسته و مرجعـان را آحاد مردم با هر گرایش و سلیقه‌ای، حاکمیت و نهادهای اجتماعی می‌دانند.
مقام معظم رهبری تولید و حفظ امنیت اجتماعی را وظیفه یک دستگاه یا سازمان نمی‌دانند بلکه آن را برآیند فعالیت مشترک همه نظام‌های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی می‌دانند؛ بنابراین برای تأمین آن همه دستگاه‌ها و سازمان‌ها حتی اعضای خانواده‌ها باید دخیل باشند، احساس تکلیف کنند و نقش خود را بشناسند و به آن عمل کنند، در حالی که بر اساس نظریه‌های غربی در درجه اول حاکمیت باید مسؤول امنیت اجتماعی گروه‌ها باشد و بعد از آن خود گروه‌ها باید در حفظ هویت خود در مقابل سایر گروه‌ها تلاش کنند.
ابزار و شیوه‌های تأمین امنیت اجتماعی از دیدگاه رهبری به صورت انتزاعی در سه وجه نرم، وجه نیمه سخت و وجه سخت قابل تقسیم است و به اعتقاد ایشان امر به معـروف و نهی از منکر از پایه‌های مهم امنیت اجتماعی است.
در پایان با توجه به سخنان مقام معظم رهبری پیشنهادهایی برای افزایش امنیت اجتماعی و کاهش تهدیدهای آن با ذکر تاریخ بیان می‌شود:
حرام و خلاف شرعی دانستن اهانت به مقدسات اهل سنت (22/2/1388)
اطلاع رسانی به مردم در خصوص نیت دشمنان برای ایجاد کینه‌های مذهبی و قـومی( 3/8/1388)
رعایت خط قرمز عدم اهانت به مقدسات شیعه و سنی (29/2/1388)
هوشیاری مردم برای جلوگیری از ایجاد فتنه و برادرکشی (3/8/1388)
ممانعت قدرتمندانه از قانونشکنی در سطح جامعه (2/11/1370)
برخورد با کسانی که به حیثیت دینی مردم اهانت می‌کنند(2/11/1370)
اقتدار در مقابل کسانی که قانون و نظم و انضباط را قبول ندارند و با آن مقابله می‌کنند(16/8/1386)
/506/825/م
فریبا شایگان، دانشیار دانشگاه علوم انتظامی امین.
منبع: فصلنامه نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، دوره 3، شماره2، پائیز و زمستان 1392