به گزارس سرویس فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی وسایل بازی های یارانه ای روز به روز ابعاد گسترده تری به خود می گیرند، آنها هم صنعتی برای کشورهای تولید کننده محسوب می شوند و هم رسانه ای برای ترویج ارزش ها اما این قدرت نرم امروز در چه وضعیتی به سر می برد؟
قدرت نرم هر روز خود را آشکارتر می کند. آمریکا از طریق فیلم های هالیوود، فرهنگ و ایدئولوژی خود را به هر گوشه ای از جهان صادر کرده و می خواهد فرهنگ غرب را به جریان اصلی فرهنگ در جهان تبدیل کند.
از دهه 1980 کشور ژاپن نیز، رهبری آمریکا در هر دو حوزه اقتصادی و فرهنگی را به چالش کشید و به عنوان قطبی دیگر در تولید صنعت بازیهای رایانه ای، پا به میدان گذاشت.
آنچه مشخص است اینکه انیمیشن و بازی های ویدئویی نه تنها از لحاظ مالی، سودآوری عظیمی را به دنبال دارد، بلکه فرهنگ و افکار خاصی را نیز به مخاطبان کشورهای دیگر معرفی می کند.
می توان اینطور گفت که امروزه بازیهای کامپیوتری نه فقط ابزاری برای سرگرمی و تفریح هستند، بلکه یکی از بزرگ‌ترین صنایع دنیای فناوری ارتباطات و اطلاعات می باشند. شناخت اندکی که نسبت به این صنعت در کشور ما وجود دارد، باعث شده است تا بیشتر افراد، بازیهای رایانه‌ای را ویژه‌ی کودکان بدانند و آن را نوعی تفریح جهت اوقات فراغت بپندارند. در حالیکه داستان فراتر از این هاست.
بازیهای رایانه‌ای یکی از رسانه‌های فرامدرنی هستند که می‌توانند بر روی تمامی افراد جامعه تأثیر بسیاری بگذارند؛ چرا که این رسانه‌ی مدرن دارای ویژگی تعاملی است و با استفاده از فضا در ساخت روایت، به کودک و نوجوان کمک می‌کند تا با آن هم‌ذات پنداری کند و از آن تأثیر بپذیرد. همانطور که بارها گفته شده، هر رسانه‌ای در راستای مخاطبی که دارد، هدفی را دنبال می‌کند و هیچ رسانه ای در دنیا بی طرف نیست.
می توان اینطور گفت که امروزه بازیهای کامپیوتری نه فقط ابزاری برای سرگرمی و تفریح هستند، بلکه یکی از بزرگ‌ترین صنایع دنیای فناوری ارتباطات و اطلاعات می باشند. شناخت اندکی که نسبت به این صنعت در کشور ما وجود دارد، باعث شده است تا بیشتر افراد، بازیهای رایانه‌ای را ویژه‌ی کودکان بدانند و آن را نوعی تفریح جهت اوقات فراغت بپندارند. در حالیکه داستان فراتر از این هاست.
به عنوان مثال، سبک زندگی هدفی است که در بسیاری از بازیهای رایانه‌ای دنبال میشود. بازیهای رایانه‌ای، به عنوان رسانه‌ی مدرن، به نمایشی از سبک زندگی می پردازند که تابع فرهنگ مسلط بر جامعهی بومی خود یا فرهنگ سلطه در جامعه‌ای خاص است. فرهنگی که وقتی منتقل شود، تحقق اهداف بعدی را ساده می کند. از این طریق می‌توان به آن بخش از جامعهی سرمایه‌داری رسید که در آن، مصرف برابر است با شادی در زندگی.و این همان چیزی است که نظام سرمایه داری می خواهد.
اما نکته بسیار مهم در رابطه با بازیهای رایانه ای، این است که از این تکنولوژی، در جهت آموزش و انتقال ارزش‌ها در بین نسل جوان و نوجوان به چه صورتی استفاده می شود. اگر طرز فکر خاصی در پس بازیهای رایانه‌ای وجود داشته باشد که بخواهند الگوی فرهنگی، اجتماعی یا سیاسی خاصی را در ذهن کودکان بگذارند، بررسی بازیهای رایانه‌ای اهمیت دوچندان می‌یابد.
بازیهای رایانه‌ای، به عنوان رسانه‌ی مدرن، به نمایشی از سبک زندگی می پردازند که تابع فرهنگ مسلط بر جامعهی. بومی خود یا فرهنگ سلطه در جامعه‌ای خاص است فرهنگی که وقتی منتقل شود، تحقق اهداف بعدی را ساده می کند.
در همین راستا و جهت اشنایی با مبانی فقهی و اجتهادی بازی های رایانه ای گفت و گویی با حجت الاسلام رفعتی نایینی استاد برجسته حوزه ترتیب داده شد که تقدیم حضور علاقه مندان می گردد
وسایل ـ نگاه اسلام نسبت به مقوله بازی، رایانه و اینترنت را تبیین نمایید.
سعی می کنیم در این مباحثه و گفتگوی علمی که در محضر شما هستم با استفاده از آیات و روایات بتوانیم پاسخ حضرت عالی را به طور مستدل داشته باشیم
از سه زاویه می توان به این موضوع نگاه کرد، از یک طرف بحث فلسفی است که حال ما از آن صرف نظر می کنیم، اما دو نگاه دیگری وجود دارد که بنظر می رسد هردو آنها باید مورد بحث قرار بگیرند، یکی از دیدگاه اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی که ببینیم نظر اسلام نسبت به بازی چیست؟ دوم نگاه فقهی است یعنی پرداختن به بحث حرمت و حلیت و نیز جواز و عدم جواز.
ما وقتی که به روایات مراجعه می کنیم می بینیم روایات درباره سرگرمی و بازی به چهار دسته تقسیم می شوند:
1 ـ یک دسته از روایات ترغیب می کنند به خصوص بعضی بازیها را، تشویق می کنند که برای این بازی مسابقه ای گذاشته شود این روایات کاملا واضح است مثل سوار کاری و تیر اندازی.
مرحوم کلینی با سند از امام صادق (علیه السلام) روایتی نقل می کند: "انّ رسول الله صلی الله علیه واله اجری الخیل و جعل سبقها اواقی من فضة لا سبق الا فی نصل أو خف أو حافر" رسول خدا مسابقات اسب سواری را برپا کرد و جایزه برای این مسابقات تعیین کرد و می فرمود: مسابقه جز در این سه مورد روا نیست. و حتی مارا تشویق می کند به اینگونه بازیها، فلسفه این تشویق هم مشخص است که خود بازی اینجا ملاک نیست اگر سوار کاری مورد تشویق قرار می گیرد بخاطر این است که سوار کاری مقدمه ای است برای تقویت بنیه نظامی امت اسلام، در روایات در این دسته اولا داریم که می فرماید: کل لهو المؤمن باطل الا فی ثلاث، هر لهوی برای مؤمن باطل است الا سوارکاری، تیراندازی و ملاعبه با همسر، لهو یعنی امور بیهوده که هیچ منفعتی در آن وجود ندارد سرگرمی های بیهوده ای که هیچ خاصیت دنیوی و اخروی ندارد.
2 ـ دسته دوم روایاتی هستند که بازیها و سرگرمی هایی را به طور مشخص نام برده و آنها را به عنوان موارد مضر و حرام معین و مورد نهی قرار داده اند مانند قمار، موسیقی و غنا، اینها سرگرمی های مضر و امور لهوی هستند و البته بعضی از این بازی های رایانه ای که در بحث فقهی خواهیم گفت اشتراکاتی با موسیقی و قمار و غنا دارند. اینها هم آیات و روایاتش مشخص است و خداوند در آیات متعددی اینگونه بازیها را تحریم کرده است.
3 ـ دسته سوم بازی کودکانه است در روایات بیشتر کودکان زیر هفت سال مراد است حال به طور مطلق بحث بازی کودکان است این از آن مواردی است که تجویز شده است یعنی مورد نکوهش قرار نگرفته است مثلا در قرآن کریم ملاحظه می فرمایید که هرجا واژه لعب آمده با نکوهش آمده است جز برای یک مورد که بازی کودک است و آن در سوره حضرت یوسف است، وقتی که فرزندان یعقوب خواستند پدر را راضی کنند برای اینکه یوسف را با خودشان ببرند گفتند: « ارسلهم معنا غدا یرتع و یلعب و انا له لحافظون، یوسف را با ما بفرست و اجازه بده که با ما بیاید که تفریح کند و بازی کند»، حضرت یعقوب در اینجا بازی کردن را نکوهش نکرده است اما در آیات دیگری می بینیم که قرآن کریم بیان می کند مردمی که دنیا را لهو می بینند بسیار مورد نکوهش قرار می گیرند، مثلا در سوره هایی متعدد قرآن کریم می فرماید: مردم این دنیا را به لهو و سرگرمی می گذرانند در حالی که در دیدگاه دینی ما؛ ائمه (ص) دنیا را تجارت گاه برای آخرت و یا مزرعه ، کارگاه و محل تکامل برای آخرت می دانند. دیدگاه اسلام با دیدگاه بسیاری از مردم مطابق قرآن کریم دنیا را بازی می گیرند و به دنبال بازی و سرگرمی اند کاملا متفاوت است اما در رابطه با کودک می بینیم در روایات فراوانی داریم بچه باید تا هفت سال آزاد باشد و بازی کند چون اینجا دیگر بازی کودک لهو نیست، دانشمندان می گویند کودک تا هفت سالگی از طریق بازی هشتاد درصد آموزش می گیرد و بیست درصد از طریق نگاه به دیگران و بزرگترها، بچه ها تا هفت سالگی باید بازی کنند اما بازی هایی که به اینها خلاقیت و رشد فکری و جسمی بدهد.
4 ـ دسته چهارم مطلق بازیها و سرگرمی های دیگر است غیر از قسم اول و دوم و سوم ، اینها به طور کلی مورد نکوهش قرار گرفته است، وقتی که به روایات مراجعه می کنیم می بینیم که از منظر نظام اخلاقی اسلام اینها مورد نکوهش قرار گرفته است جزء مکروهات و رذائل اخلاقی است.
در روایاتی از امیرالمؤمنین در غررالحکم آمده است که می فرماید: "اللهو قوت الحماقه، این امور لهوی و سرگرمی هایی که بیهوده است خوراک حماقت است" یا می فرماید: "لهو از میوه های جهل و نادانی است" و "ای مردم از خدا بترسید زیرا هیچکس عبث آفریده نشده است که به دنبال لهو و سرگرمی های غفلت آمیز برود" و یا "رها کنید امور لهوی را، آفرینش تو آفرینش عبث نیست".
نظام اسلامی و دیدگاه اجتماعی اسلام اینست که تو برای یک هدف بزرگ آفریده شده ای و اینها تو را از آن هدف باز می دارند. در بخش چهارم می بینیم که اینگونه سرگرمی هایی که هدف، نفع و خاصیت جسمی، روحی و روانی ندارند مورد نکوهش قرار گرفته است.
بازیهایی که امروزه رواج یافته است بازیهای رایانه ای است. استفاده از کامپیوتر، لپ تاپ، گوشی موبایل، تبلت، و جدیدا هولولنز، عینک ها و دوربین های واقعیت مجازی، ابزار برای سرگرمی و بازی هستند و از ابزار اگر استفاده دارای منفعت بشود خوب و جایز است اما اگر از ابزار استفاده نامشروع بشود بهره برداری از آن ابزار حرام است.
وسایل ـ سابقا حرف بازی که به میان می آمد اذهان متوجه کودکان کم سن و سال می شد اما با پیشرفت علم و تکنولوژی شاهدیم که اینگونه بازی ها؛ هم از حیث تعداد بشدت افزایش یافته اند و هم از حیث سن کاربران تغییرات اساسی یافته اند به نوعی که بسیاری از بازی هایی که اکنون در بازار ارایه می شود برای رده های سنی بالاتر از هجده سال تولید شده است، شاید بجایی رسیده ایم که لازم باشد علما باب فقهی جدیدی با موضوع بازی برای بزرگسالان کار کنند.
بازی برای بزرگترها اصلا مورد ترغیب قرار نگرفته است، جزء دسته چهارم است و مورد نکوهش قرار گرفته است، غیر از سه مورد اولیه فوق الذکر بقیه به حماقت و جهل تعبیر شده است.
وسائل ـ آنچه که در روایات نهی شده است لهو است آیا اینها مصداق لهو هستند؟
بله، لهو یک مفهوم بسیار عامی است و آنچه که در روایات آمده تفسیر و معنای واژه لهو نیست بلکه ذکر مصادیق لهو است، یکجا در یک روایت می بینید که لهو معنا می شود به قمارو در جای دیگر به غنا ، این نکته مهم فقهی است اگر این روایات را که بیان کننده مصادیق لهو هستند به معنای تفسیر واژگانی لهو قرار دهیم بینشان تعارض می شود، چون یکجا لهو را غنا، جای دیگر قمار و دیگر جا کذب معنی کرده است، در روایات داریم که لهو از بازی شروع می شود به عنوان مثال امیرالمؤمنین (ع) در غرر الحکم می فرماید: اول اللهو لعب ، اولین گام لهو، بازی است.
هرچه به جلوتر می رویم لهو پیچیده تر می شود و به قمار، غنا و حتی به جنگ ها می رسد، خیلی از جنگ ها، جنگ های باطل است اینها در اثر لهو بوجود آمده است، بازی درجه ی پایین لهو است تا برسد به جنگ ها، در قرآن کریم آیه نود سوره مائده آیه ای است که تحریم می کند و در فلسفه این تحریم می فرماید: "پلید است و منفعت در آن نیست"، البته در فقه می گوییم اگر علت منصوص شد هرچه که رجس شد حرام میشود، فلسفه دومی که بیان می کند می گوید: "این امر شیطانی است"، در آیه بعدی سوره مائده همین عمل شیطان را که فلسفه تحریم قرار گرفته است تبیین می کند و می گوید: "یکی دیگر از اهدافی که شیطان دنبال می کند در بازی قمار و نوشیدن خمر است، می خواهند شما را منحرف و دور کنند از ذکر خدا"، اگر می بینیم علی رغم اینکه این بازیها میبایست برای کودکان تولید شود ولی به گونه ای جاذبه ایجاد کرده که بزرگترها نیز به سراغش می روند این همان شیطنت تولید کنندگان خارجی و صهیونیستی است، این بازیها به دنبال آن هستند که جوان و حتی میان سال ما را از ذکر خدا غافل کنند اینها بازی هایی هستند که برای کودک درست نکرده اند و بازیهای آنلاین هستند.
وسایل ـ آیا می توان اینها را از مصداق لهو خارج بکنند و ببرند زیر مجموعه تفریحات و بگویند اینها ابزارند و هدف خوب هم دارند پس اشکال ندارد؟
باید وارد بحث فقهی بشویم چون در بحث اخلاقی مشخص شد اینها حتی بازی که معمولی باشد مورد ترغیب قرار نگزفته اند چون یک انسانی که به رشد رسیده و یک نوجوانی که به بلوغ رسیده است برای یک هدف دیگری آفریده شده است.
وسایل ـ اگر بازی نیاز جسم انسان نیز باشد چه؟
عموم بازی های رایانه ای موجود نه تنها نیازهای جسم را تامین نمی کنند بلکه آسیب هایش بیشتر از نفعش است. /924/ص
ادامه دارد...