vasael.ir

به گزارش خبرنگار سرویس حقوق پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، آیت الله محمد یزدی در یازدهم مهر ماه 1394 در جلسه دوازدهم درس خارج فقه دیات در ابتدا به جنایت و خسارت حیوان یا وسیله ای که در نظر دیگران قیمت دارد ولی در نظر ما مالیت ندارد پرداخت و آنرا ضمان آور دانست.

وی در ادامه افزود: در صورتی که مستحلین، حیوان حرام گوشت یا خمر را در خفا استفاده کنند، اتلاف آن جایز نیست ولی در صورتی که علنی استفاده و هنجار شکنی کنند اتلاف آن جایز است و ضمان آور نیست.

آیت الله یزدی گفت: اگر فرد مسلمان حیوان حرام گوشت یا خمر و هر آلت لهوی  را جهت منفعتی عقلایی؛ مانند کار آزمایشگاهی و تحقیقات پزشکی خریداری کرده باشد و این منفعت عرفیت نیز داشته باشد، اتلاف آن جایز نبوده و  ضمان آور است. 

متن این جلسه در ذیل ارائه می گردد.

مقدمه

در جلسه گذشته اشاره شد بین اتلاف و ضمان و مسئله دیه تفاوت وجود دارد و در بین حیوانات فقط برای سگ شکاری دیه در نظر گرفته شده است و در صورتی که این حیوان منافع عقلایی دیگری داشته باشد قیمت مازاد بر دیه نیز باید پرداخت شود مانند انسانی که به قتل رسیده و جراحاتی نیز بر او وارد شده است البته قبلا اشاره شد که نمی توان بر قاتل مازاد بر قیمت را تکلیف کرد و در صورت توافق می توان درخواست کرد.

عبارت شرایع الاسلام               

أما ما یملکه الذمی کالخنزیر فهو یضمن بقیمته عند مستحلیه و فی الجنایة على أطرافه الأرش.

مسائل‌؛ الأولى لو أتلف لذمی خمرا أو آلة لهو ضمنها المتلف‌ و لو کان مسلما و یشترط فی الضمان الاستتار و لو أظهرهما الذمی لم یضمن المتلف و لو کان ذلک لمسلم لم یضمن الجانی على التقدیرات.(1)

توضیح عبارت شرایع

در ادامه بحث صاحب شرایع بحث حیوانی را مطرح کردند که طبق آیه شریفه «إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَیْکُمُ الْمَیْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنْزِیرِ وَ مَا أُهِلَّ بِهِ لِغَیْرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَیْرَ بَاغٍ وَ لاَ عَادٍ فَلاَ إِثْمَ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ» (2) در نظر ما حرام و غیر مأکول است و مالیت ندارد ولی در نظر دیگران حلال و مأکول است، اگر مسلمانی این چنین حیوانی را مانند خوک به قتل برساند قیمت آنرا ضامن است و باید بپردازد و در صورت خسارت وارد کردن نیز باید قیمت را بپردازد و این مسئله منحصر به اینجا نبوده و هر حیوان یا وسیله ای که در نظر دیگران قیمت دارد توسط مسلمان به قتل برسد یا خسارتی به آن وارد شود ضمان آور است و خسارت باید پرداخت شود.

البته در صورتی که مستحلین، این حیوان حرام گوشت را در خفا استفاده کنند، اتلاف آن جایز نیست ولی در صورتی که علنی استفاده و هنجار شکنی کنند اتلاف آن جایز است و ضمان آور نیست ولی در صورتی این حیوان حرام گوشت در اختیار مسلمانی باشد و فرد دیگری آنرا تلف کند ضمان آور نیست اما اگر فرد مسلمان حیوان حرام گوشت را جهت منفعتی عقلایی؛ مانند کار آزمایشگاهی و تحقیقات پزشکی خریداری کرده باشد و این منفعت عرفیت نیز داشته باشد، اتلاف آن جایز نبوده و  ضمان آور است. 

الثانیة

إذا جنت الماشیة على الزرع لیلا ضمن صاحبها‌ و لو کان نهارا لم یضمن و مستند ذلک روایة السکونی و فیه ضعف و هارون بن حمزة و أبی بصیر و الأقرب اشتراط التفریط فی موضع الضمان لیلا کان أو نهارا.(3)

توضیح عبارت شرایع

محقق در مسئله دوم به این بحث می پردازد: اگر حیوانی اهلی وارد مزرعه فردی شود و به آنجا خسارتی وارد آورد، اگر این خسارت شبانه اتفاق بیافتد صاحب حیوان ضامن است ولی اگر در روز اتفاق بیافتد صاحب حیوان ضامن نیست.

اقوال موجود در مسئله

1ـ محقق ملاک ضمان در خسارت بهائم را اتلاف و تفریط می داند چه در شب باشد چه در روز.

2ـ اکثر فقها از جمله شیخ مفید و شیخ طوسی معتقدند اگر در شب خسارت بزند ضامن است و خسارت در روز ضمان آور نیست.(4)       

3ـ استاد ملاک ضمان در خسارت بهائم را صدق دو چیز با هم می داند؛ صدق اتلاف در خسارات وارده و در شب مرتکب شدن جنایت.

مستند مسئله

1- مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بِإِسْنَادِهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ الْمُغِیرَةِ عَنِ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ‌ عَلِیٍّ ع قَالَ: کَانَ عَلِیٌّ ع لَا یُضَمِّنُ مَا أَفْسَدَتِ الْبَهَائِمُ نَهَاراً- وَ یَقُولُ عَلَى صَاحِبِ الزَّرْعِ حِفْظُ زَرْعِهِ- وَ کَانَ یُضَمِّنُ مَا أَفْسَدَتِ الْبَهَائِمُ لَیْلًا.(5)

بررسی سندی و دلالی

این روایت از نظر سندی بسیار خوب است و عبدالله بن مغیره از موثقین است و در مقابل عده ای این روایت را ضعیف می دانند به جهت ضعف سکونی ولی قبلا اشاره شد که او روایات معتنی به دارد و قابل اعتماد است و فتوای فقها نیز مؤید این روایت است و از نظر دلالی نیز این روایت ارتکاب خسارت بهائم در شب را دخیل در حکم به ضمان می داند .

2- مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عُثَیْمِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ عَمَّارٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع فِی حَدِیثٍ أَنَّ دَاوُدَ ع وَرَدَ عَلَیْهِ رَجُلَانِ- یَخْتَصِمَانِ فِی الْغَنَمِ وَ الْکَرْمِ- فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى دَاوُدَ أَنِ اجْمَعْ وُلْدَکَ- فَمَنْ قَضَى مِنْهُمْ بِهَذِهِ الْقَضِیَّةِ فَأَصَابَ فَهُوَ وَصِیُّکَ مِنْ بَعْدِکَ- فَجَمَعَ دَاوُدُ وُلْدَهُ فَلَمَّا أَنْ قَصَّ الْخَصْمَانِ- قَالَ سُلَیْمَانُ یَا صَاحِبَ الْکَرْمِ مَتَى دَخَلَتْ غَنَمُ هَذَا الرَّجُلِ کَرْمَکَ- قَالَ دَخَلَتْهُ لَیْلًا- قَالَ قَدْ قَضَیْتُ عَلَیْکَ یَا صَاحِبَ الْغَنَمِ- بِأَوْلَادِ غَنَمِکَ وَ أَصْوَافِهَا فِی عَامِکَ هَذَا- فَقَالَ دَاوُدُ کَیْفَ لَمْ تَقْضِ بِرِقَابِ الْغَنَمِ- وَ قَدْ قَوَّمَ ذَلِکَ عُلَمَاءُ بَنِی إِسْرَائِیلَ- وَ کَانَ ثَمَنُ الْکَرْمِ قِیمَةَ الْغَنَمِ- فَقَالَ سُلَیْمَانُ إِنَّ الْکَرْمَ لَمْ یُجْتَثَّ مِنْ أَصْلِهِ- وَ إِنَّمَا أُکِلَ حَمْلُهُ وَ هُوَ عَائِدٌ فِی قَابِلٍ- فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى دَاوُدَ- أَنَّ الْقَضَاءَ فِی هَذِهِ الْقَضِیَّةِ مَا قَضَى بِهِ سُلَیْمَانُ (ع)  (6)

توضیح این روایت

امام صادق(ع) در حدیثی داستان حضرت داود (ع) و آزمایش فرزندان در انتخاب جانشین را نقل فرمودند و قضاوت سلیمان (ع) را تقریر فرمودند که ارتکاب خسارت بهائم در شب دخیل در حکم به ضمان است.

  پاورقی

1ـ شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام؛ ج‌4، ص: 269

2ـ البقرة، 173

3ـ همان

4ـ المقنعة: 770، النهایة: 781.

5ـ وسائل الشیعه باب 40 از ابواب موجبات ضمان ح1

6ـ وسائل الشیعه باب 40 از ابواب موجبات ضمان ح2