به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل حجت‌الاسلام والمسلمین غلامعلی معصومی‌نیا، عضو هیئت علمی انجمن اقتصاد حوزه علمیه قم، در رابطه با «ساختار نظام اقتصاد اسلامی، بایدها و نبایدهای آن» تصریح کرد: در زمینه نظام اقتصاد اسلامی فعالیت‌ها و پژوهش‌های زیادی انجام شده و کتب و مقالات متعددی به نگارش در آمده است که به عنوان مقدمه پیشنهاد میکنم در زمینه ساختار کلی اقتصاد اسلامی با افراد صاحب نظر گفت و گو شود تا به یک شاکله و چارچوب کلی از اقتصاد اسلامی برسیم. پس از آن در مرحله دوم بر اساس شاکله های بدست آمده در راستای بررسی نقد یا تایید آنها و پاسخ به سوال های مطرح شده در این زمینه به بحث و گفت و گو بنشینید. در مرحله سوم بررسی ساختار اقتصاد اسلامی و نظام مبتنی بر آن باید به موضوع نهاد سازی پرداخته شود زیرا وقتی ساختار کلی بررسی و مشخص شد برای آن می‌بایست نهاد متناسب و مرتبط با آن ساختار ساخته و پرداخته شود.
وی اضافه کرد: اگر ساختار اقتصاد اسلامی را به عنوان یک ساختار جداگانه از نظام سرمایه داری و اقتصادهای دیگر در نظر بگیریم، نهادهای آن باید به صورت مستقل و جدید تعریف شود و اما اگر اغلب ساختار آن به صورت امضایی تعریف شد اکثر نهادهای مرتبط با نهادهای نظام‌های سرمایه‌داری تداخل و شباهت خواهد داشت و باید چارچوب آن و تفاوتهای آن با نهادها مشابه در نظام اقتصاد غیر اسلامی مشخص شود.
عضو انجمن اقتصاد حوزه اظهار کرد: درمرحله اول امروز متاسفانه با یک نظام سرمایه داری مواجه هستیم که تمام نظام اقتصادی دنیا را تحت تاثیر خود قرار داده است؛ البته این صحبت به این معنی نیست که نظام مارکسیستی، کمونیستی و سوسیالیستی در دنیای اقتصاد نقشی ندارند بلکه هر سه در تاریخ اقتصاد مطرح بوده و حتی امروز نیز در جریان هستند.
در حقیقت با کمی دقت میتوان دریافت که تفکرات کمونیست همچنان در گوشه کنار دنیا مطرح بوده و بیشتر ازکمونیست ، ایدئولوژی سوسیالیست غیرکمونیست است که طیف وسیعی در جهان را به خود اختصاص داده‌اند که یک سر آن را مارکسیست ها و طرف دیگر را سوسیال دموکرات ها تشکیل داده که در حال حاضر در کشورهای غربی به فعالیت خود ادامه میدهند.
نظام اقتصادی جمهوری اسلامی ایران به دلیل اینکه از طرفی با نظام سوسیالیستی و مارکسیستی در دنیا مواجه بوده است و از طرف دیگر از طریق ابزارهای مختلف تحت تاثیر نظام سرمایه داری بوده، نظامی کاملا شبیه به نظام اقتصادی سرمایه داری است؛ زیرا نظام سرمایه داری به نوعی در تمامی نظام های اقتصادی دنیا ردپایی از آن به چشم می خورد به طوری که حتی نظام ها و تفکراتی که با این ایدئولوژی موافق نیستند در اثر ابزارهای گوناگون و متعددی که ایدئولوژی سرمایه داری در اختیار دارد همانند رسانه های مختلف، ابزارهای صنعتی، تکنولوژی و دیگر ابزارهای کلیدی، ساختار اقتصادی دنیا را تحت تاثیر خود قرار داده است.
وی با تاکید بر اینکه اقتصاد در ایران که یک کشور اسلامی است، اقتصادی شبه سرمایه داری است و میتوان ادعا کرد که قرابت آن با نظام سرمایه داری بیشتر از اسلام نیز هست تصریح کرد: از همین حیث که نظام اقتصاد جمهوری اسلامی بیشتر شبه سرمایه داری است، اذهان عمومی ملت به نظام های اقتصادی غیر اسلامی به خصوص سرمایه داری آغشته است و با این الگوی اقتصادی را عجین شده است.
حجت الاسلام معصومی نیا در ادامه اظهار داشت: اکنون در این فضای فکری، طراحی و اجرای نظام اقتصادی اسلامی که در حقیقت مد نظر اسلام یعنی قرآن کریم و سنت اهل بیت(ع) باشد بسیار کار دشوار و زمانبری است.
وی با اشاره به برخی پیچیدگی های طراحی ساختار نظام اقتصادی اسلامی ادامه داد: در ابتدای روزهای انقلاب اسلامی که عده ای از تئوریسین های اقتصادی کشور تحت تاثیر سوسیالیست ها قرار گرفته بودند، حزب چپگرا هم از نظر سیاسی و هم از بُعد اقتصادی گرایش چپ داشتند و در طرف دیگر حزب راست گرا نیز هم از بُعد سیاسی و هم از بُعد اقتصادی گرایش راست.
عضو انجمن اقتصادی حوزه اضافه کرد: امروز تاثیر پذیری احزاب از نظام اقتصادی چپ یعنی سوسیالیست و مارکسیست بسیار کم شده است و کلیه احزاب که گرایش های چپ و راست دارند به نظام لیبرالی و سرمایه داری که در نظام راست قرار دارد گرویده اند و همه شعارهای آنها برگرفته از ساختار نظام سرمایه داری است.
حجت الاسلام معصومی نیا افزود: در زمان انقلاب بسیاری از روحانیون بزرگ جامعه به دلیل نوع فتاوایشان و همچنین بازاری های طرفدار روحانیت، هم از لحاظ سیاسی و هم از لحاظ اقتصادی در جناح راست تلقی میشدند اما امروز احزاب اصلاح طلب و اصولگرا که جناح های چپ و راست امروز عنوان می شوند تنها به لحاظ سیاسی در تضاد هستند و از لحاظ اقتصادی هر دو تفکرات لیبرالی دارند.
وی با اشاره به گرایش غالب اندیشمندان و دانشگاهیان صاحب نظر در حوزه اقتصاد به لیبرالیست اقتصادی اظهار کرد: در این بین تمامی اساتید و صاحب نظران اقتصادی به غیر از افرادی که به اقتصاد اسلامی معتقد هستند تفکرات لیبرالیستی دارند.
عضو انجمن اقتصادی حوزه تاکید کرد: با توجه به فضای فکری فعلی در رابطه با وضعیت تفکرات جناح ها و طیف های مختلف مرتبط با حوزه اقتصاد که خلاصه ای از آن در این مصاحبه مرور شد ارائه دادن یک ساختار اقتصادی که بر مبنای مستندات اسلامی باشد کاری بسیار دشوار است. حتی درصد زیادی از کتابهای اقتصاد اسلامی موجود، عمده مباحث و عناوین خود را برگرفته از اقتصاد لیرالیستی نگاشته اند. تنها یک سری تغییرات جزئی به آنها داده اند و نام آن را اقتصاد اسلامی گذاشته اند که نه روش شناسی و نه متدولوژی اسلامی دارد و نه میتوان آنها را نظریه مستقل و جدا از نظریه اقتصاد لیبرالیستی قلمداد کرد.
حجت الاسلام معصومی نیا در ادامه افزود: بسیاری از متد و روشهای تحلیلی، اجرایی و نهادهای موجود در اقتصاد فعلی که به ظاهر اسلامی است در واقع همان روش و متدولوژی اقتصاد متعارف در دنیا یعنی اقتصاد لیبرالیستی است و حتی سیستم نهاد بانک و بورس نیز از اساس اسلامی نیست و تنها به ظاهر آن را اسلامیزه کرده اند.
وی تصریح کرد: تنها فردی که از اساس در نظریه اقتصاد اسلامی خود اساساَ ساختاری مستقل و استوار بر مبانی اسلامی طراحی کرد شهید صدر است ولی قاطبه و درصد بالایی از اقتصاددانان اسلامی با همان متدهای موجود غربی در حوزه اقتصاد نظریه پردازی میکنند که خطر بسیار بزرگی است. زیرا اگر ما نتوانیم یک روش شناسی درست و مناسب از اقتصاد اسلامی طراحی کنیم قطعا در دام تهدیدهای لیبرالیستی گرفتار خواهیم شد.
عضو انجمن اقتصادی حوزه علمیه قم با تاکید بر قرابت نوشتارهای اقتصاددانان اسلامی با روشهای غربی افزود: میتوان دریافت که هرچه به زمان فعلی نزدیکتر میشویم ساختار و مبنای فکری نظریه پردازان به روشهای غربی نزدیکتر می‌شود زیرا عده‌ای معتقدند که چون اسلام نظریه های اقتصادی را تاسیس نکرده و از همان ابتدا عقود موجود در بطن جامعه را امضا میکرده لذا این روش اسلامیزه کردن نظریات اقتصادی اشکالی ندارد.
دکتر معصوی در ادامه افزود: درست است که در قرآن و روایات سوره و بابی مستقل به عنوان اقتصاد وجود ندارد اما همانطور که در اسلام سوره و بخشی به عنوان اخلاق، سیاست و دیگر علوم انسانی وجود ندارد ضروری است مؤلفه های موجود، ارتباطها و انسجام آنها را کشف و پس از بررسی کلی آنها ساختار نظام اقتصادی، اخلاق، سیاست و ... را طراحی کرد. از طرف دیگر با کمی روش شناسی مطالعاتی در متون اسلامی به راحتی میتوان دریافت که آموزه های اقتصادی اسلام از آموزه های اخلاقی و سیاسی بسیار بیشتر است و همچنین تمامی کتابها نگاشته شده در زمینه اقتصاد اسلامی به لحاظ ساختاری ناقص هستند و باید همه آنها به وسیله تمامی مؤلفه های اقتصادی موجود در متون اسلامی تکمیل و ساختار نظام اقتصاد اسلامی طراحی شود.
حجت الاسلام معصومی نیا اضافه کرد: مرحوم شهید صدر در زمانیکه هیچ یک از علمای اسلام تصور نمیکردند که آموزه های اقتصاد اسلامی انسجام دارد بلکه معتقد بودند اسلام تنها یک سری بایدها و نبایدهای اقتصادی در چارچوب حلیت و حرمت معاملات دارد، ثابت کرد این آموزه ها یک« نظام» است و وی با توجه به همین آموزه ها در سن 26 سالگی طی 6 ماه یک شاکله منسجم از نظام اقتصاد اسلامی را استخراج و متدلوژی آن را ارائه داد. ایشان ابتدا متدولوژی استنباط نظام اقتصادی را بیان کردند و سپس بر اساس آن متدولوژی خودشان ساختار اقتصاد اسلامی و سپس نهادهای مرتبط به آن را ارائه کردند.
عضو انجمن اقتصادی حوزه با اشاره به اینکه دین مبین اسلام در تمامی امور انسانی ازجمله جامعه شناسی، روان شناسی، سیاست و ... نظام و ساختار دارد، اذعان کرد: شهید صدر در صدد کلیه نظامات اجتماعی و انسانی را از اسلام استنباط و ساختار آن را تدوین کنند اما به دلیل اهمیت اقتصاد از این مبحث آغاز کردند که در ابتدای کتاب خود نیز به آن اشاره کرد.
وی در ادامه اظهار کرد: مکتبی که داعیه حکومت و اداره جامعه را دارد ممکن نیست درون آموزه های خود نظام اقتصادی نداشته باشد چرا که حکمرانی بدون داشتن نظام اقتصادی، سیاسی ، فرهنگی و ... به هیچ عنوان ممکن نیست و این وظیفه ما است که از آموزه های غنی مکتب اسلام ساختار نظام های اقتصادی، سیاسی و دیگر نظام های مرتبط به حکومت را استنباط و تدوین کنیم ؛ با گذشت بیش از 37 سال از انقلاب اسلامی ما کوتاهی جدی در این زمینه داشته ایم و به جرأت باید اعتراف کنیم که نسبت به دین خود جفا کرده ایم.
حجت السلام معصومی نیا وی با اشاره به وظیفه طلاب و فضلای حوزه های علمیه و صاحب نظام در حوزه اقتصاد گفت: تلاش کنند تا راهی که شهید صدر آعاز کننده آن بود را با هدف طراحی و تدوین ساختار کامل نظام اقتصاد اسلامی ادامه دهند. اقتصاد اسلامی امروز اسلامی نیست ، و در پاسخ به کسانی که معتقدند اقتصاد کل دنیا مبتنی بر اقتصاد غیراسلامی است و ما با وجود طراحی ساختاری جدید از اقتصاد در تعامل با کشورهای دنیا دچار مشکل میشویم باید تاکید کرد که نظام اقتصاد دنیا که مبتنی بر لیبرالیسم و سوسیالیست است دچار بحران های بسیار جدی شده است و آموزه های اسلامی تنها حلّال مشکلات است.
402/323/ع