به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه اطلاع رسانی وسائل؛ حیوانات ، گیاهان و در یک عنوان عام محیط زیست مانند انسان‌ها از مخلوقات خداوند مى‌باشند و مانند انسان بخشى از هستى محسوب مى‌شوند و داراى حقوقى مى‌باشند. حقوق متنوع و جامعی که دین مبین برای محیط زیست ترسیم نموده بیانگر این مطلب است که محیط زیست منظومه اسلامی نه به عنوان مملوک که به عنوان امانت الهی برای تعالی و هدایت در اختیار انسان قرار گرفته است.
آلودگى صوتى در اسلام
آلودگى صوتى از جمله آلودگى‌هاى عصر جدید و زندگى شهر ى معاصر مى‌باشد که موجب آثار روانى و جسمانى خطرناکى در فرد مى‌گردد. بموجب ماده 27 قانون نحوه جلوگیرى از آلودگى هوا مصوب 74/2/13 ایجاد هر گونه آلودگى صوتى بیش از حد مجاز ممنوع است و بموجب ماده 32 همین قانون کسانى که چنین آلودگى به وجود آورند باید به مجازات‌هاى پیش‌بینى شده برسند در سوره لقمان آیه 19 خداوند از زبان لقمان به فرزندش مى‌فرماید «و اغضض من صوتک*إنّ أنکر الأصوات لصوت الحمیر» و سخن آرام بگو نه با فریاد بلند که زشت‌ترین صدا، صداى الاغ است.
امام على(ع)مى‌فرمایند «خفض الصوت و غض البصر و المشى القصد من اماره الایمان و حسن التدین» فروآوردن آوا، فروفکندن چشم و میانهر وى در راه رفتن از نشانه‌هاى ایمان و نیک‌دینى است. پیامبر اسلام(ص)صداى بلند را که موجب ترس و اضطراب دیگران شود ظلم و ستم نام نهاده و فرموده " لا ترعوا المسلم فان رئعه المسلم ظلم عظیم"مسلمانان را با آواهاى نا به هنجار نترسانید که ترساندن مسلمان ستمى است بزرگ. "
ب-حقوق تخریب محیط زیست در اسلام
تخریب محیط زیست عمدتاً شامل از بین بردن و آسیب رساندن به عناصر جاندار طبیعت هم چون حیوانات و گیاهان مى‌باشد. در اینجا ضمن بحث پیرامون جایگاه و اهمیت این عناصر در اسلام به مطالعه چگونگى مقابله با تخریب آن‌ها مى‌پردازیم
.
حفاظت از حیوانات
حیوانات مانند انسان‌ها از مخلوقات خداوند مى‌باشند و مانند انسان بخشى از هستى محسوب مى‌شوند و داراى حقوقى مى‌باشند. در این رابطه خداوند در سوره انعام سوره 38 «و ما من دابّۀ فى الأرض و لا طائر یطیر بجناحیه إلاّ أمم أمثالکم*ما فرّطنا فى الکتاب من شىء*ثمّ إلى*ربهم یحشرون"» و محققاً بدانید که هر جنبده‌اى در زمین و هر پرنده‌اى که با دو بال در هوا پرواز مى‌کند همگى طایفه‌اى مانند شما نوع بشر هستند. . . . "انسان مالک مطلق حیوانات نیست تا بتواند به اعمال حقوق مالکانه خود به هر نحو که بخواهد برحیوانات بپردازد. مالکیت انسان برحیوانات به صورت مشروط است
حیوانات اعم از دریائى و غیر دریائى از موجودات خداوند مى‌باشند و لذا انسان در روابط خود با آن‌ها باید در حد معقول به استفاده درست از آن‌ها بپردازد و نباید از آن‌ها به نحوى استفاده نماید که موجب از بین رفتن نسل آن‌ها شود. در این خصوص از پیامبر اسلام(ص)نقل شده که فرمودند حقوق دام‌ها و حیوانات برآدمى عبارتند از:
1- تغذیه آن‌ها حتى اگر این حیوانات پیر یا مریض شده باشند به طورى که دیگر هیچ فایده‌اى نداشته باشند،
2- این که حیوانات را بیش از حد توانشان بار نکند،
3- این که آن‌ها را در کنار چیزى قرار ندهد که به آن‌ها جراحتى وارد شود، خواه این چیز از نوع خودشان باشد و خواه از نوع دیگر،
4- این که حیوان را مجبور به پیمودن از راه‌هائى ننماید که خارج از توان او باشد،
5- طویله حیوان را باید نظافت کند، به حیوان دشنام ندهد، به حیوان آزار نرساند، حیوانات را به جان هم نیندازد، شبانه به لانه حیوان نرود
حتى در مورد استفاده از حیوانات حلال‌گوشت آدابى در رابطه با ذبح این حیوانات ذکر شده از قبیل اینکه آن‌ها را با شفقت ذبح کند، این که زمانى که مى‌خواهد آن‌ها را ذبح کند تا زمانى که بدنشان سرد نشده است و کاملا جان نداده‌اند اقدام به پوست کندن و شکستن استخوآن‌هاى آن‌ها نکند، اینکه در جلو چشم آن‌ها بچه‌هایشان را نکشد بلکه این کار را در جائى جداگانه انجام دهد، این که حیواناتى را که شکار مى‌کند دور نیندازد و اینکه نه آن‌ها را با وسیله‌اى شکار کند که باعث شکستگى استخوان آن‌ها بشود و نه اینکه کارى کند که در نتیجه آن خوردن گوشت آن‌ها حرام شود".
با توجه به مطالبى که گذشت شکار و صید به قصد تفریح در اسلام جایز نیست و گفته شده که"اگر کسى براى تفریح به شکار رود باید نمازش را تمام بخواند زیرا سفرش سفر معصیت است". هم‌چنین از ایشان نقل شده است که فرمود"هر که گنجشکى را به ناحق بکشد خداوند روز قیامت از وى بازخواست مى‌کند"و هم‌چنین نقل شده است که فرمود"هر حیوان پرنده یا غیر آن به ناحق کشته شود روز قیامت با قاتل خویش مخاصمه کند"
منوعیت صید و شکار بى‌جهت از جمله احکام زیست‌محیطى در اسلام است. از پیامبر اسلام(ص)نقل است که فرمود"هر کس پرنده‌اى را بى‌جهت بکشد، پرنده روز قیامت به خدا شکایت مى‌کند و مى‌گوید خدایا بنده تو مرا بیهوده کشت بدون این که از من فایده‌اى ببرد".
حفاظت از گیاهان و درختان
در آیات بسیارى در قرآن اشاره به این است که گیاهان و درختان بفرمان الهى بوجود آمدند تا انسان از آن‌ها استفاده نماید(سوره عبس آیه 25، و آیه‌هاى 30 الى 33) هم‌چنین اشتغال به کشاورزى از مشاغل محبوب خداوند مى‌باشد. در این رابطه از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود هیچ کارى پیش خداوند محبوب‌تر از کشاورزى نیست. هم چنین در جاى دیگر فرموده زراعت بزرگ‌ترین گوهر است.
از امام صادق(ع)نقل است که فرمود"هر کس درخت خرما یا سدر را آب دهد مانند آن است که مومن تشنه‌اى را سیراب کرده باشد"و در جاى دیگر فرمود"هر گز درختان را قطع نکنید که خداوند عذاب شدیدى را براى شما فرود مى‌آورد"
اکثر انبیا و امامان کشاورز بودند و سعى در احیاى زمین‌هاى موات داشتند. از حضرت رسول(ص)نقل شده است که فرمود:هفت کار است که اجر آن پس از مرگ انسان و در عالم برزخ به انسان مى‌رسد:
1- کسى که علمى را به دیگرى آموخته
2-نهر آبى جارى ساخته
3-چاه آبى حفر نموده
4-درخت خرمائى غرس کرده
5-مسجدى را بنا کرده
6-قرآنى(کتابى)را به ارث گذاشته
7-فرزندى پرورش داده که بعد از مرگ او برایش با اعمال خود طلب مغفرت مى‌کند.
فقهاى بزرگ شیعه نیز به موضوعات زیست‌محیطى توجه داشته‌اند مثلا محقق حلى در این مورد چنین گفته است"قطع کردن درختان و پرتاب آتش و باز کردن آب برروى دشمن در جنگ مکروه است مگر در صورت ضرورت" بنابراین حتى در زمان جنگ نیز نباید اقدام به قطع درختان و جارى نمودن آب بر روى دشمن نمود مگر در حالت اضطراری و به عنوان آخرین اقدام که در این‌صورت مى‌توان چنین نمود. نتیجه اینکه اگر در زمان جنگ قطع درختان و جارى نمودن آب مکروه دانسته شده به طور اولى در زمان صلح حکم آن باید شدیدتر اعمال گردد.
هم‌چنین در جواهر الکلام براى اثبات بیان محقق حلى روایتى از امام صادق(ع)نقل شده است که فرمودند"رسول خدا (ص) هنگامى که لشکرى را براى جهاد مى‌فرستاد فرمانده لشکر را دعوت مى‌کرد و او را در کنار خود مى‌نشانید و یارانش را در مقابل خود قرار مى داد و سپس مى‌فرمود:به نام خدا و به یارى او و در راه خدا و بردین رسول خدا(ص)به سوى جهاد حرکت کنید. پیمان‌شکنى نکنید و به زنجیر نکشید و مثله نکنید و هیچ درختى را قطع نکنید مگر اینکه ناچار شوید و اشخاص پیر و فرتوت و بچه‌ها و زنان را نکشید".
امروزه یکى از موضوعات مهم حقوق محیط زیست مقابله با بیابان‌زائى و حمایت از جنبش کویرزدائى است. براى این منظور احیاى جنگل‌هاى تخریب شده و کاشت درختان از جمله سیاست‌هاى مهم زیست‌محیطى کشورها جهان مى‌باشد و بعبارت دیگر از مهمترین اهداف حقوق محیط زیست است. در همین رابطه از امام صادق(ع)نقل شده است که فرمودند"از پیامبر(ص)سوال شد که چه مالى بهتر است؟فرمودند زراعتى که کشاورزى بکارد و آن را اصلاح کند و در هنگام برداشت حق آن را بپردازد"
در همین خصوص امام باقر(ع)از امیر المومنین(ع)نقل نموده که حضرت فرمودند"کسى که آب و خاکى داشته باشد و با وجود آن فقیر باشد(زراعت نکند) خداوند او را از رحمت خود دور گرداند"
ج- احکام کلى و عام در رابطه با محیط زیست
با توجه به اینکه ممکن است در زمان‌هاى مختلف موضوعاتى مطرح شوند که در صدر اسلام مطرح نمى‌بودند و با توجه به اینکه بنا به آیه 89 سوره نحل که مى‌فرماید "این کتاب را که برتو نازل کردیم بیانگر همه چیز است"بنابراین باید احکام سایر موضوعاتى که حکم صریح‌شان در قرآن نیامده و یا در روایات و احادیث نقل نشده اند را در سایر احکام اسلامى یافت و آن احکام کلى و عام مى‌باشند. بنابراین علت وجودى این احکام حل مشکلاتى است که با گذشت زمان به وجود مى‌آیند. اصولا هر نظام حقوقى که مدعى کامل بودن مى‌باشد نیاز به چنین احکامى کند. با توجه به مبانى مختلف این احکام را مى‌توان به گروه‌هاى متفاوتى تقسیم نمود. این تقسیم مى‌تواند یا براساس
1- دامنه احکام باشد که شامل قواعد عام که قابل اعمال در همه موضوعات مى‌باشد مانند قاعده الاهم و فالاهم و یا قاعده رجوع جاهل به عالم و قواعد خاص که فقط در برخى موضوعات قابل اجرا مى‌باشند مانند قاعده تالیف قلوب و یا بر اساس
2-کاربرد قواعد تقسیم مى‌شوند به احکام صرفا سیاسى مانند قاعده نفى سبیل و احکام با کاربردهاى سیاسى و غیر سیاسى مانند قاعده لا ضرر و یا براساس
3-پیدایش احکام به عمل آید.
این قواعد مى‌توانند یا قواعد امضائى باشند یعنى قاعده‌اى که قبل از اسلام نیز وجود داشته و اسلام نیز آن‌ها را جایز نموده است مانند قاعده وفاى بعهد، و یا قواعد تاسیسى یعنى احکامى که قبل از اسلام وجود نداشته و اسلام آن‌ها را ایجاد نموده است. برخى از این احکام داراى چنان ویژه‌گى مى‌باشند که مى‌توانند در موضوعات زیست‌محیطى کاربرد داشته و قانونگذاران را در موضوع حفاظت از محیط زیست یارى نمایند. مانند اصل لا ضرر، مشترکات عمومى و اصل مصلحت نظام. اصل اتلاف و تسبیب، اصل اعانه براثم، قاعده عدم فساد، اصل حفظ تعادل.
اصل تعادل در حفاظت محیط زیست
منابع طبیعى و زیست‌محیطى به نحوى از طرف خداوند خلق شده‌اند که تداوم حیات هر یک وابسته به حیات دیگرى مى‌باشد. بعبارت دیگر نوعى تعادل در عناصر مختلف زیست‌محیطى وجود دارد که این ویژه‌گى باید حفظ شود و بشر نباید با اقدامات خود موجب برهم خوردن این تعادل گردد. در این رابطه در آیه 49 سوره قمر خداوند مى‌فرماید"ماهر چیزى را به اندازه خلق کردیم"منظور از این آیه این است که استفاده از منابع طبیعى نباید موجب ایجاد عدم تعادل و برهم خوردن اندازه مذکور در آیه فوق شود.
بشر مى‌تواند از تمامى مواهب طبیعى بهر ه‌بردارى نماید منتهى این بهر ه بردارى باید متناسب و صحیح باشد و نه به صورت افراطى که موجب نابودى منابع طبیعى گردد. بعبارت دیگر حقوق محیط زیست در اسلام همان اصول اساسى حقوق محیط زیست امروز را دنبال مى‌نماید، یعنى اسلام هیچ مخالفتى با استفاده از مواهب و منابع طبیعى و به عبارت دیگر بهر ه‌بردارى اقتصادى از این منابع ندارد بشرط اینکه این بهر ه‌بردارى معقول و منطقى باشد و موجب از بین رفتن و نابودى منابع طبیعى نگردد چرا که این منابع به عنوان میراث طبیعى باید براى نسل‌هاى آینده بشر نیز حفظ گردد.
در رابطه با حفظ طبیعت و رعایت تعادل در بهره‌بردارى از آن در اسلام تعالیمى وجود دارد که ما را به میانه‌روى و پرهیز از اسراف هدایت مى‌نماید. از امام صادق(ع) نقل است که فرمود"میانه‌روى چیزى است که خداى بزرگ آن را دوست دارد و اسراف چیزى است که خداى بزرگ آن را دشمن مى‌کند حتى بدور انداختن هسته خرما که آن نیز براى کارى شایسته است و برزمین ریختن زیادى نوشیدنى که از مصادیق اسراف است، در این رابطه سوره اعراف آیه 31 مقرر داشته« و لا تسرفوا إنّه لا یحبّ المسرفین» یعنى تصرف انسان در مال خویش و به مصرف رساندن آن اگر افزودن براندازه اعتدال و میانه‌روى و صرفه جوئى باشد ممنوع است.
وقتى اسلام در رابطه با اموال خصوصى فرد حکم برعدم اسراف و رفتار متعادل مى‌نماید به طور اولى در مورد اموال عمومى حرمت چنین رفتارى بیشتر مطرح مى‌باشد. یعنى اموالى که جزء انفال و مشترکات عمومى محسوب شده و جزء عناصر طبیعى محیط زیست است.
120/705/د............ ادامه دارد