به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وسائل، همزمان با رشد تکنولوژی و ورود بازی های رایانه ای به کشور، این بازی ها به دلیل داشتن جذابیت‌های ناشی از تصاویر متنوع و گیرا، گرافیک بالا، هیجانات زیاد و آسانی استفاده از آن، به سرعت جای خود را در میان کودکان و نوجوانان باز کرده است.
دامنه و گستردگی استفاده از این پدیده به اندازه ای است که کمتر کودک و نوجوانی را می توان یافت که از بازی های رایانه ای بی بهره مانده باشد. همچنین در شهرها کلوپ های مربوط به بازی¬های رایانه ای رایج شده و با گسترش امکانات استفاده از اینترنت، گیم نت ها هر چه بیشتر مورد استقبال کاربران این گونه بازی ها قرار گرفته است.
تولید کنندگان و توزیع کنندگان این بازیها، برای کسب سود بیشتر هر روزه بازی های جدیدی را وارد بازار کرده و در هر بازی جدید جذابیت های بیشتر و هیجانات تازه ای برای جذب مشتری اضافه می کنند
والدین نیز بی آنکه نگران اثرات مخرب این بازیها باشند، به رفتار فرزندان خویش عادت کرده اند و از آسیب-های تربیت این بازها غافل هستند.
از این رو به منظور آسیب شناسی بازی های رایانه¬ای و بررسی اثرات مخرب آن بر رفتارهای کودکان و نوجوانان و همچنین ضرورت تولید محتوا، نقش نظارتی حکومت اسلامی بر این بازیها و میزان توسعه و گسترش این بازیها از منظر فقهی با حجت الاسلام محمد کهوند، پژوهشگر و کارشناس بازیهای رایانه¬ای فضای مجازی به گفت وگو نشستیم:
وسائل ـ لطفا میزان آشنایی خویش با ابزارها و بازیهای رایانه ای بیان کنید.
بنده از زمانی که آتاری، میکرو، سگا، پلی استیشن یک و دو تا ایکس باکس وان و پلی استیشن چهار و کنسولهای مخصوص بازی رایانه‌ای؛ یعنی کامپیوتری که کنسول بازی است با مقوله این بازی آشنا هستم و در این زمینه پژوهش و مطالعاتی درباره بازی های رایانه ای داشته ام؛ افزون بر پژوهش در بازی در بحث شبکه‌های اجتماعی و موتورهای جستجو و اینترنت مطالعاتی انجام داده ام
وسائل ـ نگاه اسلام نسبت به مقوله رایانه و اینترنت چیست؟
تا آنجایی که اینجانب در منابع اسلامی پژوهش کرده‌ام؛ تاکنون در منابع اسلامی و سیره اهل بیت(ع) و پیامبر گرامی اسلام مطلبی نیافته ام که بخواهند مفاهیم دینی را توسط بازی غیر از کودکان به نوجوان، جوان و بزرگسال آموزش دهند
در زمینه آموزش مفاهیم دینی به کودکان و خردسالان، روایت‌هایی وجود دارد که بیشتر آن از اهل سنت نقل شده است و سندهایش هم در منابع شیعی محکم نیست؛ مثلا پیامبر اکرم(ص) برای بچه‌ها شتر می‌شود و حضرت زهرا(س) با امام حسن(ع) موقعی او را به هوا پرت می‌کرد.
در برخی منابع شیعی وجود دارد که ائمه اطهار(ع) مفاهیم دینی را با بازی به کودکان منتقل می کردند؛ اما اینکه این مسأله توسعه یابد و با بازی مفاهیم دینی را به نوجوان‌ها و بزرگ‌ترها انتقال دهند، وجود ندارد.
زمانی که به قرآن مراجعه می‌کنیم و واژه‌هایی همانند سرگرمی، تفریح، بازی را مورد مطالعه قرار می دهیم؛ بدین نتیجه می رسیم که قرآن خیلی میانه خوبی با این مسأله که کسی پس از سن تکلیف درگیر این مسأله شود. ندارد
در سیره پیامبر اکرم(ص) آورده شده است: ایشان چند جوان را در حال وزنه‌برداری مشاهده کردند که قهرمان انتخاب می‌کنند پیامبر به انها می‌فرمایند «چه کار می‌کنید؟» می‌گویند: « قهرمانمان را انتخاب می‌کنیم.» پیامبر می‌فرمایند: «قهرمان شما کسی است که مقولات دینی‌اش دارای ویژگی¬هایی باشد.» یعنی رسول گرامی اسلام این مسأله را تأیید نمی‌کنند.
«اقْتَرَبَ لِلنَّاسِ حِسَابُهُمْ وَهُمْ فِی غَفْلَةٍ مُعْرِضُونَ ﴿١﴾ مَا یَأْتِیهِمْ مِنْ ذِکْرٍ مِنْ رَبِّهِمْ مُحْدَثٍ إِلا اسْتَمَعُوهُ وَهُمْ یَلْعَبُونَ ﴿٢﴾ لاهِیَةً قُلُوبُهُمْ وَأَسَرُّوا النَّجْوَى الَّذِینَ ظَلَمُوا هَلْ هَذَا إِلا بَشَرٌ مِثْلُکُمْ أَفَتَأْتُونَ السِّحْرَ وَأَنْتُمْ تُبْصِرُونَ(3)»
براى مردم [وقت] حسابشان نزدیک شده است و آنان در بى خبرى رویگردانند (۱)هیچ پند تازه اى از پروردگارشان نیامد مگر اینکه بازى کنان آن را شنیدند (۲) در حالى که دلهایشان مشغول است و آنانکه ستم کردند پنهانى به نجوا برخاستند که آیا این [مرد] جز بشرى مانند شماست آیا دیده و دانسته به سوى سحر مى روید»(سوره انبیا، آیه 1 تا 3)
یکی از ویژگی‌های بازی غفلت است؛ در کتاب های لغت در معنی لهو و لعب مثال از بازی بچه‌ها می‌زنند؛ و علامه طبابایی در ترجمه کلمه لهو و لعب می‌گوید مانند بازی بچه‌ها؛ یعنی پایان آن منجر به غفلت می‌شود و این مسأله در ذات بازی نهفته است.
اینجانب تا جایی که پژوهش و تحقیق کردم و از اساتید خویش جست¬وجو کردم؛ فردی نتوانسته است برای من یک سند بیاورد که اهل بیت با بازی مفاهیم دینی را منتقل کرده‌اند. اما پیامبر اکرم(ص) درخت را تکان می‌داده و برگها می‌ریخته و می‌فرموده مانند همین برگها که می‌ریزد؛ یا با چوب چیزی را می‌کشیده و مفهوم دینی را با این ترسیم می‌کرده است. یعنی استفاده از کارهای تصویری در انتقال مفاهیم وجود داشته است، اما با بازی نه، من ندیده ام.
منابع اسلامی به گونه‌ای است که بازی را توسعه ندهیم، اما متأسفانه امروزه این اتفاق می افتد به خصوص بازیهای رایانه‌ای که از اساس توسعه و توهم است و حداقل بازیهای بیرونی یک فوایدی را می¬توان برایش متصور کرد.
وسائل ـ نگاه اسلام نسبت به مقوله بازی (برای سنین مختلف) خصوصا با نگاه به مساله بازی¬های رایانه ای چیست؟
متأسفانه در زمینه بازیهای رایانه‌ای پژوهش و مسأله شناسی فقهی نشده است؛ اما در این زمینه مراجع را نبایدمقصر دانست. در حوزه فقه فردی مرجع موضوع‌شناس نیست و خود را موضوع‌شنای نمی‌داند، آن فقه اجتماعی است که مرجع خود را مکلف می‌داند که موضوع‌شناسی کند یا حداقل تیم‌هایی را برای موضوع‌شناسی فقه اجتماعی تشکیل دهد.
اما در حوزه فقه فردی اینگونه نیست؛ مرجع نمی‌تواند تشخیص دهد سیگار ضرر دارد یا خیر؟ مرجع می‌گوید که اگرسیگار ضرر دارد حرام است؛ یعنی باید گروه‌هایی تشکیل شود و موضوع‌شناسی، مصادیق، آسیب‌ها و فرصت‌ها و تهدیدهایش را در آورده در اختیار مرجع قرار دهند؛ بعد از این مراحل مراجع می‌توانند نظریه وفتوای خویش را ارائه دهند، و این مسائل در فقه موجود است.
اما در فقه مطلوب که از آن تعبیر به فقه حکومتی می شود، اینگونه نیست، در فقه حکومتی ما مراجع را متهم می‌دانیم و منظور اینکه از آنها سؤال می‌کنیم شما باید در این موضوع کار می‌کردید؛ چراکه 23 میلیون نفر در ایران روزی 79 دقیقه بازی می‌کنند. این آخرین آمار و رقم بسیار وحشتناکی است.
یک نهاد حوزوی از میان این همه بازی رایانه ای که وجود دارد، تنها بر روی یک بازی کلاش آف کلانز پژوهشی انجام داده است. آن هم به خاطر ضرورت و اهمیتی که کلاش آف پیدا کرده است؛ بیش از یک سال هم هست که کار می‌کنند و هنوز که هنوز هست خروج نهایی نداشته است؛ جلساتی برگزار کرده¬اند و از سوی کارشناسان مطالبی عنوان شده است اما هنوز نتوانسته اند نتیجه نهایی را بگیرند.
بنابراین نهادهای حوزوی فعالیت پژوهش های مناسبی را در این زمینه انجام نداده¬اند تا اینکه نظر اسلام را در این زمینه استخراج کنیم.
در ابتدا باید اصطلاح فقهی لهو و لعب و نیز حدود سرگرمی کاملا فقهی تبیین شود؛ زمانی که کلمه لهو را در روایات پیگیری می‌کنیم؛ لهو مؤمنان تنها چند مسأله آورده شده است: اسب سواری، تیراندازی و نیز نخ ریسی برای بانوان به عنوان لهو بیان شده است. بنابراین در روایات لهو سه چهار مورد بیشتر نیست؛ اما امروزه دایره سرگمی خیلی وسیع شده است.
باید از منظر فقهی بررسی و روشن شود که حد واندازه این سرگرمی چقدر است؟ همانند اینکه برنامه خندوانه بازی، لهو و سرگرمی است؛ حالا فرض کنید که این برنامه برای شادی ضروری است؛ در ابتدا باید بررسی شود که این برنامه آدم را شاد می‌کند یا خیر؟! بر فرض اینکه خندوانه مردم را شاد می‌کند؛ حد و اندازه این شادی در فقه به چه میزان است؟ آیا با دیدن 10 دقیقه از این برنامه شاد و شنگول شدیم، باید بقیه برنامه را رهایش کنیم و بقیه‌اش را نبینم؟ حد و حدود فقهی شادی به چه میزان است.
متأسفانه هنوز اصطلاح لهو و لعب و سرگرمی تبیین نشده است و تا این مفاهیم از منظر فقهی تبیین نشود، مراجع نخواهند توانست در این زمینه فتوا دهند؛ بنابراین نخست باید حد سرگرمی از لحاظ فقهی مشخص شود و گروهی از کارشناس بازی؛ مصادیق و موضوعات را بررسی کنند، جامعه‌شناس‌ها، روان‌شناس‌ها، حقوق‌دان‌ها و طلبه‌های جوان درگیر با این عرصه بیایند و مصادیق، آسیب‌ها و مسائل را برای مراجع تبیین کنند، بعد از آن مراجع می‌توانند مصداق حد و حدود سرگرمی را تعیین کنند و فتوا دهند که بیش از این حق نداریم که سرگرمی را توسعه داده شود؛ اما متأسفانه هنوز موضوع شناسی مناسبی در این زمینه در حوزه علمیه تولید نشده است.
وسائل ـ حوزه¬های علمیه در زمینه آسیب شناسی بازیهای رایانه¬ای چه اقداماتی انجام داده اند؟
بنده تا آنجا که مطلع هستم و اطلاعات هم در زمینه کم نیست، می دانم در حوزه¬های علمیه تا به اکنون هیچ پژوهش منسجمی در زمینه انجام نشده است؛ هرچند جسته و گریخته برخی از طلاب فعالیت هایی کرده‌اند؛ همچون اینکه طلبه‌ای کتابی درباره بازیهای رایانه‌ای تدوین کرده و احکام آن را بررسی کرده اما پژوهش جدی‌ای نیست.
همچنین یک پایان‌نامه دانشجویی در این عرصه کار شده است و نکات جالبی آورده‌اند، بررسی فقهی را انجام داده‌اند و تا مبانی فقهی رسیده است، اما برخی از این موارد خدشه دارد. اما اینکه نهادهای حوزه علمیه و مراجع رسما در زمینه ورود پیدا کند و پژوهشی مناسبی انجام دهند، وجود ندارد.
وسائل ـ چرا تا کنون نهادهای فرهنگی و حوزوی در این عرصه پژوهش¬های مناسبی انجام نداده اند؟
به خاطر اینکه ما اهمیت و ضرورت بازی های رایانه ای و آسیب شناسی در این زمینه را درک نکرده‌ایم؛ چرا یک خانم بی‌حجاب است، چون او نمی‌فهمد چه نیازی به حجاب دارد و اگر به درستی موضوع را بداند قطعا محجبه خواهد شد.
تا زمانی که ضرورت بازی، ضرورت شبکه اجتماعی، موتورهای جستجو و فضای مجازی، آثار و ضررها، تهدیدها و فوایدش برای مراجع تبیین نشود، آنها اصلا به این سمت نمی‌روند و کارهای فقهی انجام نمی دهند.
این هم که گفتم موضوع شناسی بر عهده طلبه‌های جوان است، چون طلبه‌های جوان دغدغه‌مند باید به سمت مراجع بروند، در فقه فعلی ما مراجع موضوع‌شناس نیستند.
اما در فقه حکومتی خود مراجع باید به دنبال موضوع بروند، و بدانند که امروز جامعه با چه چیزهایی درگیر است و کارهای فقهی، ریشه‌ای و علمی این موضوع را انجام داده و فتوا صادر کنند.
باید بررسی شود که آیا نوجوانان 15یا 20 ساله حق دارند بازی کنند یا خیر؟ چه بسا براساس فقهی به جایی برسیم که این سنین حق بازی ندارند.
از نظر فقهی در موضوع لهو و لعب پژوهشی انجام نشده است. باید از منظر فقهی حدود سرگرمی به دست آورده شود؛ اگر این مسأله مشخص شود شاید اصل بازی برای بزرگسال ها منتفی شود.
اما در حوزه کودکان؛ حد و مرز گسترش این بازیها چقدر است؟ آسیب‌هایی که رسانه‌ها و بازیهای رایانه ای برای کودکان ایجاد می کنند، افزون بر اینکه سبب می‌شود کودکان منزوی و خانه نشین شوند و تعاملشان با بیرون و دوستانش ضعیف شود، این بچه تنها با یک دستگاه درگیر است، این به هر میزان که با این دستگاه درگیر باشد به همان میزان اثرپذیری‌اش از والدین کاهش می‌یابد. چون معلم امروزش بازی می‌شود و بازی به کودکان آموزش می‌دهد و مفاهیم بسیاری را به کودکان منتقل می‌کند؛ بنابراین بررسی کنیم که این بازیها چه مطالبی را به کودکان منتقل و آموزش می‌دهند.
بازی های رایانه ای سبک زندگی را به بچه‌ها آموزش می‌دهد؛ چگونگی مراقبت‌های ساده پزشکی، عروسی گرفتن، آموزش خوانندگی، نگهداری سگ و گربه، چگونگی ارتباطات با دیگرانو طریقه پیدا کردن شغل را از طریق بازی آموزش می دهند.
زمانی که کودکان تربیب خویش همانند چگونگی لباس پوشیدن را از طریق رسانه یاد می گیرند، به همان میزان آنها کمتر به والدین مراجعه می‌کند و در نتیجه کودکان حرف‌شنوی کمتری از آنها دارند و این مسأله آسیب بزرگ تربیتی است.
امروزه با آسیب بزرگ تربیتی مواجه هستیم که احترام به مربیان اعم از روحانی مسجد، معلم مدرسه، استاد حوزه و دانشگاه و والدین در جامعه کم شده است و تمام اقشار مردم قبول دارند که احترام کودکان و نوجوانان به این افراد نسبت به قبل کمتر شده و این مسأله اثر رسانه است؛ ذات رسانه فارغ از محتوا چنین است. این مسائل باید تبیین شود که چقدر حق داریم با این رسانه¬ها درگیر شویم.
زمانی که در حیطه محتوایی پژوهش می شود تنها نباید درباره بازی پژوهش شود؛ بلکه باید دستگاههای بازی نیز مورد بررسی قرار گیرد.
امروزه دستگاههای بازی وجود دارد که کشور ما برای آنها محتوایی تولید نکرده است، یعنی محتوای تمام بازیها از سوی غربی¬ها تولید و توزیع شده است. آیا فقه اجازه می دهد چنین دستگاهی وارد کشور شود؟ مثل دستگاه ماهواره که شما محتوایی برایش ندارید و هرچه محتوا وجود دراد، برای دشمنان است.
امروز برای دستگاه های پلی استیشن چهار، ایکس باکس وان و نینتندو بازی ای در کشور تولید نشده است؛ اما برای پلی استیشن سه و ایکس باکس 360 برخی شرکت ها بازی تولید کرده اند. همچنین برای کنسولهای پلی استیشن دو و سه بازی ای تولید نشده است؛ و چنین ابزارهایی که در دست مردم قرار گرفته است، در کدام منبع فقهی و اسلام به ما اجازه داده شده است که ابزاری را در اختیار مردم قرار دهید که محتوایش در نزد دشمنان است.
اما برای کامپیوتر، تبلت و موبایل در داخل کشور بازی تولید می شود، پس اینها از آن دایره خارج می‌شوند. اما در عرصه بازی های رایانه ای مطابق آمار 95 درصد بازیها خارجی است.
وسائل ـ چرا تا کنون بازیهای رایانه ای داخلی با محتوای مناسب تولید نشده است؟
یک سری سیاست‌های دولت‌ها و عدم حمایت‌ها سبب بی رغبتی تولید بازیهای رایانه¬ای داخلی شده است. مسائل فنی و مانند آن، ایده نو نداشتن، کپی برداری، گرافیک پایین و عدم پشتیبانی مناسب از دلایل دیگر است. از این جمعیت 23 میلیون نفری که بازی می‌کنند 95 درصد محتوا برای ما نیست.
وسائل ـ برخی ضرر را مبنای حرمت بازی های رایانه ای می¬دانند، حد این ضرر کجاست؟ به عنوان مثال برخی این بازی ها را موجب ضرر به اعتقادات می دانند یا ضرر تربیتی بدان مترتب می کنند، چه مقدار ضرر در این حوزه ها موجب حرمت می شود؟
بنده به جرئت عرض می‌کنم بیش از 90 درصد این بازیها از نظر محتوایی در عرصه اعتقادی، اخلاق و احکام به جد مشکل دارند. برای هر کدام می‌توانم مثالی بیان می کنم:
حوزه احکام: بازی رایانه ای وجود دارد که همجنس‌بازی را ترویج می‌کند و بازی همجنسگرایی است. باید بررسی شود که حکم این بازی که همجنسگرایی را ترویج می‌کند چیست؟ وحاکمیت تا چه اندازه حق دارد بگذارد این بازی به دست مخاطب برسد؟ مسئولان چقدر وظیفه دارند که جلوی ورود آن را بگیرند؟ آیا به این مسئولیت عمل می‌شود یا خیر که نمی‌شود.
حوزه اخلاق: در بازی های رایانه ای روش آزار همسایه و شیوه کشتن همکار را یاد می‌دهد. بازیهای رایانه‌ای وجود دارد که خشونت و شهوت پایه و اساس آن شده است؛ .چگونگی همبستری، چگونگی ارتباط گیری با یک دختر و نیز چگونگی مراجعه به فاحشه‌خانه‌ها را آموزش می دهد؛ تعداد بسیار کمی از بازیها بدون خشونت و شهوت تولید می¬شود که مشتری آنها نیز بسیار کم است.
حوزه اعتقادات: در بازی دستینی که پرهزینه‌ترین بازی تاریخ بازیهای رایانه‌ای جهان است و برای پلی استیشن چهار ارائه شده است در نهایت شما باید خدا را بکشید. بازی اسپور که نظریه داروین را اثبات می‌کند و اینکه اساسا خدایی نیست که بخواهد آفریننده باشد؛ در بازی دانت اینترنو شما عزرائیل را در این بازی می‌کشید. بازی داریم به نام لرد آف فالن یا سقوط خدایان که شرک محض است وکاربر در نقش نماینده شیطان با فرشته‌ها می‌جنگد و بالاخره خدا را شکست می‌دهد. بازی داریم که اهل بیت(ع) عصمت و طهارت را به تصویر می‌کشند و اینها را تروریست نشان می‌دهند.. بازی ای به نام گاد آف فان وجود دارد که کاربر به جهنم می‌رود و خدای جهنم را شکست می‌دهد و بیرون می‌آید درب جهنم را می‌بندد، یعنی دیگر کسی به جهنم نمی‌رود. این بازیها جزء محبوب‌ترین بازیهای رایانه‌ای کشور است .
سندی از مرکز بنیاد ملی بازیهای رایانه‌ای به دست ما رسیده که حدود شرعی این بازیها را مشخص کرده است. همانند اینکه آمده است که اگر شما یک لباس زیرزنانه دیدید 18 سال به بالا می‌تواند بازی کند؛ ببخشید شما این را از کجا درآوردید و کجای اسلام این را گفته است؟ می‌گوید اگر در بازی به پیامبر گرامی اسلام توهین شد، افراد 18 سال به بالا می‌توانند این بازی را انجام دهند؛ فرق این بازیها با کتاب‌های ضاله چیست؟ چگونه افراد 18 سال به بالا می‌توانند این بازیها را انجام دهند؟
در این سند نیز آمده است اگر در بازی رقص زن و مرد با همدیگر بود، افراد 25 سال به بالا می توانند این بازی را انجام دهند دو کاربر نامحرم در بازی به صورت آنلاین با هم برقصند، برای افراد 25 سال به بالا مشکلی نیست؛ سن 18 سال یا 25 سال را از کدام منبع فقهی و اسلامی به دست آورده اند؟
هرچند کارشناس حوزوی هم داشته‌اند، اما کارشناس حوزوی مقصر نبوده است، نظر اسلام درباره شهوت، خشونت و ترس برای آنها تبیین کرده است، پانصد صفحه پژوهش در زمینه انجام انجام داده است، بعد کارشناس بنیاد ملی بازیها رایانه ای در این تحقیق بیان کرده است: این پژوهش برای دنیای واقعی است و در فضای مجازی موردی ندارد، یعنی تمام پژوهش ها و تحقیقات کارشناسان در این زمینه نادیده گرفته شده است.
این مسائل بدین جهت است که نهادهای وابسته حوزه های علمیه و روحانیان در زمینه ها ورود مناسبی پیدا نکرده اند و کارشناسانی بدون دغدغه دینی و مذهبی وارد این عرصه شده¬اند.
رسانه‌های استکباری با هم هماهنگ هستند، شرکت والت دیسنیو و شرکت سونی هم بازی، هم کنسول بازی و هم انیمیشن می‌سازد، یعنی هر محتوایی نادرستی را با هر ابرازی تولید و منتقل می کنند.
هدف نهایی دشمنان اسلام این است که نور خدا و خداخواهی را در میان مردم خاموش کنند. متن آیه قرآن است:
«یریدُونَ أَنْ یُطْفِئُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ»: می خواهند نور خدا را با دهانهایشان خاموش کنند.
بنابراین بدترین محتواهای ممکن را در بازیهای خویش می‌گنجانند و خیلی جالب و ریز کار می‌کنند که اصلا دیگر اسم خدا و ائمه اطهار در این بازیها وجود نداشته باشد. البته برخی از اینها ناخواسته است، در بازی تولید داخلی واقعا ناخواسته است اما خارجی‌ها را بعید می‌دانم ناخواسته بوده و قطعا عمدی در آن است.
بازی به نام جرین لند در ایران تولید شده است و در شبکه بازار نیز وجود دارد، در این بازی می‌دانید برای 10 دقیقه دیگر چقدر پول در حسابتان است، امکان ندارد، پول نباشد مگر اینکه برنامه قطع شود؛ کجای این موضوع با مبانی توحیدی سازگار است؟ کدام کاسب می‌داند که 10 دقیقه بعد چقدر در حسابش پول اضافه می‌شود؟ در این بازی شما می‌دانید برای ساعت آینده و دو روز بعد و پنج روز بعد چقدر پول دارید، چکار کنید تا پولتان بیشتر شود و خلافش هم نیست، یعنی قطعی و یقینی است؛ در حالی که چنین چیزی در نظام توحیدی وجود ندارد که همه چیز قطعی و یقینی باشد؛ بنابراین اصل خدا در این بازی وجود ندارد.
اما در بازیهای خارجی با هر دینی که خدا را مطرح می کند، مشکل دارند، خدای احد و واحد را مطرح کند نه خدایان جعلی که برای آنها بازی زیاد داریم. اینها ایدئولوژی و هدفشان این است.
طبق این قاعده فقهی که اگر منفعت یک شیئی کمتر از ضرر آن بود، استفاده از اصل آن شیء حرام است، بنابراین قطعا بازی رایانه ای که منافعش بیش از مضراتش نباشد؛ بلکه برعکس مضرات بیش از منافع باشد، شامل این قاعده می‌شود....
ادامه دارد