در هشتمین جلسه درس خارج فقه ربا آیت الله شریعتی نیاسر مطرح شد:
ربا مستلزم ظلم و پایمال کردن حقوق دیگران است
پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل_ آیت الله شریعتی نیاسر در جلسه هشتم درس خارج فقه ربا ضمن اشاره به حرمت ربا در ادله اربعه به بیان چرائی قبح عقلی ربا پرداخت.
به گزارش خبرنگار سرویس اقتصاد پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل آیت الله حسن آقا شریعتی نیاسر در هشتمین جلسه درس خارج فقه ربا که در تاریخ 26 خردادماه 95 در دفتر وی برگزار شد ضمن اشاره به ادله اربعه به بررسی قبح عقلی مساله پرداخت.
وی در ابتدای درس ضمن اشاره به نظر فریقین درباره حرمت ربا گفت: اختلافی میان علمای عامه و خاصه در این زمینه وجود ندارد و به حرمت ربا قائلند، حتی ابن قدامه که یکی از بزرگترین علمای عامه است می گوید اگر کسی مستحل ربا باشد مستحق قتل است.
استاد درس خارج حوزه علمیه قم سپس با بیان روایتی از امام رضا علیه السلام گفت: از امام رضا علیه سلام پرسیدند؛ که چرا گناه ربا بالاتر از زنا است. ایشان فرمودند: که اصطناع به معروف ترک نشود اصطناع به معروف یعنی کار خوب، البته این کلمه معنای وسیعی دارد اما اینجا تطبیق به قرض شده است؛ که قرض اصطناع به معروف است و قرض درروایات از صدقه بالاتر است و ثواب قرض بیشتر از صدقه است.
وی در ادامه به بیان دلیل عقلی مساله ربا اشاره کرد و افزود: عقل می گوید آیا مال مردم خوری خوب است!؟ اینکه حرمت از آیه آمده یک چیز تعبدی است، که خداوند می فرمایند اگر ربا بگیرید ظلم کرده اید.
تقریر درس در ادامه آمده است:
بحث درخصوص حرمت ربا به حسب ادله اربعه است.
1- از آیات، حرمت ربا استفاده می‌شود.
2- از روایات و اجماع، هم که جای بحث نیست و اختلافی میان علمای عامه و خاصه در این زمینه وجود ندارد و به حرمت ربا قائلند، حتی ابن قدامه که یکی از بزرگترین علمای عامه است می گوید اگر کسی مستحل ربا باشد مستحق قتل است. البته در بین علمای شیعه عده ای هستند که معتقدند توبه شخص مرابی را در صورتیکه حکم برای او روشن و معلوم باشد پذیرفته نیست و توبه‌اش همان قتل است. در بعضی روایات هم آمده است که حد بر او جاری می‌شود و حد او قتل است. به هر حال آنچه مسلم است این است که از اجماع به خوبی حرمت ربا استفاده می‌شود .
چرا ربا این‌قدر عظمت دارد که در روایات زیادی آمده است که از هفتاد زنا با محارم هم بدتر است بعضی روایات می‌گویند از ۲۰یا۳۰ بار زنا. برخی می‌گویند با عمه و خاله. برخی می‌گویند در خانه کعبه. مگر ربا چه گناهی است که در مقابل زنا بزرگتر است و زنا در مقابل او چیزی نیست؟؟
ولی جواب به این سؤال بسیار واضح و روشن است معاصی و گناهانی که در اسلام هست به دو نوع تقسیم می شود. برخی گناهان هستند که متعدی نیستند و لازم ند. یعنی خودش به‌تنهایی صورت میگیرد نهایتاً با یک نفر یا دو نفر باهم به عمل شنیع زنا تن داده‌اند. در اینجا آسمان به زمین نمی‌آید و گناه است که میان خودشان مرتکب شده‌اند.
و ما این را حق الله می‌دانیم نه حق‌الناس اگر توبه کنند توبه‌شان پذیرفته می‌شود و پذیرش توبه آن‌ها متوقف بر چیزی نیست یعنی لازم نیست که دیگری بگوید من رضایت می‌دهم و متوقف بر رضایت کس نیست.
دو گروه دیگر مورد بحث ما است «لا یبخل بجواده» و «جواد لا یبخل بمعروفه» آدمی که وضع مالی اش رو به راه است زندگی مرفهی دارد باید رعایت حال نیازمندان را بکنند و بذل و بخشش زیاد بکند.
این همانند روایتی از جلسه قبل که از امام رضا علیه سلام پرسیدند؛ که چرا گناه ربا بالاتر از زنا است. ایشان فرمودند: که اصطناع به معروف ترک نشود اصطناع به معروف یعنی کار خوب، البته این کلمه معنای وسیعی دارد اما اینجا تطبیق به قرض شده است؛ که قرض اصطناع به معروف است و قرض درروایات از صدقه بالاتر است و ثواب قرض بیشتر از صدقه است.
ربا هم فساد مالی در جامعه می آورد و منجر به هلاکت می‌شود همان‌طور که اگر خداوند بخواهد قومی را هلاک کند آن‌ها مبتلا به ربا می کند.
«وَأَخْذِهِمُ الرِّبَوا و َقَدْ نهُوا عَنْهُ وَ أَکلِهِمْ أَمْوَلَ النَّاسِ بِالْبَطِلِ و َأَعْتَدْنَا لِلْکَفِرِینَ مِنهُمْ عَذَاباً أَلِیما1؛ و (همچنین) به خاطـر ربا خواری در حالی که از آن نهی شده بودند و خوردن اموال مردم به باطل و برای کافران عذاب دردناکی آماده کرده ایم»
اگر ربا درجامعه شیوع پیدا کند, آن جامعه هرگز روی خیر به خود نمی بیند و از هم متلاشی می‌شود. چنانکه بسیاری ازکشورهایی که در گیر ربا هستند استقلالی از خود ندارند؛ چون گناه ربا متعدی است و موجب ضربه زدن به جامعه و افراد دیگر است و به سادگی قابل توبه نیست.
اگر بعد از آنکه حکم و بینه آمد اصرار بر خوردن ربا کردند توبه‌شان پذیرفته نیست و باید مالی را که گرفته اند به صاحبانش برگردانند و رضایت آن‌ها را کسب کنند.
ربا قبح عقلی دارد
گناه ربا مربوط به مردم است؛ و خدا هم پس از رضایت بندگانش گناه او را می بخشد و این همان فلسفه در باب روایات رباست و می توان یک استدلال عقلی هم آورد و مستقلا حرمت ربا را تشخیص داد. چون ربا مستلزم ظلم و پایمال کردن حقوق دیگران است و « الظلم قبح بحکم عقل و قبح ظلم» از مستقلات عقیله است و این واضح و روشن است.
آیا وجود ظلم درربا ثابت است؟
آیه شریفه قرآن «فان لم تفعلوا فاذنوا بحرب من الله و رسوله و ان تبتم فلکم رؤس اموالکم لاتظلمون و لاتظلمون2؛ اگر دست از رباخواری نکشید، بدانید که با خدا و رسول او به جنگ برخاسته اید و اگر توبه کنید، اصل سرمایه از آن شماست. در این صورت نه ستم کرده‌اید و نه ستم شده اید»
پس بنابراین اصل ستم و ظلم در ربا مشخص است و عقل حکم به قبح این عمل می‌کند. البته بحث استدلال عقلی در کتاب ها بسیار نایاب و کم است.
آیا صرف نظر از آیات قرآن و یا نصوص دیگر به لحاظ عقلی نمی‌توان حکم به حرمت ربا کرد؟
عقل می گوید مال مردم خوری خوب است!؟ اینکه حرمت از آیه آمده یک چیز تعبدی است، که خداوند می فرمایند اگر ربا بگیرید ظلم کرده اید.
چیستی پول
غزالی در کتاب احیاء العلوم خود نقل کرده است و مرحوم علامه هم در کتاب تفسیرش درباره ربا گفته است که اصل مسئله درهم و دینار چیست؟ آیا خودش ارزشی دارد یا اینکه فقط ابزار معاوضه است؟ یعنی معیار سنجش ارزش کالا سابقا اگرکسی گندم داشت و مثلا فرش نداشت و می خواست معامله کنند معامله کالا به کالا بود به اصطلاح معامله پایاپای بود و الان هم تقریبا متداول است. سپس انسان برای راحت‌تر شدن مبادلات و معاملات خود به سوی طلا و نقره روی آورد. طلا برای معاملات کلان و نقره را برای معاملات پایین تر قرار داد ، بعد کم کم تبدیل شد به اوراق نقدی معین و پول رایج بین کشورها ، حال این پول ابزار مبادله است، و خودش نمی تواند طرف مبادله قرار بگیرد و کالا باشد بلکه وسیله ی تبدیل کالا به کالا است. به اعتبار فلسفی یک رابط و یک رابطه وجود دارد و پول رابط است و مانند ترازو عمل می‌کند و وسیله سنجش است. اگر بخواهیم خود پول را مورد معامله قرار دهیم و روی پول سودی بیاید این خلاف است.
علامه می فرمایند پول وسیله سنجش است و حتماخودش ارزشی دارد مانند متر که وسیله سنجش طول است و اگر خودش طول نداشته باشد چگونه می تواند وسیله سنجش باشد؟
تا به حال بحث به اینجا رسید که بنا به ادله اربعه شکی در حرمت ربا نیست و مورد خاص ربا در جلسه بعد توضیح داده خواهد شد.
1. سوره نساء، آیه 161
2. آل عمران،آیه 130
مقرر: مهدی ذوالفقاری
906/323/ع
برچسب ها:
ربا ، درس خارج فقه ، ظلم ، حسن آقا شریعتی نیاسر ، فقه حکومتی ، اقتصاد اسلامی ، ابن قدامه ، قرض ، اصطناع به معروف ، پول سقط جنین مدل نوین زنده به گور کردن فرزندان است / مشترکات جاهلیت قدیم و مدرن
تأثیر مثبت رسانه‌های تخصصی در خنثی کردن ترفند رسانه‌ای دشمن / «فقه حکومتی» پشتوانه علمی انقلاب اسلامی
ضرورت توجه به نظریه ارتباطات در فقه رسانه
طعمه یا امانت؛ اخلاق حرفه‌ای کارگزاران عمومی در اندیشه علوی
نشست علمی «قدس و فلسطین در آینه فقه مقاومت»
مبانی دینی دفاع از قدس شریف
معرفی کتاب | اندیشه مقاومت از منظر حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای
اطلاع نگاشت | سیره عملی و گفتاری علمای شیعه در حمایت از فلسطین
فقه القضا | بررسی حکم انواع رشوه در غیر باب قضا
نظام موظف به پشتیبانی مالی و جانی از گزارشگران فساد است
مستثنیات نظارت شورای نگهبان بر اقدامات مجلس شورای اسلامی
نقش منفی دنیامداری نخبگان و خواص بر انحراف جامعه
محرومیت مجرم از حقوق اجتماعی در جرایم عمدی
بررسی مشکلات بین حضانت و ولایت از نظر فقهی و حقوقی
پیشگیری از فساد در منظومه فکری اسلام ناب مهم‌تر از مجازات مفسدان است
سن ازدواج از شاخص های مهم برای ارزیابی بهداشت جسمی و روانی افراد جامعه محسوب می شود / افزایش سن تمایل به تجرد زیستی را بیشتر می کند
افراد ضعیف‌الایمان؛ مهم‌ترین طعمه منافقین در دولت اسلامی
فقه بورس | بررسی ادله وکالت شخص حقوقی
عرصه‌های حقوق بشر اسلامی و کرامت انسان و پیشنهاد‌هایی برای ضمانت اجرای آن
قم
اذان صبح
۰۴:۲۲:۵۲
طلوع افتاب
۰۶:۰۱:۴۷
اذان ظهر
۱۳:۰۳:۲۶
غروب آفتاب
۲۰:۰۴:۱۹
اذان مغرب
۲۰:۲۳:۰۶