به گزارش سرویس مکتب دفاعی پایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، چالش های بزرگ ناشی از بحران زیست محیطی، در جنبه های پیچیده و به هم پیوسته خود، همواره بررسی شده اند. انفجار جمعیت، نابودی منابع، مصرف بیش از اندازه، گسترش فقر، آلودگی شدید و صنعتی شدن افسار گسیخته، به ظاهر چالش هی بزرگ را پیش روی صاحب نظران و دست اندرکاران حفظ محیط زیست می‌گذارد. آنچه نیاز به آن هر روز بیش از پیش رخ می‌نماید، اصلاح رابطه انسان با زمین است. یک راهکار برای تجدید توازن طبیعت، جست وجو در جهان بینی هایی است که در بردارنده اندیشه توازن و رابطه دوجانبه اند.
اسلام و محیط زیست ؛ امانت الاهی (از کتاب ادیان و محیط زیست)
این مجموعه حاصل تحقیقاتی است که در مرکز مطالعات ادیان جهانی دانشگاه هاروارد، طی سال های 96 تا 98 میلادی به انجام رسیده‌است مجموعه کتاب های «ادیان جهان و محیط زیست» نُه دین بزرگ را در مجلداتی جداگانه بررسی می‌کنند. در این گزارش جلد نهم این اثر را با عنوان «اسلام و محیط زیست» معرفی می‌کنیم:
کتاب حاضر در پنج فصل تنظیم گردیده که عبارت اند از:
1.فصل نخست (خدا، انسان و طبیعت)
الف) نخستین مقاله با عنوان «شناخت اخلاقیات زیست محیطی از منظر قرآن» به قلم ابراهیم اوزدمیر است با تمرکز بر قرآن، مقدمه‌ای مناسب از شناخت اسلام و جایگاه انسان در سلسله مراتب وجود در آن آمده است. اوزدمیر با تفاسیر کهن و جدید، معتقد است، فرد مسلمان اگر به درستی رابطه بین خالق، انسان ها و مخلوقات دیگر را که در قرآن شرح داده شده، درک کند، در این کتاب آسمانی، اخلاقیات زیست محیطی اسلام را پیدا خواهد کرد.
ب) دومین مقاله با عنوان «جهان زنده: طبیعت در مثنوی جلال الدین رومی » نوشته ال.کلارک است. وی کیهان شناسی را که در اشعار عرفانی جلال الدین مولوی یافت می‌شود، توضیح می‌دهد. از دیدگاه مولوی کل جهان زنده است و انسان ها تنها بخشی از خلقت الاهی اند که در آن همگی موجودات خداوند را تسبیح می‌گویند.
ج) سعدیه خاورخان چشتی، در مقاله خود با عنوان «فطرت: الگویی اسلامی بری بشریت و محیط زیست»، بر اساس مفهوم فطرت در اسلام تفسیری زیست محیطی را پیشنهاد می‌کند که به مثابه ماهیت و ذات ابدی اشیا تعبیر می‌شود. وی می‌افزاید که ماهیت بنیادین (فطرت) بشر با محیط زیست او هماهنگ آفریده شده است. بنابرین، وجدان زیست محیطی، چیزی است که نیاز به آموزش ندارد؛ بلکه بید آن را بیدار کرد.
2.فصل دوم (چالش تفسیر مجدد)
الف) نخستین مقاله این فصل به قلم دکتر سید حسین نصر و تحت عنوان «اسلام، دنیای اسلامی معاصر و بحران زیست محیطی» ارائه شده است. وی در این مقاله به موانعی که بر سر راه تحقق اخلاقیات زیست محیطی اسلام در دنیای معاصر وجود دارد، اشاره و راه هایی را بری غلبه بر آن ها پیشنهاد می‌کند.
ب) ماویل عزالدین، یکی از نخستین اندیشمندان مسلمانی است که مسائل زیست محیطی را به مثابه معضل اساسی مطرح کرد. وی در مقاله خود «اسلام و محیط زیست: فرضیه و عمل» به مسائلی چون بحران های آلودگی، کمبود آب و دیگر معضلات پیش روی جهان اسلام اشاره می‌کند.
ج) نعمان الحق، در مقاله‌ای با عنوان «اسلام و زیست بوم: اصلاح و بازسازی» با مراجعه به منابع اصلی اسلام، یعنی قرآن، حدیث و شریعت اسلامی، در جست وجوی کشف این مطلب است که چگونه اسلام سنتی، می‌تواند، مسلمانان را در مواجهه با معضلات زیست محیطی هدایت کند.
د) عبدالعزیز سعید و ناتان سی.فانک، به قرائتی زیست محیطی از مفاهیم سنتی اسلام مانند «توحید» و «سلام» (صلح) می‌پردازند و معتقدند که مسائل زیست محیطی ناشی از نادیده گرفتن معنی واقعی «اسلام اند» که به علت غفلت از توحید به وجود آمده اند.
ه) عثمان عبدالرحمان لیولین، در مقاله «مبنایی برای ایجاد رشته حقوق زیست محیطی اسلامی» به کیفیت تعامل شریعت سنتی اسلامی با مدیریت زیست محیطی نگاهی کلی و جامع می‌افکند و با ذکر این مطلب که بسیاری از قوانین شریعت اسلامی در بیش تر کشورهای مسلمان اجرا نمی شوند، راه حل هایی مشخص را بری تفسیر این قوانین و اجری آن ها پیشنهاد می‌کند.
و) مقاله بعدی با عنوان «محیط زیست گرایی اسلامی » به قلم ریچارد سی فالتس راه عبور از نظریه پردازی تا عمل را با نشان دادن چگونگی کاربردی شدن اصول اسلامی در حفاظت از محیط زیست، در سطوح دولتی و عمومی ، بررسی می‌کند.
ز) کاوه افراسیابی در مقاله «به سوی الاهیات زیست محیطی اسلام» بر این عقیده است که اگرچه اسلام داری منابعی مهم درباره احترام به محیط زیست است، متفکران مسلمان بید گامی فراتر گذارند و بدانند، سنت به طور مؤثر به بحران های فعلی پاسخ نمی دهد؛ اگر بر این باورند، بید به بازنگری بعضی از پیش فرض های اولیه خود بپردازند.
3.فصل سوم (محیط زیست و عدالت اجتماعی)
الف) فضلون خالد در مقاله «محیط زیست و عدالت اجتماعی» ریشه های بحران زیست محیطی را در مدرنیته غربی بررسی می‌کند که در چند قرن گذشته بر جوامع اسلامی تحمیل شده اند.
ب) یاسین داتن، به بررسی بعضی جنبه های دنیی مدرن مثلاً نظام بانکداری جهانی که مبتنی بر سود است، می‌پردازد و در «بحران زیست محیطی زمان ما: پاسخ اسلامی »، معضلات زیست محیطی را که از سودجویی بی حد و حصر و به قیمت نابودی جوامع انسانی ناشی می‌شوند، بررسی می‌کند.
ج) هاشم اسماعیل دوکرت در مقاله «اسلام، جامعه اسلامی و دغدغه های زیست محیطی: یک الگوی توسعه بر اساس جامعه نظام مند اسلام» با تأیید نظریه داتن این نکته را شرح داده‌است که چگونه نظام اسلامی مدرن نظری (فرضی) با نظام موجود فعلی تفاوت دارد.
د) نوال عمار در مقاله «عدالت زیست محیطی و حقوق انسانی زنان در اسلام» نقد اکوفمینیستی را با بررسی عدالت اجتماعی اسلامی ترکیب می‌کند و نتیجه می‌گیرد که مسائل زیست محیطی بید، در زمینه‌ای وسیع تر موشکافی شوند.
4.فصل چهارم (به سوی جامعه‌ای پایدار)
الف) محمد اسلم پرویز در مقاله خود، با عنوان «نوآوری علمی و المیزان» به بررسی مفهوم قرآنی توازن «المیزان» می‌پردازد. وی با ارائه الگوهایی از جوامع معاصر به چگونگی نادیده انگاشتن این اصل قرآنی می‌پردازد.
ب) دومین مقاله این بخش به قلم صفی الدین ا.حامد با عنوان «ظرفیت سازی بری توسعه پایدار: مشکل اسلامی کردن موسسات زیست محیطی» به بررسی توسعه در جوامع معاصر اسلامی از دیدگاه های وسیع تر می‌پردازد. حامد، با خوش بینانه خواندن بیش از حد آرمان گرایی بعضی از نویسندگان قبلی، می‌پرسد، مدل های خالص اسلامی تا چه حدی می‌توانند، در عمل کاربرد داشته باشند.
ج) نانسی دبلیو.جبرا و جوزف جی. جبرا، نمونه هایی از برنامه های تنظیم خانواده در کشورهای اسلامی مصر و ایران را بررسی می‌کنند. عنوان مقاله آنان «اسلام، محیط زیست و برنامه ریزی بری خانواده: دو نمونه ایران و مصر» است.
د) محمد یوسف صدیق به بررسی تجربه بنگلادش [یکی از پرجمعیت ترین کشورهای اسلامی و از فقیرترین کشورهای جهان] می‌پردازد تا ثابت کند، حفاظت از محیط زیست، نمی تواند، از تلاش بری از بین بردن فقر جدا باشد. «یک سفر زیست محیطی در بنگلادش اسلامی » عنوان مقاله یوسف صدیق است.
هـ) «اسلام در نظریه توسعه و برنامه ریزی مالزی» نوشته ابوبکر عبدالمجید، پنجمین مقاله این فصل است که نویسنده اصول زیربنایی توسعه مالزی را با تعاریف اسلامی از عدالت اجتماعی سازگار می‌داند. برنامه توسعه مالزی چشم انداز سال 2020 نام دارد.
و) در آخرین مقاله این فصل که به قلم تعظیم .قسام، با عنوان «شبکه توسعه آقاخان: اخلاقیات توسعه پیدار و بیداری اجتماعی» به بررسی پروژه های تحت حمایت بنیاد آقاخان پیشوی اسماعیلیان می‌پردازد.
5.فصل پنجم (باغ اسلامی، استعاره‌ای از بهشت)
الف) در این فصل، ابتدا، آتیلیو پتروجیولی در مقالة «طبیعت در شهرسازی اسلامی : باغ واقعی و باغ استعاری» به بررسی شیوه هایی می‌پردازد که جوامع سنتی اسلامی، جایگاه خود را در نظام طبیعت از راه معماری و ساختن باغ ها، نشان داده اند.
ب) جیمز ال. وسکاوت در مقاله‌ای با نام «از جنات قرآن تا باغ های لاهور» مثال هایی را از باغ های سلطنتی ساخته شده در عصر امپراتوری مغول در لاهور پاکستان، طی قرن هفدهم ارائه می‌کند.
ج) فرزانه میلانی در مقالة «درختان به مثابه اجداد: اکوفمینیسم و شعر فروغ فرخزاد» به استعاره باغ در شعر شاعر فمینیست معاصر، فروغ فرخزاد می‌پردازد.
102/120/د