به گزارش سرویس مکتب دفاعی ایگاه اطلاع رسانی فقه حکومتی وسائل، در فرهنگ اسلامی، تجاوز، ظلم، ستم و انحراف گری منکر است و همه افراد وظیفه دارند از آن نهی کنند و در قبال آن موضع گیری کنند و حکومت نیز وظیفه ساماندهی به این وظیفه خطیر همگانی را دارد.
«امنیت» نعمت گرانبهایی است که غالب انسان‌ها هنگام بهره مندی، بدان توجه ندارند و قدردان آن نیستند. از مهم ترین وظایف حکومت اسلامی، ایجاد امنیت برای مردم می باشد تا بدون هراس از مزاحمت های یاغیان، فاسدان و زورمندان داخلی و بدون واهمه از هجوم خارجی، در کمال آسایش روحی و روانی زندگی کنند. خداوند بارها به مردم مدینه پیامبر نعمت امنیت را تذکر می دهد، از جمله می فرماید:
«و اذکروا اذا اَنْتُم قلیلٌ مُسْتَضْعَفُون فی الارضِ تَخافونَ اَن یَتَخَطَّفَکُمُ الناسُ فآواکُم و اَیَّدکم بنصره و رَزَقَکُم من الطیبات لعلّکم تشکرون؛»
«به یاد آورید آن زمان را که شما گروهی مستضعف در زمین بودید و هراس داشتید مردم شما را از میان بردارند و خدا پناه تان داد و یاری تان کرد و از پاکیزه‌ها روزی تان داد شاید شکرگزار باشید»
در صدر اسلام بعد از هجرت پیامبر(ص) و مسلمانان به مدینه، در سال های اول، آنان نه امنیت درونی داشتند و نه امنیت بیرونی. هر آن امکان داشت دشمنان خارجی از جمله قریش و دیگر قبایل عرب به آنان هجوم آورند و قتل عام شان کنند و منافقان و فسادگران نیز به توطئه و ایجاد ناامنی روحی و روانی همت داشتند. ولی خداوند آنان را یاری داد و در جنگ های متعدد با دشمنان خارجی، پیروز گردانید و توطئه گران داخلی از جمله اراذل و اوباش را نیز افشا کرد، رسوا کرد، تهدید کرد و منزوی ساخت:
«لئن لم یَنْتَهِ المنافقونَ و الّذین فی قلوبهم مرضٌ و المُرْجِفُونَ فی المدینة لنغرینّکَ بِهِم ثم لا یجاوِرونَکَ الاّ قلیلاً؛
اگر منافقان و آنان که در دل هایشان بیماری است [اراذل و اوباش] و آنان که اخبار دروغ و شایعات بی اساس در مدینه پخش می کنند دست از کار خود برندارند، تو را بر ضد آنان می شورانیم سپس جز مدت کوتاهی نمی توانند در کنار تو در این شهر بمانند.»
این آیه بعد از آیه پوشش است که به زنان مؤمن دستور رعایت پوشش داده و معلوم می شود گروهی از منافقان و اراذل و اوباش سعی داشته اند با ایجاد مزاحمت برای زنان، امنیت اجتماعی افراد را خدشه دار سازند از این رو مورد تهدید شدید واقع شده اند.
تکریم جهاد و قتال و وعده پاداش های عظیم به مرزداران و جهادگران برای حفظ امنیت کشور از هجوم خارجی بوده و دستور امر به معروف و نهی از منکر و متعهد داشتن همه افراد در قبال ناهنجاری‌ها برای ایجاد امنیت درونی جامعه می باشد.
در این بُعد، از یک سو زن و مرد مسلمان به عفاف، حیا، خودداری از چشم چرانی، فتنه گری و دل‌ربایی دعوت می شوند و از طرف دیگر افراد جامعه به مثابه برادران و خواهران دوست‌داری معرفی می شوند که هر کدام نسبت به دیگری احساس مسئولیت داشته و سعادت، سربلندی و عزت‌مندی او را خواستار بوده از این رو او را به سوی خوبی‌ها دعوت و امر کرده و از پلشتی‌ها و ناهنجاری‌ها نهی نموده و باز می دارد:
«المؤمنونَ و المؤمناتُ بعضُهم اولیاءُ بعضٍ یأمرون بالمعروفِ و یَنْهَوْنَ عن المنکر؛ مردان و زنان مؤمن ولیّ و دوستدار یکدیگرند. [همدیگر را] به معروف امر می کنند و از ناپسندی باز می دارند.»
امر به معروف و نهی از منکر وقتی به عنوان یک وظیفه عمومی معرفی شد، احساس تعهد و مسئولیت را در همه افراد زنده کرده، سستی، خمودی، بی عاری و بی غیرتی را کنار زده و جامعه را زنده و پویا می گرداند. مظلوم، دستان یاری را به سوی خود دراز می بیند و ظالم، با قهر حق جویان مواجه می گردد و جرات تجاوز، تعدی و پرده دری نمی یابد. زمینه جامعه پاک، عفیف و مصفّا شده و فسادخواهان، فتنه گران و بی بند و بارها از رویه زشت خود دست خواهند شست و جامعه به حق، الگو شده و سزاوار مدال «بهترین امت» می گردد:
«کنتم خیرَ اُمّةٍ اُخْرِجَتْ للناس تأمرون بالمعروفِ و تَنْهَوْنَ عن المنکر و تؤمنون باللّه ؛ شما بهترین امتی هستید که از میان مردم پدید آمده [زیرا] امر به معروف و نهی از منکر می کنید و به خدا ایمان دارید.»
تعهدی که آموزه دینی امر به معروف و نهی از منکر در افراد جامعه ایجاد می کند، بسیار ارزشمند است و باید برای عمومی کردن این آموزه تلاش کرد.
متأسفانه فرهنگ دنیاگرایانه حاکم بر جهان افراد را از تعهد در مقابل دیگران خالی کرده و همه چیز را حول محور خویشتن نگری و خودخواهی سامان می دهد. فرهنگ حاکم بر دنیای امروز می گوید تو فقط در برابر سعادتمندی خودت مسئولی و باید همه کوشش و نیرویت را صرف رسیدن به کام خودت کنی.
سعادتمندی نیز بهره مندی هر چه بیشتر از لذایذ مادی است و آزادی فرد در بهره مندی هر چه بیشتر از لذت های دنیایی معنا می دهد و این آزادی را فقط آزادی دیگران محدود می گرداند یعنی تو آزادی و حق بهره بردن از لذایذ مادی را داری و هیچ کس حق منع تو را ندارد مگر اینکه به حریم آزادی او ضربه بزنی و خلل وارد کنی و در اینجا هم معترض فقط فرد مورد تجاوز است بدون اینکه دستی برای یاری به سویش دراز شود و فریادی در دفاع از او به هوا خیزد.
اما فرهنگ اسلام سعادت را در بندگی خدا و آزاد کردن روح و جان از پرستش شیطان و هوا و شهوت معرفی کرده و حاکمیت عقل و دین بر زندگی را، راه رسیدن به سعادت معرفی نموده و همگان را نسبت به سعادتمندی دیگران متعهد داشته و وظیفه امر به معروف و نهی از منکر را بر دوش همه نهاده است.
بنابراین فرهنگ، افراد جامعه همه در حکم مسافران یک کشتی هستند که اگر یکی از آنان به سوراخ کردن آن همت کند و دیگران بی تفاوت باشند، به غرق شدن همگی آنان منجر می شود، پس همگی باید نسبت به اقدام او حساسیت به خرج داده و او را باز دارند و او نمی تواند به آزادی فردی تمسک کند و اقدام منع آمیز آنان را دخالت بی جا بشمارد.
متأسفانه تهاجم فرهنگی غرب، آموزه امر به معروف را دخالت بی جا معنا کرده و اقدام به آن را ناپسند جلوه داده و بسیاری در جامعه خودمان تحت تأثیر این تهاجم، به آموزه ارزشمند امر به معروف و نهی از منکر دید منفی یافته و آثار گرانقدر آن را به فراموشی سپرده اند؛ در حالی که افرادی در غرب به دنبال گمشده‌ای هستند که آنان را از منجلاب فساد و ظلم و تجاوز برهاند و اخیرا یکی از محققان غربی این گمشده را همان آموزه «امر به معروف و نهی از منکر» یافته و به معرفی آن پرداخته است.
آقای «مایکل کوک» نویسنده نام آور آمریکایی و برنده بهترین آثار سال در زمینه علوم انسانی، اخیرا کتاب «امر به معروف و نهی از منکر در اندیشه اسلامی» را به چاپ رسانده و روانه بازار کرده است. ظاهرا این اولین تحقیق و تألیف یک دانشمند غربی در زمینه یکی از احکام اجرایی اسلام می باشد. نوشته های مستشرقان غالبا در زمینه تاریخ اسلام، تاریخ پیامبر، سیره پیامبر و جهان بینی و اعتقادات اسلام است و اما در مورد احکام و تکالیف دینی کمتر بحثی صورت گرفته است. نویسنده در این کتاب به لزوم امر به معروف و شرایط و حدود و کیفیت آن به صورت مفصل پرداخته که جالب توجه می باشد.
انگیزه این تحقیق و تألیف بسیار شنیدنی و عبرت زاست. او در مقدمه کتاب یادآور می شود که بنا به گزارش منتشره پلیس ـ در روزنامه نیویورک تایمز ـ در شامگاه 22 سپتامبر 1988م در ایستگاه قطار شهری شیکاگو، در حضور جمعی از مردم، زنی مورد تجاوز قرار می گیرد و به جز یک نفر ـ آن هم پس از تمام شدن ماجرای تجاوز ـ هیچ کس برای کمک به قربانی از جای خود حرکت نمی کند با اینکه این تجاوز در ساعت های پر رفت و آمد انجام شده و زن مورد تجاوز فریادزنان کمک طلبیده و چندین نفر به آن صحنه می نگریسته اند. بنا به گزارش پلیس، متجاوز جلوی چشم دیگران به آن زن تجاوز می کند و حتی در حین تجاوز به قربانی خود دستور لبخند زدن می دهد و قربانی نیز به اجبار لبخند می زند. در این بین از حاضران تنها یک نفر پس از فریادهای مکرر زن مورد تجاوز، به خیابان می رود، جلوی ماشین پلیس را می گیرد و از آنان می خواهد برای دستگیری متجاوز اقدام کنند.
این گزارش پلیس آقای «مایکل کوک» را به این فکر می اندازد که چرا در نظام غرب افراد طوری تربیت شده اند که هیچ واکنشی در برابر چنین جنایتی از خود نشان نمی دهند و تحقیق بیشتر به او می نمایاند که تنها در نظام حقوقی اسلام با وضع قانون «امر به معروف و نهی از منکر»، زمینه مداخله دیگران در برابر انحرافات، تجاوزات و ستمگری‌ها فراهم شده است.
آری، در فرهنگ اسلامی، تجاوز، ظلم، ستم و انحراف گری منکر است و همه افراد وظیفه دارند از آن نهی کنند و در قبال آن موضع گیری کنند و حکومت نیز وظیفه ساماندهی به این وظیفه خطیر همگانی را دارد. بدحجابی، خودنمایی، عشوه گری و دام گستری در مسیر عفت اجتماع، منکر و تجاوز به حریم آزادی روحی، روانی و معنوی افراد است و همه افراد اجتماع باید ضمن خودداری از این اقدام های ناپسند، مرتکبان را نیز نهی کرده و باز دارند. البته تذکر چند نکته در این راستا مفید و ضروری است از جمله:
1ـ امر به معروف و نهی از منکر باید امنیت‌زا باشد نه امنیت زدا. آری این فریضه، امنیت فتنه گران و فساد طلبان را می زداید ولی آنان اقلیتی نادرند و اکثریت قریب به اتفاق جامعه انسان های پاک و پاکی طلب هستند و این فریضه برای آنان امنیت می آورد و باید بیاورد.
2ـ امر به معروف و نهی از منکر باید ناشی از محبت، دلسوزی و احساس مسئولیت افراد نسبت به مرتکب منکر باشد و اگر مرتکب، این انگیزه را در امرکنندگان احساس کند، به پذیرفتن امر و ارشاد آنان راغب گشته و از ارتکاب منکر خودداری می ورزد؛ از این رو باید تا حد امکان این فریضه با اقناع و توجیه همراه بوده و از تحمیل و سرکوب دور باشد.
متأسفانه گاهی امر به معروف پرخاشگرانه و هجومی است و فرد خطاکار را به جای جذب شدن و ارشاد گشتن، فراری می نمایند. جریان زیر از سیره رسول گرامی اسلام(ص) که توسط مقام معظم رهبری در خطبه جمعه به تاریخ 28/7/1368 بیان شد، به خوبی امر به معروف و نهی از منکر فراری دهنده را تبیین می کند:
نقل کرده اند عرب بیابان‌گردی ـ که از تمدن و شهرنشینی و آداب معاشرت چیزی نمی دانست ـ با همان خشونت صحرا‌گردی خود به مدینه آمد و خدمت پیامبر رسید در حالی که آن حضرت در میان اصحاب بودند، از ایشان چیزی خواست که پیامبر(ص) هم به او کمکی کردند و مثلاً پول و غذا و لباس به او دادند و از او پرسیدند: حالا خوب شد؟ راضی هستی؟ مرد با توجه به خشونت صحرا‌گردی خود و صراحت و بی تعارفی که این گونه افراد دارند چون محبت پیامبر(ص) را کافی نمی دانست گفت: نه، هیچ کاری انجام ندادی و هیچ محبتی نکردی و اصلاً این چیزی نبود که تو به من دادی!
طبعا این گونه برخورد خشن نسبت به پیامبر، اصحاب را ناخوشایند آمد و عصبانی شدند و افرادی خواستند با عصبانیت و خشم به او چیزی بگویند و عکس العمل نشان دهند که رسول خدا مانع شد و خودشان به همراه آن اعرابی به منزل رفتند و در آنجا چیزهای بیشتری به او دادند و عرب بیابانی در آنجا از حضرت اظهار رضایت کرد و به تقاضای پیامبر به جمع اصحاب بازگشت و در حضور همه آنان رضایت خود را اعلام کرد و رفت. رسول خدا(ص) بعد از رفتن او رو به اصحاب کرد و فرمود:
مَثَلِ این اعرابی مَثَلِ آن شتری است که از گله رمیده و سر به بیابان گذاشته و می رود و شما دوستان برای اینکه آن را بگیرید و بازگردانید، به سوی او هجوم می برید و این هجوم شما رمیدگی او را بیشتر و وحشتش را زیادتر و دستیابی بدان را دشوارتر می سازد. من نگذاشتم شما او را که رمیده بود، فراری تر دهید و با محبت و نوازش به دنبالش رفتم و او را به جمع خودمان بازگرداندم.
3ـ ارشاد و اقناع در ملأ عام و توسط گروههای آشکار غالبا ناشدنی است و افراد هنگامی که مورد توجیه قرار گیرند، احساس تحقیر و توهین نموده و به جدل و لجاج سوق می یابند. از این رو ضروری است در روش امر به معروف و نهی از منکر بازنگری جدی شده و راههای جدیدی پیش گرفته شود تا افراد دور از چشم دیگران و با نهایت حرمت و کرامت توجیه و ارشاد گردند و بدون اینکه در موضع لجاج و جدال افتند، به تفکر و تأمل در رفتار ناپسند خود وادار شوند. مثلاً می توان افراد ولنگار، بد لباس و بد رفتار جوان از پسر و دختر را به صورت نامحسوس شناسایی کرد و دور از چشم دیگران و در فرصتی مناسب به منزل آنان مراجعه نمود و ارشاد و توجیه کرد. به هر حال حتی الامکان باید به گونه‌ای باشد که مایه تحقیر شخصیت آنان و لجاجت بیشتر نشود.
4ـ تعداد معدودی از افراد عمدا و آگاهانه به ترویج فساد، ولنگاری، بدحجابی و ... همت دارند و این اقدام آنان عملی آگاهانه برای ضربه زدن به فرهنگ و نظام اسلامی است. این افراد نیز باید شناسایی شده و مورد اخطار جدی و در صورت لزوم برخورد شدید قانونی واقع شوند. البته برخورد با آنان نیز باید به گونه‌ای باشد که زمینه مظلوم نمایی پیدا نکنند و افکار عمومی را جریحه دار نسازند.
5ـ وجود گروههای امر به معروف و نهی از منکر و ارشاد گرچه لازم است و در صورت درایت و توجه به ظرافت‌ها می توانند اثرات ارزشمندی به جا بگذارند، ولی امر به معروف و نهی از منکر یک فریضه عمومی است و در صورتی به عفت، پاک و مطلوب شدن کامل یا غالب فضای جامعه منجر می شود که توسط همگان انجام پذیرد و صورت آمرانه و حکومتی آن هر چه کمرنگ تر باشد؛ از این رو لازم است از طریق وسایل ارتباط جمعی مانند مطبوعات، رادیو تلویزیون، منابر، آموزش های عمومی و ...، عموم افراد به انجام صحیح، دقیق و ظریف این فریضه فرا خوانده شده و در عمومی کردن آن سعی وافر گردد.
6ـ یکی از موارد مورد ابتلا در زمینه ناهنجاری‌ها که مورد همت گروههای ارشاد و امر به معروف و نهی از منکر است، پوشش زنان و جوانان می باشد. در این زمینه برای موفق تر بودن لازم است با سعه صدر و همه جانبه نگری پوشش های زیبا، رنگارنگ، جذّاب، متنوع و در عین حال متین و عفیفانه عرضه گردد و میدان انتخاب وسعت داده شود و از تنگ نظری در این مورد خودداری شود تا افراد جامعه بخصوص جوانان پسر و دختر که طالب زیبایی، تنوع و شادی هستند، بتوانند از انواع پوشش های عرضه شده، مطلوب خود را یافته و کمتر به سوی پوشش های جلف، زننده و تحریک کننده رو آورند و معدود افراد ولنگار را نیز بتوان با ارائه مدل های زیبا و شیک قانع کرد و به رعایت هنجارهای اجتماعی سوق داد.
امید است با انجام صحیح، عاطفی، استدلالی، عمومی و اقناعی امر به معروف و نهی از منکر، محیط اجتماع را سالم کرده و امنیت روحی و روانی هر چه بیشتری برای افراد به ارمغان آورد.
102/120/د