vasael.ir

به گزارش خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی وسائل، آیت الله محسن اراکی، در پنجاه و هشتمین جلسه سال تحصیلی 94-95 درس خارج فقه سیاسی اسلام که روز یکشنبه بیست و نهم فروردین ماه 1395 در مدرسه دارالشفاء برگزار شد، بحث پیرامون واقعه مناشده و روایات آن را ادامه داد و مطالبی در این زمینه بیان داشت که اهم آن در پی می‌آید.

1. مطابق با آنچه از روایات مختلف بر می‌آید قضیه مناشده در مواضع و زمان‎های مختلف تکرار شده است و امیرالمؤمنین علیه‌السلام به مناسبت‌های مختلفی از اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله که در واقعه غدیر خم حضور داشتند می‌خواهد که آنچه را شاهد بود‌ه‌اند برای دیگران شهادت دهند.

2. از جمله وقایع مناشده، مناشده امیرالمؤمنین نسبت به طلحه در جنگ جمل است، طلحه واقعه غدیر خم و آنچه از رسول خدا درباره امیرالمؤمنین شنیده بود را تصدیق و تأیید می‌کند؛ اما پس از آن با تیر مروان صحیفه حیاتش مختومه می‌شود.

3. از روایات چنین برمی‌آید که در مناشده‌ای که در رحبه اتفاق افتاد، برخی از صحابه کتمان شهادت می‌کنند و حاضر به شهادت نمی‌شوند‍، این عده به کیفر کتمان شهادت به مرض پیسی یا کوری مبتلا می‌‌شوند که از جمله این افراد انس بن مالک است؛ وی پس از ابتلاء به مرض پیسی نادم می‌شود و در مناشده‌ دیگری که امیرالمؤمنین علیه‌السلام بر فراز منبر بود، برمی‌خیزد و به حقیقت واقعه شهادت می‌دهد.

4. روایات مناشده از جهت نام و تعداد شاهدان اختلاف دارند؛ یک دلیل این اختلاف تعدد واقعه مناشده است، چنانکه انس بن مالک در یک واقعه از شهادت دادن امتناع می‌کند ولی در مناشده‌ دیگر او نیز از جمله شاهدان است.

تقریر مطالب پنجاه و هشتمین جلسه درس خارج نظام سیاسی اسلام آیت الله اراکی تقدیم می‌شود.

بسم الله الرحمن الرحیم

روایات مناشده؛ ادامه

نسائی محدث معروف اهل سنّت نیز که یکی از اصحاب سنن است در «خصائص امیرالمؤمنین» روایات مربوط به مناشده را نقل می‌کند. ما همه آن روایات را اینجا نقل نمی‌کنیم؛ مرحوم امینی به روایات نسائی در این زمینه اشاره کرده است. آنچه نقل می‌کنیم از الغدیر علامه امینی و به نقل از خصائص نسائی است.

روایت پنجم مناشده

نسائی به سند خود از عمرو بن ذی مر نقل می‌کند.

«شهدت علیا بالرحبة ینشد اصحاب محمد ایکم سمع رسول الله صلی الله علیه ( و آله ) و سلم یقول یوم غدیر خم ما قال فقام اناس فشهدوا انهم سمعوا رسول الله صلی الله علیه ( و آله ) و سلم یقول من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و احب من احبه و ابغض من ابغضه و انصر من نصر».  خصائص، صفحه 19.

گفتیم رحبه محلی در کوفه است که امیرالمؤمنین علیه السلام قبل از جنگ صفین اصحاب را جمع کرد و آنان را به خدا قسم داد و از آنان شهادت بر واقعه غدیر خم  را طلب کرد.

روایت ششم مناشده

نسائی به سند خود از سعید بن وهب نقل می‌کند.

«عن سعید بن وهب قال قال علی رضی الله عنه فی الرحبة  أنشد بالله من سمع رسول الله صلی الله علیه ( و آله ) و سلم یقول یوم غدیر خم الله ولیّی و أنا ولیّ المؤمنین  و من کنت ولیّه فهذا ولیّه اللهم وال من والاه  و عاد من عاداه و انصر من نصره قال سعید قام إلی جنبی ستة فقال حارثة بن نصر قام ستة فقال زید بن یثیع قام عندی ستة وقال عمر بن ذی مر أحب من أحبه و ابغض من ابغضه». خصائص، صفحه 40.

در این روایت افراد مختلف گفته اند که از کنار آنها شش نفر برخاسته اند برای شهادت؛ چنانکه گفتیم منافاتی  میان نقل این روایت با روایاتی که تعداد شهود را سی نفر و یا خلق کثیر معرفی می‌کرد، وجود ندارد.

روایت هفتم مناشده

ابن المغازلی در مناقب از سه نفر به نام های عبد خیر و عمرو ذی مرّ و حبة العرنی روایت می‌کند.

«قالوا سمعنا علی بن ابیطالب علیه السلام ینشد الناس فی الرحبة من سمع رسول الله صلی الله علیه و آله یقول من کنت مولاه فعلی مولاه فقام اثنا عشر رجلا من اهل بدرمنهم زید بن ارقم فقالوا نشهد انا سمعنا رسول الله  صلی الله علیه و آله یقول یوم غدیر خم من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه». مناقب اهل البیت، صفحه 74.

روایت هشتم مناشده

ابن مغازلی به سند خود از عمیرة بن سعد نقل می‌کند.

«قال سمعت علیّا علی المنبر ناشدا اصحاب رسول الله من سمع رسول الله یوم غدیر خم یقول ما قال فلیشهد فقام اثنا عشر رجلا منهم ابوسعید الخدری و ابوهریره و انس بن مالک فشهدوا انهم سمعوا رسول الله یقول من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه» المناقب، صفحه 84.

مناشده؛ تکرّر واقعه

حاکم نیشابوری در مستدرک مناشده دیگری غیر از مناشده رحبه را از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می‌کند؛ معلوم می‌شود قضیه مناشده متکرّر بوده است و امیرالمؤمنین علیه السلام به مناسبت های مختلفی این مناشده را انجام داده است، در یک روایت از حاکم نیشابوری، امیرالمؤمنین مناشده را از خصوص طلحة بن عبیدالله انجام داده است، در جنگ جمل حضرت به دنبال طلحه فرستاد. وقتی آمد حضرت به او فرمود تو را به خدا قسم آیا به یاد داری که رسول اکرم درباره من چه فرمود؟ به یاد می‌آوری که که درباره من فرمود: «من کنت مولاه فعلیّ ولاه» و «اللهم وال من والاه و عاد من عاداه»؟ طلحه جواب می‌دهد بله؛ حضرت می‌فرماید پس چرا به جنگ من آمدی؟ طلحه می‌گوید یادم نبود و بعد منصرف می‌شود.

اشاره‌؛ فرجام طلحه

در روایت دیگری در مستدرک وارد شده است که مروان متوجه جریان می‌شود و در برگشت طلحه، دستور می‌دهد که او را با تیر بزنند و بکشند و بعد به أبان بن عثمان پسر عثمان می‌گوید حالا من انتقام خون پدرت را گرفتم؛ یعنی آن کسی که عامل اصلی قتل عثمان بود همین طلحه بوده است. آنچه در روایات مسلّم است اینکه طلحه مردم را علیه عثمان تحریک می‌کرد.

در روایت دیگری داریم که به طلحه گفتند مگر خود تو نبودی که مردم را علیه عثمان تحریک می‌کردی؟ حالا به خونخواهی او آمده‌ای؟ جواب می‌دهد می‌خواهم جبران کنم!! یعنی خود او در قتل عثمان شریک بوده است و حالا که می‌خواهد جبران کند، می‌آید برای خونخواهی عثمان از علی بن ابیطالب؛ یعنی از کسی که نقشی در قتل عثمان نداشته است و بلکه بالعکس در روایات مسلّم چنین آمده است که حضرت کمک خود را به عثمان عرضه کرد.

روایت نهم مناشده

«أخبرنی أبو الولید و أبوبکر بن قریش حدثنا الحسن بن سفیان حدثنا محمد بن عبدة حدثنا الحسن بن الحسین حدثنا رفاعة بن إیاس الضبی عن أبیه عن جده قال کنّا مع علی یوم الجمل فبعث إلی طلحة بن عبیدالله أن ألقنی فأتاه طلحة فقال نشدتک الله هل سمعت رسول الله یقول من کنت مولاه فعلیّ مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه قال نعم قال فلم تقاتلنی قال لم أذکر قال فإنصرف طلحة» حاکم نیشابوری، مستدرک، حدیث 5641.

روایت دهم مناشده

متقی در کنزالعمال به سند خود از عبدالرحمن ابن أبی لیلی نقل می‌کند.

«خطب علی فقال أنشد الله امرء نشدة الاسلام سمع رسول الله (صلی الله علیه و آله و سلم) یوم غدیر خم أخذ بیدی یقول ألست أولی بکم یا معشر المسلمین من أنفسکم قالوا بلی یا رسول الله قال من کنت مولاه فعلی مولاه  أللهم وال من والاه  وعاد من عاداه وانصر من نصره واخذل من خذله  إلا قام فشهد فقام بضعة عشر رجلا فشهدوا وکتم قوم فما فنوا من الدنیا إلا عموا وبرصوا». کنزالعمال، حدیث شماره 36417.

عبدالرحمن ابن أبی لیلی قاضی معروف بنی امیه است.

«فما فنوا من الدنیا الا عموا أو برصوا»؛ آنها که کتمان کردند و شهادت ندادند قبل از مرگ خود یا کور شدند و یا دچار مرض پیسی شدند.

متقی هندی این حدیث را با مختصری اختلاف لفظی در حدیث شماره 36515 هم روایت کرده است. متقی هندی در کنزالعمال همانند احمد بن حنبل در مسندش قضیه مناشده را از منابع متعددی نقل کرده است و آنچه اینجا می‌خوانیم تنها نمونه‌ای از روایات است.

روایت یازدهم مناشده

متقی هندی این روایت را از عمیر بن سعد روایت می‌کند.

«شهدت علیا على المنبر ناشد أصحاب رسول اللّٰه صلى اللّٰه علیه (و آله) و سلم من سمع رسول اللّٰه یوم غدیر خم یقول ما قال فلیشهد فقام اثنا عشر رجلا منهم ابو هریرة و أبو سعید و انس بن مالک  فشهدوا أنّهم سمعوا رسول اللّٰه صلى الله علیه (و آله) یقول من کنت مولاه فعلیّ مولاه». کنزالعمال، حدیث 36486.

مناشده؛ تعدد واقعه

در این روایت عبارت «علی المنبر» آمده است و «رحبه» ندارد و انس بن مالک نیز جزء شاهدان است.

در روایت دیگر هم که انس بن مالک جزء شاهدان بود رحبه ذکر نشده بود و«علی المنبر» داشت. ظاهرا قضیه مناشده بیش از یک بار رخ داده است؛ در مناشده‌ای که در رحبه اتفاق افتاد انس بن مالک برنمی‌خیزد و شهادت نمی‌دهد و به همین خاطر مبتلا به برص می‌شود، بر طبق یک روایت بعد از اینکه انس بن مالک بخاطر کتمان شهادت مبتلا به برص می‌شود، تصمیم می‌گیرد این جریان را دیگر کتمان نکند؛ گویا حالت توبه و پشیمانی به او دست داده بود.

از این‌رو در روایاتی که «علی المنبر» دارد، انس بن مالک هم جزء شاهدان است و شهادت می‌دهد؛ بنابراین با این توضیح بین دو دسته روایت موجود درباره قضیه مناشده منافاتی نیست و این اختلاف به دلیل تعدد واقعه است. بنا به یک دسته روایات انس بن مالک کتمان شهادت می‌کند ولی در دسته دیگر روایات، او نیز جزء شهادت دهندگان است./223/907/م

تقریر: جلال الدین زنگنه